Tíminn Sunnudagsblað - 08.12.1963, Blaðsíða 17

BENJAMÍN SIGVALDASON:
S/ysið í Öskju 1907
an og leið svo hálfur mánuður að þau
lágu þar um nætui og drukku. Unn-
ur Marðardóttir gígju hafði verið
föstnuð Hrúti, og þegar voraði '
konúngsgarði geiðist Hrútui hljóð
ur. „Ertu hugsjúkur, Hrútur . . Áttu
konu nokkura ú' þar?“ spyr Gunn
hildur og þykist ciga kollgátuna þótt
Hrútur þvertaki fyrir það. Og þar
kemur að Hrútui fær orlof tii ís-
lands. Gunnhddur „kyssti hann og
mælti: „Ef ég á svo mikið vald á
þér sem ég ætla þá legg ég það á
við þig, að þú megir engri munúð
fram koma við Ronu þá, er þú ætlai
þér á íslandi. en fremja skalt þú
mega vilja þinn við aðrar konur. Og
hefir nú hvorki okkart vel: þú trúðir
mér eigi til máJsins" Hrútur hló að
og gekk í braut“
Það ei alkunnugt Njálulesendum
að þessi róttæku álög drottníngar
stýra ekki svo Jitlu af ferli atburða 1
Njálu eftir þetta Hitt er aukaatriði
að samkvæmt timatali yrði hjónaband
Hrúts og Unnar að staðsetjast fyrr
í tímanum en ríkisár Haralds grá-
feldar, svo helzti lítið rúm yrði fyrir
ástir þeirra Gunnhildar í verunni.
m
Gunnhildur kc-núngamóðir er þann
ig ekki aðeins umsvifamikil persóna
í stjórnmálum Noregs heldur og sál
arlífi manna hci heima á íslandi, þó
með tvennum hætti sé. Og um konu
þessa, sem sagnariturum varð hug-
leikin sem dóttir Özurar tota í læri
hjá seiðskröttum á Finnmörku, erki-
fjandmaður eða ástkona, hafa síðari
tíma munnmæli á íslandi skapað fá-
ránlegan samsetníng sem á rót sína
í seiðkynngi beirri og ástleitni er
sögurnar hafa í hámæli um hana:
„Gunnhildur konúngamóðir var kona
ærið marglát, og sagt er að hún hafi
breytt scr í líki ýmissa dýra til þess
að ná samblendi við karldýrin
Reynslu sína frá þeim viðskiptum er
svo sagt að hún hafi orðað svo: Lin-
skeyttur foli, harðskeyttur boli,
fæstar hygg ég dándismeyjar Jamb-
hrútinn þoli“
Þarna er hr.iútt skopið efst á ten
íngnum, og lítiff eftir af aðdáun
þeirri sem höfundar fornsagnanna
geta aldrei varizt þegar þeir koma
frásögn sinni í grennd við Gunnhildi
konúngamóður
(Tínt saman eftir: Heims-
krínglu Snorra Sturlusonar, út-
gáfu Fornritafélagsins; Ágripi
af Noregskonungasögum; Egils
sögu Skallagrímssonar; Lax-
dæla sögu: Brennu-Njáls sögu;
íslenzkum þjóðháttum J.J.).
ASKJA var um skeið mjög á dag-
skrá. Var það ao vonum, þar sem
ferðamannastraumur hefur verið gríð
armikill til eldstöffvanna og bílvegur
kominn þessa löngu leið um óbyggð-
ir, eingöngu vegna ferðamanna, sem
ýmist vegna forvitni eða vísindaáhuga
hafa gjarnan viljað komast á vettvang
til að sjá hin furðulegu náttúrufyrir-
bæri.
Síðustu Ö8 árin hefur Askja tví-
vegis áður verið á dagskrá — í fyrra
skiptið eftir Dyngjufjallagosið mikla
árið 1875, en í síðara skiptið árið 1907,
er hið óhugnanlega slys ótti sér stað.
Atburður pessi hefur almennt verið
dagsettur hinn 10. júlí, enda þótt eng-
in nákvæm vissa sé fyrir þvi, hvenær
það gerðist.
Það er þetta atvik, sem ég vildi hér
gera lítils háttar að umræðuefni. Ég
var tólf ára, er fregnin um slysið
barst út um sveitir Þingeyjarsýslu.
Þótt liðin séu 56 ár síðan þetta gerð-
ist, er mér enn í fersku minni, hvað
um þetta var rætt manna á meðal.
