Tíminn Sunnudagsblað - 28.03.1965, Blaðsíða 8

hvort hann geti haldizt við þá at-
vinnu, sem hann hefur stundað,
vegna breytinga þeirra, sem gerðar
hafa verið á verzlunarháttunum, enda
fari stöðugt vaxandi löngun sín til að
lifa og starfa á föðurlandi sínu. „Ekki
þarf að nefna, hvílíkt gagn kaup-
menn og sæfarar hefðu af hæfum
hafnsögumanni í eynni, sem er á
þéim slóðum, þar sem ekki einungis
skip, sem til Austurlands koma,
kunna hjálpar að þurfa, heldur flest
þau skip, sem að landinu ber.“
Þessu bænarskjali fylgdu vottorð
þriggja manna, sem hann hafði við-
að að sér um veturinn. Lidou, sem
um skeið var verzlunarstjóri í Reyð-
arflrði, kveðst geta sagt það með
beztu samvizku, að það væri sæförum
öllum, sem að Austurlandi kæmu,
hin mesta nauðsyn, að Skrúður byggð
ist, og hvergi hentugra að fá hafn-
sögumann en þar:
„Ég get sannað þetta með dæmi
frá þeim tíma, er ég var kaupmaður
i þjónustu konungsverzlunarinnar á
Austurlandi, þá nefndur Björn færði
til hafnar konunglegt kaupskip, sem
legið hafði við Skrúð í fjórtán daga
eða meira og ekki árætt lengra sök-
um þoku. Þvílíkt gerist oft.
Lidou lætur þess enn fremur get-
ið, að hann hafi lengi þekkt Björn
„og þekki ég engan betur hæfan, í
einu og öllu til þess að byggja
nefnda ey.“
Skipstjóri sá, sem legið hafði í
hálfan mánuð úti fyrir mynni Reyð-
{nrfjarðar, hét Svend Hólm. Hann
Var eínnig fenginn til vitnisburðar
lim hæfni Björns og nauðsyn þess,
8ð hafnsögumaður hefði búsetu í
Skrúðnum. Annar skipstjóri, Kolden-
borg, vottaði, að Björn hefði verið
leiðsögumaður sinn á jakt þeírri, er
Æðarfugl hét frá Reyðarfirði til
Djúpavogs 10.-—16. júlí sumarið 1780
og reynzt sér ólastanlegur hafnsögu-
maður.
III.
Þessi misseri voru embættismenn
í Kaupmannahöfn mjög fúsir til þess
að styðja allt það, er þeir héldu, að
gæti til framfara horft á íslandi.
Mannfallið í Móðuharðindunum hafði
fært þeim heim sanninn um það, að
ekki var þar allt með felldu. Bréfa
gerð þeirra Björns Magnússonar
Skrúðs og Eiríks Iloffs var tekið
með velvild. Skrifstofumennimir í
rentukammerinu töldu hugmyndir
þeirra álitlegar, og vottorð Reyðar-
fjarðarkaupmannsins og skipstjór-
anna tveggja styrktu mjög málstað
þeirra. Ekki var samt siður að flana
að neinu, og í slíkum tilvikum var
leitað álits embættismanna á íslandi.
Fyrsta skrefið var því að skrifa
Steíáni Þórarinssyni á Möðruvöllum,
amtmanninum norðan lands og aust-
an.
Stefáni amtmanni fór viðlíka og
dönsku embættismönnunum. Honum
þótti fýsilegt, að Skrúður byggðist.
Nú var það venja, þegar menn vildu
reisa nýbýli á eyðistöðum, ,að fyrir-
ætlan þeirra var látin uppi á Öxar-
árþingi, og var þessa síðan getið í
hinni prentuðu lögþingsbók, svo að
þeir, sem þættust eiga rétt sinn að
verja gætu fært fram lögvarnir áð-
ur en til framkvæmda kæmi. Þetta
hafði auðvitað mikla töf í för með
sér, og undir því vildi amtmaður
ekki eiga að þessu sinni. Hann vildi
komast sem fyrst að raun um, hvort
nokkuð væri því til hnekkis, að
Björn fengi vilja sínum framgengt,
og þess vegna tók hann það til
bragðs að skrifa þremur embættis-
mönnum, landfógetanum, biskupn-
um og sýslumanni Sunnmýlinga, Jóni
Sveinssyni á Eskifirði, og skýra þeim
frá málaleitan Björns.
Skúli gamli Magnússon fór undir
eins að blaða í jarðabókum sínum.
