Tíminn Sunnudagsblað - 28.06.1964, Blaðsíða 21

^ekkzt hafa hér á landi, bæði fyrr
og síðar. Um 1455 fór Björn utan
með konu sína. Fengu þau veður
stór, og hraktist skipið undir Orkn-
eyjar. Þar kom að þeim skozkur
víkingur, rændi þeim og flutti þau
til Skotlands. En er það spurði
Kristján Danakonungur, lét hann
Íeysa þau út, og komu þau til Dan-
merkur og fengu hinar beztu viðtök
ur hjá konungi. Konungur fékk þá
Birni hirðstjóra embætti yfir öllu
íslandi, og átti hann að hefta ólög-
lega verzlun Englendinga á íslandi,
hvað sem það kostaði. Strax eftir að
hirðstjórahjónin komu heim, fóru'
þau um landið með marga sveina og
heftu yfirgang Englendinga, ýmist
með því að drepa þá eða reka þá
af landi burt og gera fé þeirra upp-
tækt. Leið svo fram til ársins 1467,
að þau hjón fóru með flokk vopn-
aðra sveina vestur á Rif á Snæfells
nesi, þar sem enskir höfðu verzlun.
Sló þá í bardaga, og féll Björn hirð
stjóri þar, ásamt sjö sveinum sínum,
en Þorleif Björnsson fönguðu þeir
og höfðu í haldi, þar til að hann var
útleystur með miklu fé. Ólöf komst
nauðulega undan, því að Englending
ar veittu henni eftirför, og flúði hún
suður yfir Fróðárheiði og inn Stað-
arsveit.
Maður er nefndur Ólafur og var
Ge'irmundsson, kallaður tóni ftir
móðurföður sínum, Ólafi tóna eldri,
Þorleifssonar, Svartssonar, Þorleifs-
sonar á Reykhólum. Guðrún, móðir
Ólafs þessa, var systir Árna biskups
milda í Skálholti. Ólafur var i æsku
uppfóstraður af Straumfjarðar-
Höllu, er var haldin mjög fjölkunn
ug, og var almælt, að Ólafur hefði
numið af henni þessi vísindi. Þar
eftir fór Ólafur til hirðstjórahjón-
anna á Skarði og gerðist sveinn
þeirra hjóna og verkstjóri. Hann
lét þá ryðja Tónavör á Skarði.
Síðar með tilstyrk þeirra hjóna
kvongaðist Ólafur Sigríði Þor-
steinsdóttur frá Hróðnýjarstöðuní
í Dalasýslu og settust þau að á
Rauðamel á Snæfellsnesi. Dóttir
Ólafs og Sigríðar á Ytri-Rauðamel
var Þorbjörg, sem átti Andrés Guð-
mundsson ríka, Arasonar á Reyk-
hólum. Eins og fyrr er sagt hélt
Ólöf inn Staðarsveit og beina leið
að Ytri-Rauðamel til Ólafs tóna, og
tók hann við henni tveim höndum
og gerði henni allan fararbeina. Og
þá þau höfðu gert ráð sín undir Háa
hjalla, reið Ólöf inn Rauðamels-
heiði og komst undan. Ólafur fór á
móti Englendingum og fyllti flokk
þeirra og gerðist leiðsögumaður
þeirra. Sló þá yfir þoku, og varaði
þá Ólafur Englendinga við, að fyrir-
sát mundi vera, er þeir sáu í þok-
unni stróka marga, sem voru raunar
hraundrangar. Sneru þá Englepding-
ar við og launuðu Ólafi vel fylgd og
T I M I N N - SUNNUDAGSBLÁÐ
viðvörun. En Ólöf rika gaf Ólafi síð-
ar jörðina Snorrastaði fyrir liðsinni
við sig, þá er mest á reið. Nokkru
sfðar móttók Ólöf frá Englending-
um Björn bónda sinn, stykkjaðan
niður í poka. Mælti hún þó:
„Ekki skal gráta Björn bónda,
heldur hefna.“
Með hjálp milligöngumanna fékk
hún útleystan Þorleif, son sinn, frá
Englendingum með miklu fé. Þar
eftir fór hún utan á fund Danakon-
ungs og klagaði fyrir honum víg
Björns. Er mælt, að konungi litist
vel og stórmannlega á Ólöfu, og klög
un hennar hafi jafnvel orsakað
fimm ára stríð milli Dana og Eng-
lendinga.
Þegar Ólöf ríka kom hetm úr ut-
anför sinni, tók hún til óspilltra mál-
anna og herjaði á Englendinga, hvar
sem hún náði til þeirra, og voru
synir hennar, einkum Þorleifur, fyr-
ir því liði. Gátu þau tekið á ísafirði
þrjár enskar duggur með allri
áhöfn, voru sumir drepnir, en
fimmtíu teknir til fanga og fluttir
að Skarði í höftum. Var þeim byggð
ur þar skáli, er síðan nefnast Man-
heimar og gerðist hjáleiga. Englend
inga þessa hafði hún í haldi um
hríð og lét þá vinna öll erfiðustu
grjótverkin á Skarði, svo sem að
garðhleðslu, strætislagningu til
kirkjunnar, húsagerð og fleira.