Ég held, að enginn hafi verið í vafa
um það þá, hvað hér hafði gerzt. Það
var yfirleitt skoðun allra, að menn-
irnir hefðu verið hreinlega myrtir.
Síðan hefur margt og mikið verið
skrifað um alburðina í Öskju. En
greinilegast og bezt hefur skrifað um
það ritsnillingurinn Ólafur Jónsson,
framkvæmdastjóri á Akureyri, í sínu
mikla ritverki „Ódáðahraun". Ég held
að allir, sem um slysið hafa skrifað,
minnist eitthvað á fyrrgreinda skoð-
un manna, að Þjóðverjarnir hafi ver-
ið drepnir. En allir þessir rithöfund-
ar virðast sammála um það að hafna
þessari kenningu, en geta þó ekki,
af eðlilegum ástæðum, komið með
nokkrar fullnægjandi skýringar á at-
burðinum, þar sem lík mannanna
hafa aldrei fundizt — og ekki hið
allra minnsta komið í dagsljósið, sem
gefið gæti nokkrar upplýsingar hér að
lútandi. Það er sem sagt enn í dag
allt þoku hulið, hvernig slysið hefur
gerzt, og að sjálfsögðu verður það
aldrei upplýst hér eftir.
Nú er það sannast mála, að ég hef
verið að velta þessu máli fyrir mér
í meira en hálfa öld og jafnframt
reynt að komast yfir allt, sem skrifað
hefur verið um það á landi hér. Enda
þólt hinir ágætustu rithöfundar hafni
þeirri kenningunni, að hér hafi morð
verið framið, þá hefi ég aldrei getað
fallizt á skoðun þeirra, enda hefur,
sem fyrr segir, enginn beirra getað
komið með viðhlítandi skýringar á
atburðinum.
Nú skal mál þetta athugað ofur-
lítið og dregnar fram nokkrar stað-
reyndir, sem kynnu að geta varpað
ljósi á það, sem hér er um að ræða,
án þess þó að nokkrar sannanir séu
fyrir hendi, enda er þess ekki að
vænta, þar sem allt þetta mál er að
mestu myrkri hulið.
Þá er þess fyrst að geta, að þýzkur
maður, Walter von Knebel að nafni,
fær áhuga fyrir íslenzkri jarðfræði,
enda var hann dokror í jarðfræði og
háskólakennari í þeirri grein. Vetur-
inn 1907 ákveður hann að fara til
Islands á næsta sumri til að rannsaka
Öskju og tekur með sér vin sinn,
málarann Max Rudloff Ekkert fóru
þeir leynt með þessa ferðaáætlun,
svo að mörgum var þetta kunnugt,
einkum þeim, sem höfðu áhuga á
jarðfræði. Meðan á undirbúningnum
stóð, ræddu þeir við ýmsa um ferðina,
og meðal þeirra var ungur jarðfræði-
stúdent, Hans Spethmann að nafni.
Hann spurði Iínebel mikið um þessa
fyrirhuguðu ferð, en minntist ekki
einu orði á það, að hann sjálfur hefði
nokkurn áhuga á því að slást í félag
með þeim.
Síðan lögðu þeir Knebel og Rudloff
af stað í þessa ævintýraferð og komu
til Akureyrai fyrir mánaðamótin
júní og júlí. Þegar þangað kom, urðu
þeir ekki l'ítíð undrandi, er þeir mættu
sjálfum Ha’.ts Spethmann á götunni.
Spetihmann fór nú þess mjög ákveðið
á leit við þá félaga, að hann mætti
slást í ferðina að Öskju, og sáu þeir
enga ástæðu til þess að neita honum
um það, því að þá grunaði vitanlega
ekkert, að hér væru brögð í tafli. En
óneitanlega hefur þeim fundizt það
undarlegt, að hann skyldi ekki ræða
um þetta, áður en þeir lögðu af stað
frá Þýzkalandi, heldur laumast á und-
an þeirn til íslands.
Nú er skemmst af því að segja,
að þeir félagar lögðu af stað til Öskju
og komu þangað í byrjun júlí. Fylgd-
armaður þe'rra var Ögmundur Sig-
urðsson, sem þá var talinn einn bezti
fylgdarmaður á íslandi ,og hafði hann
með sér aðstoðarmenn. Þeir sneru
strax aftur til byggða, en Þjóðverj-
arnir urðu eftir, svo sem ráð hafði
verið fyrir gert. Þeir voru sérstaklega
vel útbúnir með tjöld, svefnpoka og
matvæli og allan annan útbúnað, þar
á meðal rannsóknartæki. Nú hófu
þeir félagar rannsóknir sínar, enda
T I M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
1025