Tíminn Sunnudagsblað - 28.03.1965, Blaðsíða 6

Skrúðurinn er kletfur, sem rís úr hafi norðanvert við mynnl Fáskrúðsfjarðar.
Ljósmynd: Þorsteinn Jósepsson.
Blundsgjárhellir. Þar höfðust viölegu
menn í eynni að jafnaði við. Hellis-
munninn er víður og bjart inni, ei)
samt er þar skýlt, og kemst hvorki
inn regn né vindur, hverju sem
viðrar, því að þrep er í dyrum og
hellisgólfið miklu lægra. Fleiri hell-
ar eru í eynni, þó að ekki verði
frá þeim sagt.
Skrúður er mikið fuglasetur. Þar
er ógrynni af bjargfugli, svartfugli
og rytu, og lundabyggðir í brekkum
og höllum. Eyjan var því mikið mát-
arbúr, á meðan þar var sigið í björg
eftir fugli og eggjum. Fram undir
siðustu aldamót var þar og nokkurt
æðarvarp. Snemma á þessari öld tók
fýll að setjast þar að, og hefur hon-
um hraðfjölgað síðustu áratugi, svo
að aðrir fuglar hafa látið óðul sín
í bjarginu fyrir honum. Súla settist
þar og fyrir svo sem tuttugu árum,
en mun áður fyrr hafa verið þar
vai-pfugl.
Loks var þar nálega óbrigðull úti-
gangur nokkrum kindum, grænn
kjarngróður vetrarlangt og einhvers
*aðar skjól. af hvaða átt sem blés.
Maðurinn,sem vildibúa íSkrúðnum
i.
Nokkra kílómetra út af nesi því,
sem verður milli Fáskrúðsfjarðar og
Heyðarfjarðar rís úr hafi hjá hamra-
eyja, grösúg vel og iðjagræn sumar
og vetur. Þetta er Skrúður. Hæsti
kollurinn mun ná um hundrað og
tuttugu metra yfir sjávarflöt.
Víðast ganga í sjó fram þverhnípt-
ir hamrar. Þó má á þrem stöðum
draga þar upp bát — einum norð-
austan á eynni og tveim suðaustan.
Á nokkrum stöðum öðrum
má skjóta mönnum á land,
þegar gott er í sjó og
og vindátt hagstæð. Hitt liggur í aug-
um uppi, að brimasamt er við Skrúð.
Þar þreytir úhafsaldan leik sinn, og
er tíðum þungur súgurinn við björg-
in.
Allvíða má komast upp á eyna,
þegar á land er komið, en þó er
svo bratt uppgöngu, að heita má,
að brekkan risi mönnum í fang, og,
sums staðar er býsna tæp gatan um
rákir og snasir. Allt er grasi kafið,
þar sem gróður getur fest rætur, og
aldagömul sinuflækjan mjúk við fót.
Uppi á eynni er ofurlítið dalverpi
milli hæða og bjargkolla og horfir
móti suðri. Blasa þaðan við strand-
fjöllin austfirzku sunnan Fáskrúðs-
fjarðar, og langt í suðri rís Papey
úr hafi — eina eyjan við Austur
land, sem stærri er en Skrúður.
f hömrum Skrúðsins eru nokkrir
hellar. Er þar frægastur Skrúðshell-
ir, híbýli Skrúðsbóndans í þjóðsög-
unni og prestsdótturinnar frá Hólm-
um í Reyðarfirði. „Þar er ferlegt
og draugalegt inni,“ segir í kvæði
sem séra Ólafur Indriðason á Kol-
freyjustað orti um Skrúðinn.
Þetta er firnamikill hellir. Hann er
sennilega sem næst hundrað metra
langur, og fimmtíu til sextíu metrar
undir loft, þar sem hæst er. Breidd-
in við munnann er þrjátíu til fjöru-
tíu metrar, en allt að því tvöfalt
meiri, þegar innar dregur. Loftið er
slétt og sprungulaus hvelfing, sem
nemur nálega við gólf á báðar hlið-
ar. Innan við miðjan helli gengur
bergbrík um hann þveran fram á
mitt gólf, og verður mjög skugg-
sýnt, þegar komið er inn fyrir þessa
brík. Öllu hallar hellisgólfinu inn, og
innst við bergið er örmjó tjörn, um
fimmtán metra löng. Þar má fá
tárhreint. og svalandi vatn til drykkj-
ar, þótt þess sé hvergi annars stað-
ar kostur í eynni. Samt getur hellis-
tjörnin þornað í miklum sumarþurrk
um. Mjög er kalt inni í hellinum,
og eftir mikla frostavetur helzt ís
4 tjörninni fram á sumar.
Annar hellir í Skrúðnum nefnist
Mun þessa oítast hafa verið neytt
á meðan eyjan var nytjuð.
En ekki er kunnugt, að nokkru
sinni hafi búseta verið í eynni, þótt
þaðan væri skammt á fiskimið, og
hefur því að sjálfsögðu valdið, hve
brimsamt er þar og torvelt að sjá
bátum borgið.
II.
Eftir þessa kynningu skal að því
vikið, að á norðurströnd Fáskrúðs-
fjarðar, nálega miðfirðis, er bær sá,
er heitir Brimnes. Á sjöunda tug
átjándu aldar bjuggu þar barnmörg
hjón, Magnús Jónsson og Sigríður
Hemingsdóttir. Yngstir fimm sona
þeirra voru Björn og Ilemingur, báð-
ir fæddir um eða upp úr miðri öld-
inni. Vöndust þeir snemma sjósókn
og veiðiskap, svo sem títt var um
unga menn í strandbyggðuin á Aust-
fjörðum, og vafalaust hafa þeir
snemma komizt í kynni við Skrúð.
Þegar fram liðu stundir, gerðist
Hemingur bóndi, en Bjöm fékk ekki
jarðnæði og réðst í þjónustu Dana
á Austfjörðum. Varð honum þar sem
fleiri mönnum, er gerðust þeim hand
gengnir, að hann jók við nafn sitt
að útlendum sið. Kaus hann sér kenn
ingamafn af hinni iðjagrænu eyju úti
fyrir fjarðamótunum, sem virðist
270
T t M I N N — SUNMIDAtíSBI.Af)