Sleppti þeim síðar og sendi þá utan.
Ólöf var hin mesta framkvæmda-
kona. Lét hún byggja Skarðskirkju
mjög vandaða með spónþaki,
og stóð kirkja sú um þrjú hundruð
ára tímabil. Kirkjunni gaf hún stóra
klukku og mjög vandaða altaris-
í Sunnudagsblaði Tímans þann 3.
maí síðast liðinn, birtist dágóð rit-
smíð, Ilofteigur á Jökuldal, eftir
einhvern guðfræðinema, Ágúst Sig-
urðsson að nafni. En þar sem í
henni er að finna nokkur villandi
og raunar staðlaus ummæli um föð-
ur minn látinn, séra Harald Þór-
arinsson, tel ég óþarft og nánast
fráleitt að láta þau óleiðrétt.
Þar segir:........en þótti ólið-
ugur við messuembætti.“
Þetta eru ómakleg orð og hin
mesta fjarstæða og augljóst, að
hinn ungi guðfræðinemi hefur aldrei
verið við -messu hjá föður minum.
Munu bæði Jökuldælir og Mjófirð-
ingar á einu máli um það, að séra
Haraldur hafi einmitt verið rögg-
samlegur klerkur og góður ræðu-
'maður. Ræðuflutningur hans var al-
mennt talinn áheyrilegur. Aukaverk
(skírn, hjónavígslur, fermingar og
greftranir) fórust honum mjög vel
töflu, sem er hið rnesta listaverk og
er enn þann í dag í kirkjunni á
Skarði, öllum, sem hana sjá, til
augnayndis og ánægju.
Eins og ég hef áður minnzt á,
réðu hirðstjórahjónin á Skarði yfir
óhemju auðæfum eftir íslenzkum
mælikvarða. Til dæmis áttu þau mik
inn fjölda af eirkötlum, sem þau
leigðu — hvert tíu potta rúm fyrir
fimm fiska. Er það að orði gert, að
þau hafi átt flest öll húsgögn
og eldsgögn í nálægum sveit-
um á leigujörðum. Var þá langt-
um meiri landskyld og kúgilda-
fjöldi á jörðum en síðar varð.
Var því ekki að undra, þótt þau
græddu stórfé árlega, þar sem þau
áttu feiknin öll af jarðagóssi. Ekki
gátu kotungar og smábændur lif'að
á eignarjörðum sínum, ef höfðingj-
arnir vildu ná þeim til eignar, því
að annars báru höfðingar sakir
smábændurna og urðu þeir þá
fegnir að selja jarðir sínar, oft fyrir
lítið, til stórbændanna.
Það er sagt, að Ólöf haíi oft beð-
ið guð að Iáta eitthvað aftirmir.ni-
legt gerast við dauða sinn, enda hafi
nafntogað veður brostið á við lát
hennar, svo kallaður var Ólafarbyl-
ur. Braut þá víðar kirkjur og önnur
hús og báta hér á landi. Við Eng-
land er mælt, að farizt hafi fimmtíu
hafskip og í Noregi mörg hús fokið
af grunni.
Ólöf ríka dó 1479, og þykir ekki
stórmannlegri rausnarkona hafa
verið á landi hér og fornu og nýju
en Ólöf Loftsdóttir, hin glæsilega að-
alsfrú á hinu forna höfðingjasetri,
Skarði á Skarðströnd.
úr hendi.
í fyrrnefndri ritsmíð segir svo
meðal annars: „ . . . og ekki alltaf
upprifinn, ef sóknarfólk bar að Hof-
teigi á helgum dögum“.
Hvernig á að skilja þetta? Að
hann hafi verið maður ógestrisinn
og allt að því amazt við kirkjugest-
um sínum?
Þetta er svo mikil fjarstæða, að
hún er naumast svara verð. Faðir
minn var maður svo gestrisinn, að
þá fyrst sá ég hann glaðan og ánægð-
an, ef nógu marga gesti bar að garöi,
Það, sem honum féll þyngst í starfi
sínu, var, ef kirkjugestir voru færri
en skyldi.
Trúi því þá hver, sem trúa vill,
að hann hafi allt að því amazt við
kirkjugestunum. Nei, slíkt var hon-
um ólíkt. Helzt hefði hann alltaf
viljað hafa fulla kirkjuna og gefa
svo öllum kirkjugestunum kaffisppa
á eftir.
Ég hef nú þessi orð ekki fleiri,
597
NOKKRAR ATHUGASEMDIR