Tíminn Sunnudagsblað - 28.03.1965, Blaðsíða 22

Líklega hafa nokkrir menn fjölg-
að nautpeningi, þegar þeir sáu, að
flverju kláðinn stefndi. Það gátu
þeir, seni á heyjajörðum bjuggu
Einkum þeir, sem í Safamýri heyj-
uðu. En þangað sótti í þenna tíma
mikill þorri Holtabænda, er sunn-
an Steinslækjar bjuggu. Fáeinir ein-
angruðu fé sitt sumt meðan kláð-
inn herjaði og komust þannig hjá
algerum niðurskurði.
Tveir hverra þriggja Holtabænda,
sem þá voru um 180, töldu fram
neðan við 10 hundruð fyrir niður-
skurðinn, flestir bláfátækir. Lang-
flestir þeirra létu um helming búa
sinna. — Sumir % og nokkrir til
muna meir. Til dæmis Marteins
tungubændur áður nefndir, sem héldu
aðeins V& búa sinna. Framar var
sagt frá Þorsteini gamla í Köldu-
kinn og Sigurði á Skammbeinsstöð-
um. Þeir áttu eftir niðurskurðinn
nálega 1/6 þeirra búa, er þeir áður
bjuggu við.
Bústærsti bóndinn fyrir kláðann
var Bencdikt Eiríksson, prests í
Guttormshaga. Hann taldi þá fram
30 hundruð rúm. Þeim farnaðist
álíka, honum og Jóni í Hagakoti,
Hinriki gamla í Ölvisholti og Hall-
dóri í Árbæjarlijáleigu: Fjárkláðinn
hremmdi % af búum þeirra.
Maður hét Sigurður Sigurðsson,
prests í Guttormshaga, Sigurðssonar.
Hann bjó í Saurbæ nær 40 vetrum,
lengst af góðu búi. Kláðaárin geymdi
hann ærhóp í Árnesi og fékk þeim
þannig borgið, enda hélt hann hálfu
búi sínu.
Bezt allra sluppu mágar tveir og
bjargálnabændur, Jón Filippusson í
Hellnatúni og Gísli gamli í Seli,
Þorkelsson. Þeir ólu ær hellum
niðri, sumarlangt, og vörðu þær
þannig fyrir kláðasmitun. Þótt hrepp
Listvefnaður
Framhald af 267. síðu.
rennur milli fingra hennar frá
morgni til kvölds, hárfínn og gull-
inn. Enn er unnt að kaupa óspunn
ið lín á uppboðum á Helsingja-
landi, og Kerstin Ekengren og
vefarar hennar þurfa sifellt meira
og meira af línþræði.
Þó að Kerstin Ekengren fáist
mjög við kirkjugripi, vinnur hún
margt annað. Mikill tími fer í
teikningar. Hún byrjar ævinlega
á að gera litla uppdrætti á papp-
írsblað, og þegar hún hefur fengið
uppdrátt, sem henni líkar, lætur
hún ljósmynda hann og stækka.
Ljósmyndin, sem gerð var af frum
teikningu að Uppsprettu lífsins,
var framkölluð í baðkeri, enda
sjö metra há. Þegar ljósmyndin
er fengin, er mynztrið merkt með
litum á rúðóttan pappír, og eftir
þessu er síðan unnið.
stjóri gerði harða hríð að þeim,
héldu þeir þessum ám og burgu þar
með % hlutum búa sinna. Enda átti
Gísli stærst bú í Holtum eftir nið-
urskurðinn og taldi þá fram 13,5
hundruð.
Gísli var hafður að háði og spotti
og var þó merkismaður. Hann hóf
sig til bjargálna úr umkomuleysi
með eigin dug og útsjón. Hann byrj-
aði ungur búskap í Seli 1822 og bjó
þar 47 vetur sjálfur, en síðan niðj-
ar hans til þessa dags. Sonur Guð-
rúnar, dóttur hans, var Guðmund-
ur Jóhannesson í Seli, sem bjó þar
lengi og kom upp 14 börnum. Einn
sona hans er Vigfús í Seli, sem nú
hefur búið þar um 30 ár. Guðmund-
ur, sonur hans, býr og í Seli, ásamt
föður sínum.
Læt ég hér svo lokið þessu fjár-
drápsspjalli.
