Tíminn Sunnudagsblað - 11.04.1965, Blaðsíða 14

það yrði stundum að laxera vikulega
til þess að vernda heilsu sína.
Enn voru brunaplástrar og baun-
ir í miklum metum, og ætlunarverk
þeirra að draga út óholla vessa. Þegar
mikið lá við, voru gefin svitalyf, og
þótti löngum mikilvægt, að þau væru
ósvikin einkum ef sjúklingurinn
hafði mikla hitasótt.
Ýmsar sögur eru til af þessum svita
lyfjum. Það bar til dæmis til eitt
sinn, að norðlenzkur prestur veikt-
ist ákaflega. Batt fólk hans vonir
sínar um bata við það, að hann
svitnaði rækilega, og var honum gef-
ið inn tóbak, brennivín og pipar. En
þetta hreif ekki, og lá þá í augum
uppi, að skammturinn hafði verið
of lítill. Var þvi á ný tekin brenni-
vínsmörk og tóbaksalin og þetta soð-
ið saman og síðan hellt í vænum
skammti af pipri. Lögurinn var kreist
ur vandlega úr tóbakinu að iokinni
suðu og seyðinu að því búnu hellt
ofan í aumingja prestinn í einu lagi.
En presturinn helblánaði og gaf upp
öndina að ■skammri stundu liðinni.
Svipuð óhöpp gátu líka hent við
blóðtöku. Saga er til af blóðtöku-
manni, sem ætlaði að slá manni æð
framan við eyrað. Hljóp þá upp kúla
mikil, og fékk blóðtökumaðurinn
ekki að gert. Nokkru síðar bar að
garði annan blóðtökumann, sem kvað
upp þann úrskurð, að vindur úr blóð-
inu hefði blásið upp þessa kúlu og
yrði að hleypa honum út. Opnaði
hann kúluna og iét blæða duglega.
En þegar hann hugðist stöðva blóð-
rásina, veittist honum það örðugt.
Þó kvað hann að lokum upp úr með
það. að hann kynni eitt óbrigðult
ráð, en þvi gæti hann ekki beitt,
nema hann brygði sér fyrst út Bað
hann fólk að láta blæða á meðan.
En það er af blóðtökumanninum að
segja, að hann kom ekki inn aftur, og
blæddi sjúklingnum út.
ÍV.
Seint er um langan veg tíðinda
að spyrja. Samt fengu íslendingar
fljótlega veður af kvnjalyfjunum,
sem farið var að auglýsa erlendis,
og þar kom, að þau urðu meðal lækn
isdómanna, sem mer.n hölluðu sér að
í viðleitni sinni til þess að styrkja
heitsu sína eða ráða bót á heilsu-
tjóni. Þau komu hvert af öðru:
Kjöngsplástur, súndheðssalt, medica-
mentum gratia irobatum, sem hér
kallaðist grassía, og undrakróness-
ens — kannski miklu fleiri. Að
minnsta kosti auglýsti lyfsalinn i
Reykjavík það í Baldri árið 1868, að
hann hefði á boðstólum puðruóleum,
sem annars fengist ekki í Iandinu
nema í einni kaupmannsverzlun.
Grassían, „óbrigðult meðal fyrir
náð,“ var upprunnin í Hollandi og
mun hafa numið hér land um
miðja nítjándu öld. Hún var blanda
brennisteins, og fylgdi henni nýmæli
þessara tíma: Leiðarvísir og með-
mælaskjal, prentað á máli lands-
manna. Þessu var vafið um hvert
glas. Og höfundur meðmælaskjals-
ins var ekki myrkur í máli: „Þetta
meðal hefur hin undraverðustu áhrif
á sérhvern, sem notar það, og af
því geta menn fullkomlega séð náð
hins allra hæsta.“
Þau mein, sem grassían bætti, voru
mörg: „Gratia probatum læknar all-
an skjálfta og máttleysi í útlimum,
alla blóðólgu, maga- og lifraraúk-
dóma, lungnaveiki, síðustingi, brjóst
þyngsli, bæði innri og ytri meiðsli,
kýli, móðursýki og tíðateppu. Það
bætir og hægðir til baks og kviðar,
hreinsar blóðið fyrir skaðlegum vess-
um og veitir andlitum heilbrigðislit.
Þeir, sem veikir eru af skyrbjúg,
vatnssýki eða beinkröm, skulu taka
annanhvern dag fimmtán dropa, en
börnum skal gefa það eftir aldri.“
Ennfremur Iæknaði þetta lyf gigt,
hjartslátt, höfuðverk og beinskaða.
