Tíminn Sunnudagsblað - 24.11.1963, Síða 12

MAGNÚS KARL ANTONSSON
Með fegurð
ins að förunaut
Á góðvi'ðrisdegi fyrir meira en
einu ári, bar mig að garði á fremur
afskekktum bæ undir Jökli. Hafði ég
þá klifið fjöll ;>g nærri farið jökul
þveran. Húsmóðirin bauð mér inn og
sagði, um leið og hún opnaði dyr að
stofuherbergi:
„Hingað inn opna ég fyrir öllum,
sem ég veit fyrir fram að hafa löng-
un og vilja til þess að heilsa upp
á móður mina“.
Bærinn var Dagverðará, nú næst
yzti bær í Breiðavíkurhreppi — að-
eins Malarrif utar. Húsmóðirin var
hin gáfaða skáldkona, Helga Hall-
dórsdóttir, er móðir hcnnar Ingiríð-’
ur Bjarnadóttir, ekkja Halldórs Jóns
sonar frá Elliða. Þau bjuggu lengi
að Bjarnarfossíoti og Tröðum í Stað-
arsveit.
Gamla konan var orðin níutíu og
níu ára, en furðanlega hress og and-
lega ern, og hafði frá ýmsu að segja
frá löngu liðinni tíð — heiðrikjudög-
um ævi sinnar. Henni auðnaðist ekki
að fylla tíunda tug lífsára sinna, en
hundrað jól hafði hún lifað, er hún
lézt í janúarmánuði síðastliðnum.
Margur mun spyrja: Hvers vegna
er maðurinn að tala um þetta? Já,
oftsinnis hef ég verið spurður:
Hvernig nennirðu að standa í þessu?
Af hverju siturðu ekki kyrr heima og
lætur fara vel um þig?“
Svarið er ávalll á þessa leið: Ef
menn hafa uldrei hug á að skoða það
umhverfi, sem menn dveljast í, og
láta sig sögu þess og íólksins, er
það byggir, engu skipta — hvernig
fer þá um þekkinguna á ættjörð okk-
ar? Það verða slitur ein, seim maður
veit um hana, ef maður sér aldrei
neitt og spyr aldrei neins það fólk,
er alið hefur mestan eða allan aldur
sinn í heimabvggð sinni og geymir
í huga og minni sögu hennar og
menningarleifð, líkt og forfeður þess
hafa áður gert kynslóð eftir kyn-
slóð. Því fylgdi andleg sjóðþurrð, ef
enginn hirti um að skyggnast inn í
þá heima. Þá kæmist enginn framar
að þeirri niðurstöðu, er skáldkona
frá Auðnum orðaði svo fagurlega:
Hver á sér íegra föðurland . . . ?
Oft hafði það hvarflað að mér á
4 GretHsbæll vlS Fagraskógar-
fjall. Ljósmynd: Þorsteinn
Jósepsson).
Ieið minni um þjóðveginn milli Borg
arness og byggðarlaganna á Snæfells-
nesi, að garnan væri að koma á ýmsa
bæi í sunnanverðri Hnappadalssýslu.
Og sunnudag einn nú fyrir skömmu
átti ég þess kost a'ð koma á tvö merkis
setur þar suður frá, Jörfa i Kolbeins-
staðahreppi og Lækjarbug í Hraun-
hreppi í Mýrasýslu. Ekki ætla ég að
ræða um þá för mína að sinni. En
ógleymanleg var hún, og hún ýtti
undir mig að sjá meira.
Kolbeinsstaðahreppur er syðsti
hreppur Hnappadalssýslu og þar er
Hraunhreppur sunnan við sýslumörk
in. Það er Hítará, er skiptir hrepp-
um og sýslum í þessum sögufrægu
sveitum. Til þess að njóta ferðar um
þessar slóðir, er nauðsynlegt að
kunna nokkur skil á Landnámu, Bjarn
arsögu Hítdælakappa og Grettissögu.
En ekki er ætlun mín að endursegja
hér neitt úr þeim ritum, heldur drepa
einungis á pað, er mér bar fyrir
augu og eyru.
Landslag í þessum tveimur hrepp-
um er næsta ólíkt. Hraunhreppur er
víðast hvar scttur flóum hið neðra,
en melhryggir, hólar og flóasund um
miðbik sveitar, unz við tekur sjálfur
Hítardalur. Iíann er hrauni skriðinn
og virðist þröngur um miðjan dal,
enda lokast hann þar af fellum. Kann
ég að minnsla kosti að nefna eitt
þeirra, Hróberg eða Hróbjörg, og var
samnefndur bær, Ilróbjargarstaðir,
lengi í byggð þar inn frá, svo að
býlið Hítardalsvellir. En báðir eru
bæir þessir fyrir löngu komnir í eyði.
Þó mun enn a lífi fólk, sem þar bjó
og starfaði.
Því miður sá ég mér ekki fært að
fara inn í Hítardal að þessu sinni,
þótt næga hefði ég löngun til þess.
Dagur var farinn að styttast um of
til þess og viðsjárvert fyrir fótgang-
andi mann að ætla sér of langan á-
fanga um ókunnar slóðir án leiðsagn-
ar. Ákvað ég því að skoða mig um £
Kolbeinsstaðaiireppi, sem er harla ó-
líkur Hraunhreppi að landslagi.
Það dregur úr fiatneskjunni og við
taka uppblásnir og örfoka melar, er
Kaldármelar heita. Hraun, sem nú er
allgróið, hefur flætt yfir sveitina ofar
lega — Barnaborgarhraun. Aflíðandi
brekkur horfa við suðri, og er í þeim
töluverður birkigróður sem ðg hraun
inu sjálfu. Þennan skóg hef ég alltaf
heyrt nefndan Jörfaskóg, og mun það
réttnefni. Handan vegarins er svo hið
forna Flysjuhverfi með býlunum
Flysjustöðum, Jörfa, Snorrastöðum,
sem eru mun. vestar, Krossholti, sem
áðui var kirkjustaður, og Hítarnesi
næst sjónum, Þar suður af er bær-
inn Brúarhraun, Skógabæirnir við
972
T I M I N \ — SUNNUDAGSBLAÐ