Tíminn Sunnudagsblað - 21.08.1966, Blaðsíða 12

Edvard Munch. „Ópið" — 1895 — Ekspressionismi
Munch er einhver þekktasti málari Norðurlanda. Hann var einn af brautryðjend-
um ekspressionismans. Fram að aldamótunum siðustu voru málararnir í kapp-
hlaupi við Ijósmyndavélina. Siðasti spölur þessa kapphlaups var impressionism-
inn. Andstætt því, sem Ijósmyndavélin gerir tóku ekspressionistarnir að framkalla
á léreftið tilfinningar sínar, innra líf og persónulejka.
Eitt helzta eirjkenni nútímans
er margbreytileiki. Margbreytileiki
hins flókna og kerfisbundna, en
þó síbreytilega lífs nútimans. Lífið
er einatt að breyta um farveg.
Nýir gtraumar falla inn í hring-
iðuna og stefna henni á ýmsa
vegu.
Listin í dag ber einkenni þessa
síbreytiIeiLa. Ótölulegur grúi lista-
stefna blómstra allt frá óhlut-
drægri list til ljósmyndalegra nátt-
úrustælinga og þar á milli eru
stefnur eins og t.d. súrrealismi,
kúbismi, pop, tachismi, optikart,
o. m. fl. Sumt á ekki upp á pall-
borðið hjá almenningi, en öðru er
tekið opnum örmurn. Nýungin
kemur ekki lengur á óvart. Hún
er talin svo sjálfsagður þáttur í
listsköpun. Ungur listamaður, sem
treður fornar slóðir vekur jafnvel
meiri undrun, en hinn sem finnur
upp eitthvert nýtt tiltæki. Lista-
ÞANKABROT UM
ro8
maðurinn verður að vera nýskap-
andi, endurforma hinn eilífa sann
leika, ef listaverkið á að standast
tímans tönn, en tíminn, umhverf-
ið og skapgerðin gefa myndinni
svip eða sfíl, sem kemur mtsjafn-
lega fyrir sjónir, eftir því hve
glögg við erum á stöðu listamanns
ins í þjóðfélaginu og samtíman-
um.
Hver' kynslóð eftir aðra hefur
þannig skilið eftir sig listaverk,
sem eru tákn síns tíma. Þegar
við flettum blöðum sögunnar og
sjáum gömul listaverk, er það okk
ur undrunarefni, að margir lista-
mannanna skyldu hafa þurft að
stríða við andúð samtímamanna
sinna, svo óvéfengjanlega góð
sem verk þeirra virðast okkur í
dag. Þessi saga er ekki aðeins
gömul saga, hún er einnig ný.
Maðurinn er nýjungagjarn, en
vekur eðlislæga hneigð til að við-
halda hinu gamla og er oft svo
upptekinn við það, að hann gleym
ir sínum tíma.
Ef við stondum fyrir framan nú
tíma mynd, margbrotna eða ein-
falda, óvenjulega, auðskilda eða
torskilda er bezt að vera eklci of
fljótur að dænja eða leggja mat
á það, sem við þekkjum ekki vel.
Sumar myndir eru fljótteknar. Okk
ur virðist við njóta þeirra við
fyrstu sýn, en við nánari kynni
glata þær oft áhrifamætti sínum,
eins og dægurfluga, sem verður
óþolandi í tíunda skiptið sem hún
heyrist. Aðrar myndir sýna ekki
mikilfengleik sinn fyrr en við nán
ari kynni. Við skulum því forð-
ast sjálfsblekkingu og að láta sem
okkur þyki gott það sem við ekki
skiljum eða mislíkar. Heiðarleiki
gagnvart sjálfum sér verður að
sitja í fyrirrúmi, ef við ætlum að
mynda okkar skoðun á listaverki.
Það er heldur ekki nauðsynlegt
að öllum falli það sama í geð.
Nokkrir hafa ekki tóneyra og fá-
einir ekki auga fyrir myndum eða
segjast ekki hafa það. Við getum
samt fullyrt, að nær hver einasti,
sem hefur sjón getur notið mynda
á einhvern hátt.
Flest sjáum við tugi eða hundr-
uð mynda daglega, reyndar fæstar
góðar. Það eru ljósmyndir í dag-
blöðum og tímaritum, mynskreyt-
ingar ýmis konar og auglýsingar.
Myndir þessar sýna okkur fjar-
læga staði og atburði eða eru til
skemmtunar og hvíldar og fá okk-
ur jafnvel til að kaupa þetta eða
hitt. Listaverki er ekki ætlað að
Framhald á bls. 718
M
i
T 1 M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