Augnveiki var læknuð á þann hátt
að drepa fingri í lyfið og .styðja hon-
um síðan á augað. „Sá, sem tann-
þrautir hefur eða er heyrnarlítill,
getur átt vissa von á bata, ef lagt
er í hola tönn í kveik eða stungið
í eyra.“ Ekki spilltist grassían né
dofnaði, þótt geymd væri í fimmtíu
ár, og undraverðust var hún gegn
steinsótt, sem hún læknað algerlega
á níu mánuðum: „Flytur það með
hægð og þrautalítið burtu smærri og
stærri steina, svo að furðu gegnir,
því undir eins og steinn meyrnar
og bráðnar, eykst kjötið."
Undrakrónessensinn kom nokkru
síðar. Og það var engin furða, þótt
hann tæki jafnvel grassíunni fram,
því að framfarir voru örar. Vand-
inn var sá einn að taka inn mátu-
lega marga dropa. Meðmælaskjalið
hófst á hátíðlegri fyrirsögn:
„Hin 344. tilvísun um hinn sanna,
rétta og ósvikna, konunglega, allra
hæsta, einkaleyfða Wunder-kroness-
ens, hvernig brúka skal og við hverj-
um sjúkdómum."
„Þessi dýrindisvökvi" læknaði flest
mein manna, er önnur undralyf
megnuðu ekki að bæta. Meðal ann-
ars var þessi upptalning á afreka-
skránni: „Meðalið ver öllu eitri, illu
lofti og einnig drepsótt, því það ver
öllu illu aðgang í og að mannlegum
líkama. Þessi undradrykkur læknar
áreiðanlega fransós, hversu vondur
sem hann er. Hafi menn þetta undra-
meðal ætíð á heimili sínu og taki
það inn í einhverju þrisvar í viku,
þá geta þeir eigi aðeins varizt nefnd-
um sjúkdómum, en jafnvel viðhald-
íð líkama sínum með uppyngdum
kröftum til hárrar elli, svo hvorki
förlast minni eða sýn . . . Og eitt
er víst, að meðalinu er aldrei um
að kenna, þótt ekki batni, en það
er mjög áríðandi að hitta á þá réttu
dropatölu . . . Hér skal og gelið
mjög merkilegrar verkunar þessa
meðals . . . og er hún innifalin í því
að auka frjósemi, svo undrum sætir.
Styrkir meðalið karlmanninn, og
þarf ekki annað en taka sextíu dropa
um morguninn og sjötíu á kvöldin
í átta til fimmtán daga, eftir því
sem orsök er yngri eða eldri, til
þess að útrýma öllum veikindum hjá
konum sem körlum, er hamla æxlun-
inni. En þess ber vel að gæta, að
bæði maður og kona brúki meðalið
í senn. þessi dýrindisvökvi léttir
ótrúlega fæðinguna, ef teknir eru
áttatíu dropar undan réttum hríðum,
og taki kona hann, sem hefur verið
dögum saman í barnsnauð, þá bjarg-
ar það henni bráðlega, svo nærstadd-
ir verða alveg forviða. Ef ungbarn
er óvært eða krankt, þá þarf ekki
annað en að gefa því tvo til þrjá
dropa inn í nióðurmjólkinni . . .
Við þetta verndast heilsa barnanna
til langframa, þau blómgast eins og
rósir, og getur hvorki bólan né misl-
ingar grandað þeim. En fái þau
samt þessa sjúkdóma, þá er ekkert
meðal betra við þeim en þessi dýr-
indisvökvi, þar eð hann útrekur þá
með makt og miklu veldi, rýmir til
um sjálft hjartað og ver öllu skað-
legu . . . Ágirndin hefur freistað
óráðvandra til að stæla þetta meðal
mltt og láta sem þeirra væri það
ekta og ósvikna. Eg geri það sann-
arlega ekki af eigingirni að vara al-
menning við þessu svikna meðali,
heldur kifyr skyldan mig til þess, er
ég hugsa til þess, hversu þetta svikna
meðal getur spilít heilbrigði manna.“
Af þessu má sjá með hvílíkum
glæsibrag kynjalyfin ruddu sér til
rúms í landinu upp úr miðri nítjándu
öld. En þrátt fyrir allt jókst frjó-
semi manna ekki til neinna muna,
og mislingarnir hjuggu eftir sem áð-
ur skörð í ungviðið. En það hefur
kannski stafað af því, að hvorki krón-
essens né-grassía vann þann úrslita-
sigur, að þorri landsmanna hressti
sig á þvílíkum dýrindisvökva, bæði
kvölds og morgna. Víst er þó hitt,
að margir munu að minnsta kosti
hafa reynt þessi nýju lyf og ófáir
neytt þeirra til langframa. Þess er
líka getið, að hin „færandi félags-
verzlun“ bænda, Gránufélagið, flutti
inn grassíu og krónessens, ekki síður
en sykur og kaffi!
En þetta var í árdaga kynjalyfja-
aldarinnar á íslandi. Það átti fyrir
íslendingum að liggja að verða þess-
um lífselixírum hinna nýríku iðju-
hölda í nágrannalöndunum miklu
handgengnari.
326
T f M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