Komst hann fljótt að raun um, að
byggð myndi ekki fyrir í Skrúð, því
að eyjarinnar var þar ekki að neinu
getið. Sá hluti jarðabóka þeirra Árna
Magnússonar og Páls Vídalíns, er
fjallaði um Múlasýslur, var aftur á
móti glataður, svo að hann gat ekki
séð, hvort þeir hefðu heyrt getið ein-
hverrar byggðar í eynni á fyrri tím
um. Þetta tjáði hann Stefáni amt-
manni. „Það er gáta mín,“ sagði
hann, „að nefnd eyðijörð, Skrúður,
heyri til Kolfreyjustaðarprestakalli.“
Frá þeim biskupi og Jóni sýslu-
manni komu aftur á móti engin bréf
að sinni. Amtmaður vildi þó láta það
lenda í undandrætti að svara rentu-
kammerinu. Kvaðst hann hafa grip-
ið til þeirrar aðferðar, sem hann við-
hafði, til þess að flýta fyrir af-
greiðslu málsins, því hann óttaðist,
að langur dráttur á svörum kynni
að valda því, að Björn Skrúður
breytti ráðagerðum sínum eða hyrfi
jafnvel með öllu frá þeim:
„Þætti mér illa farið, ef þetta tæki-
færi, sem ef til vill býðst ekki fljótt
aftur til þess að fá þessa eyiðey
byggða, skyldi glatast og þar með
sá hagur og þeir gagnsmunir, sem
tvimælalaust yrðu af því, jafnt fyrir
farmennina sem vöxt og viðgang
fiskveiðanna á þessari eyju, auk þess
sem búseta á eynni stuðlaði að frið-
un hins arðsama æðarfugls og auk-
inni dúntekju." Kvaðst hann hafa
ætlazt til, að þeir gæfu sig fram, er
kynnu að geta andmælt búsetu í
eynni með löglegum hætti, svo að
samið yrði við þá um þær skaðabæt-
ur, er þeir gætu með sanngirni kraf-
izt fyrir missi sinn.
Rentukammerið lét ekki standa á
sér að tjá Birni, hvað gerzt hafði,
en hann þakkaði jafnskjótt með
mörgum fögrum orðum, kvaðst dirf-
ast að endurnýja þá ósk, að hann
fengf Skrúð og fór þess á leit, að
fljótt yrði úr því skorið, hvort nokk-
uð væri því til fyrirstöðu.
IV.
Þegar hér var komið, hafði það
fyrir löngu spurzt til Austfjarða, að
Björn hafði beðið sjálfan kónginn
að láta sér Skrúð í té til búsetu.
Varð margrætt um þetta tiltæki, og
þótti þeim, sem hagsmuna áttu að
gæta í illt efni komið. Bóndanum
á Vattarnesi var, eins og
nærri má geta, óljúft að
missa eyna undan jörðinni,
og þeir Guðmundur klausturhaldari
Pálsson og séra Jón Stefánsson í
Vallanesi, sem afgjaldsins nutu, þótt-
ust missa spón úr aski sínum, ef það
næði fram að ganga. Varð Vattar-
nesbónda, Runólfi Markússyni, það
fyrir, að hann æskti þess að fá að
kaupa ábýli sitt, ásamt eynni. Bjó
hann við- batnandi hag, þó að Björn
skírskotaði til fátæktar hans, og virð-
ist hafa efnazt ár frá ári.
Þeir séra Jón og Guðmundur
klausturhaldari tóku sig lika til og
skrifuðu Stefáni amtmanni bréf til
andmæla. Sögðust_ þeir hafa haft af
því fregnir, að íslendingur einn í
Kaupmannahöfn hefði beðið kóng-
inn um heimild til bess að setjast
að í Skrúð, óbyggilegu fuglabjargi,
sem lægi undir Vattarnes, er að hálfu
væri lénsjörð frá Skriðuklaustri og
að hálfu eign Vallaneskirkju. Full-
yrtu þeir, að eyjan hefði fylgt Vatt-
arnesi í hundrað og fimmtíu ár að
minnsta kosti, verið leigð með þeirri
jörð og reiknuð á þrjú hundruð. Ef
hún gengi undan Vattarnesi, væri
hin mesta hætta á, að sú jörð færi
í eyði, því að þar væri beit rýr og
túnið svo lítið, að það fóðraði ekki
nema þrjár kýr. Mótmæltu þeir því
harðlega, að Birni yrði veitt bæn-
heyrsla, enda þótti þeim líklegt, að
brögð væru í tafli:
„Þó að Björn Skrúður sæki um
að fá eyna til ábúðar, getur það þó
ekki verið alvara hans að setjast þar
að. Öllu fremur virðist þetta vera
hrekkjabragð, upp fundið til þess að
ná eynni og nytjum hennar undan
jörðinni, og hefur manninum Skrúð
aldrei hugkvæmzt þetta sjálfum, held
ur hefur sennilega verið ginntur til
þess af öðrum, sem öfunduðu bónd-
ann á Vattarnesi . . . Hingað til hef-
ur enginn verið svo heimskur að
vilja hafa búsetu á þessari eyju, sem
er alveg óbyggileg sökum legu sinn-
ar og ásigkomulags. Hún er þver-
hnípt bjarg úti í sjó, þar sem ekkert
gras vex nema á litlum bletti efst
á kollinum. Þó er í bjarginu á ein-
um stað ljótur og dimmur hellir, en
þegar inn í hann kemur, er hvelfing
hans alsett hræðilegum strönglum og
dropasteinum, sem hanga langt nið-
Framhald á 286. siðu.
272
1 t M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