Sagan af Birni Skrúðsbónda -
Framhald af 272. sí5u.
ur og hrynja oft og iðulega hver af
öðrum, svo að skiljanlegt er, að eng-
inn, sem með viti er, dirfist að nota
hann til fastrar búsetu, því að mað-
ur getur ekki verið þar óhultur um
líf sitt einn dag, hvað þá heilt ár —
já, jafnvel ekki eina stund. Við vilj-
um einnig vona, að ógerlegt reynist
að byggja annars staðar á Skrúðnum
hús eða bæ, sem verið gæti öruggt
hæli að vetrinum. Hinn mikli hagur
af sjónum, sem bóndinn væntanlega
lofar sjálfum sér og verzluninni, fisk-
afli og hákarlsafli, mun rýrna, þegar
hann kemur sjálfur í eyna, sökum
hins mikla brims, sem oftast er við
Skrúð, jafnvel um hásumarið. Þess
vegna gætu sjómenn af meginland-
inu oft fiskað kringum eyna, en eyj-
arbúi sjálfur kæmist ekki á flot nema
í bezta veðri.“
Jón sýslumaður Sveinsson lagði
einnig sitt lóð á vogarskálina. Studdi
hann þá, klausturhaldarann og séra
Jón, og hafnaði því með öllu, að
hafnsögumaður gæti haft aðsetur í
eynni. Lét hann í ljós undrun sína
á þvilíkri umsókn frá Birni Magnús-
syni, sem þó væri gagnkunnugur
staðháttum öllum, og myndu það
vera eggin og fiðrið í Skrúði, sem
hann sæktist eftir, og annað ekki.
Stefán amtmaður þóttist ósvinnur
orðinn, þegar hann hafði lesið þessi
bréf. Flýtti hann sér að koma til-
kynningu um umsókn Björns í lög-
þingsbókina, þótt hann léti það far-
ast fyrir árið áður. Skrifaði hann síð-
an rentukammerinu, kvaðst hafa
fengið gleggri vitneskju um Skrúð
en áður og vita, að fast verði spyrnt
gegn fyrirætlun Björns. Vék hann
einnig að beiðni Vattarnesbónda,
sem festa vildi kaup á ábýli sínu,
og fór ómjúkum orðum um þær for-
sendur, sem hann reisti ósk sína á.
r-
Lausn
8. krossgátu
Ekki var þetta mál með öllu úr
sögunni. Það var ekki fyrr en undir
árslok .1788, að Stefán amtmaður tók
alveg af skarið. Lét hann þá þau
orð falla, að Björn hefði tæpast fal-
azt eftir búsetu í eynni í neinni al-
vöru og ætti ekki að taka málaleit-
an hans til greina, „nema hann vilji
sanna, að eyjan sé til ábúðar fallin
með því að byggja þar og setjast
þar að“ og bæta Vallanespresti og
umboðsmanni Skriðuklausturs þann
skaða, er þeir hefðu af því tiltæki.
Þegar embættismennirnir í rentu-
kammerinu höfðu lesið þetta bréf,
vildu þeir ekki frekar sinna umsókn-
um Björns. Málinu var vikið til hlið-
ar, og Birni var nauðugur einn kost-
ur að leggja árar í bát. Hann varð
aldrei bóndi í Skrúði — þaðan af
síður hafnsögumaður, sem biði þar
skipa, er af hafi komu, og greiddi
þeim leið til hafna. Skrúður hefur
því verið óbyggður fram á þennan
dag. Það var rétt til getið hjá Stefáni
amtmanni, að fáa fýsti að taka sér
þar bólfestu, að Birni frágengnum.
En einn af bræðrum Björns, Hem-
ingur, náði ábúð á Vattarnesi
skömmu fyrir aldamótin.
(Helztu heimildir: Rentukamm-
ersbréf, Skrúður eftir Einar Frið-
riksson, manntalsbækur Suður-
Múlasýsiu.)
►:<►:<►:< 1 ►:<►:<►:<*

N U M X fl' R /
V I D X G R F r
X S I G i X y i
►:<□►:< □ K L N N
i T X l N
►:<□►:<►:<□□►:<□[!□□►:<□□ ►:<
<? T fí K l N u fl S K vV
►:<□ fí U k 1 X T Ri s X N J u M
L E s Pj ó fí )<( K R U U M I
m E K1 T R X N l) fí w D l t R
m I N N t N t? U R X D X J L
>z<u b X S 1 B I X T R fí L L fí
m fi 6 X K N X T A U X E X R
►:«□ X i K fí X V j T E 1 X X
►:<□ s L 4 £ N U X S T \L L
O R M U R >< 6 T X E S P fi D 1
íT -> t y P I E Y J u X 6 T
►:<□ K □□►:<ati V b N Y T fl
286
TllDINN - SUNNUDAGSBLAÐ