Tíminn Sunnudagsblað - 21.08.1966, Page 17

þá trúi hann einnig á sjálfstæði li§t-
arinnar. Miller segir, að geti leikritið
Allir synír mínir kall#t „marz-
|9kt“, sé það ekki „marxískt“ á venju-
jegan hátt. Rússar vildu ekki sýna
verkið, þar eð í því væri fullyrt, að
siðgæði lægi eða gæti legið að baki
kapítalísks hátternis.
Heiðarlegastur maður í Sölumaður
deyr er kapítalisti (Charley), sem
sprottinn er úr sama jarðvegi
Og Willy Loman. Það skiptir sköp-
um með þeim, að Charley er ekki
ðfgafullur. Og synir Willys eru óham-
ingjusamir menn, en á hinn bóginn
kemst Bernhard, sonur Charleys, vel
áfram. Hvað liggur að baki þessu
tvöfaþia viðhorfi? Einfaldlega það,
segir Miller, að svona er lífið. Hann
vísar á bug öHum tilraunum til þess
að leggja stjórnmálalegan mæli-
kvaðra á þetta leikrit. Og hann er
algerlega mótfallinn því að hafa
stjórnmálaskoðanir höfunda að leið-
arljósi við mat á bókmenntum.
Að loknum nokkrum bollalegging-
um segir Miller, að hann. hefði aldrei
getað samið leikrit, hefði hann í upp-
hafi vitað allt, sem í því myndi fel-
ast. Miller hyggur, að hvöt til rit-
starfa komi frá innri ringulreið, sem
krefjist reglu og meiningar og sú
meining verði að koma í Ijós, meðan
á ritun stendur, ella sé ekki lífs-
neisti í ritverkinu. Því er það. þvætt
ingur að tala um leikrit sem stjórn-
málaáróður, það er að segja, ef leik-
ritið getur borið listaverksheiti.
VII.
Miller kveðst hafa reynt að gera
leikritið Sölumaður deyr eins áhrifa-
mikið og hann gat, en samt sem
áður kom honum á óvart, hve mjög
það fékk á áhorfendur. Miller kveðst
hafa litið á sjálfan sig sem fremur
bjartsýnan mann, en nú sátu áhorfend
ur með tárin í augunum. Og skáldið
kunni því illa að hafa sannfært fjölda
fólks um það, að lífið væri ekki þess
Framhald á bls. 717.
I DEIGLUNNI
Leikrit í fjórum þáttum, frum-
sýnt árið 1952 og sýnt í Þjóð-
leikhúsinu árið 1955 (þýðandi
dr. Jakob Benediktsson, leikstjóri
Lárus Pálsson).
Fyrsti þátturinn gerist í svefn-
herbergi í húsi séra Parrisar Í
Salem í Massachusetts í Nýja
Englandi að vorlagi árið 1692.
Fyrst gerir þulur nokkra grein
fyrir lífinu í Salem og tíðaranda
öllum. Flestar p'ersónur leiksins
eru kynntar með þularorðum, sem
Skotið er inn hér og þar í leikrit-
inu, og er jafnan vísað til sam-
tímaheimilda. — Ung dóttir prests
er fársjúk. Prestur er miðlungi
vinsæll meðal sóknarbarna sinna,
og sá orðrómur kemst á kreik, að
galdrar valdi krankleika barns-
ins. Klerkur sendir eftir starfs-
bróður sínum, Hale frá Beverley,
sem fengizt hefur við slík mál. í
ljós kemur, að bróðurdóttir Parr
isar, Abígael, hefur tekið þátt í
kukli úti í skógi ásamt nokkrum
stallsystrum sínum og Títúbu
Iambátt frá Bermudaeyjum. Abíg
ael hefur verið í vist hjá Jóni
bónda Proctor og Elísabeti, konu
hans, en verið vísað þaðan. Jón
kemur nú og skiptir orðum við
Abígael, sem hann hefur eitt sinn
átt lag við, og hefur stúlkan mik-
inn hug á frekari skiptum af
þessu tagi og hefur því orðið að
víkja af heimili þeirra hjóna. Nú
birtist Tómas Putnam, auðugur
landeigandi, og kona hans. Það
kastast í kekki með þeim Putnam
og Proctor, en Jón bóndi er sjálf
stæður í skoðunum og lítill vinur
séra Parrisar, sem er ágjarn með
afbirgðum og á í því sammerkt við
Putnam. — Þá kemur séra Hale.
Hann yfirheyrir Tibutu að við
stöddum þeim stöllunum, og þar
kemur, að Tibutu kveðst hafa séð
nokkrar nafnkenndar konur í
fylgd með Djöflinum, og stúlkurn
ar bæta fleiri nöfnum við.
Annar þáttur gerist í húsi Proc
tors viku síðar. — Hjónin ræð
ast við og inn kemur María War-
en, þjónustustúlka þeirra, er þátt
hafði tekið í kuklinu. Hún hefur
verið í Salem og segir frá réttar-
höldunum yfir konum, sem ákærð-
ar eru fyrir galdra. Játi einhver á
sig galdra, sleppur sá sami
við hengingu, sem galdrafólki er
ella refsað með. En sá böggull
fylgir skammrifi, að um leið verð
ur sakborningur að skýra frá nöfn
um einhverra annarra, sem galdra
hafa haft í frammi. María lætur
að því liggja, að Abígael hafi
nefnt Elísabeti í þessu sambandi.
— Hale kemur nú einsamall og
ekki í embættiserindum. Þá ber
að vini Proctors, og skýra þeir
honum frá því, að konur þeirra
hafi verið handteknar, ásakaðar
um galdra. Meðal kvennanna er
Rebekka Nurse, öldruð kona og
guðhrædd. Og þá birtast menn i
þeim erindum að taka Elísabeti
höndum. Proctor hellir úr skálum
reiði sinnar og segir, að hefndar
löngun ríði húsum í Salem. En
ekki fær hann spornað við embætt
ismönnunum.
Þriðji þáttur. — Réttarsalur í
Salem. Þeir Hathorne dómari og
Danforth fógeti yfirheyra gaídra-
sakborningana með mikilli hörku.
Proctor leiðir fram Maríu Warr-
en, sem lýsir því yfir, að vitnis-
burður þeiiTa stúlknanna sé hjóm
eitt. Proctor hefur sagzt vilja
frelsa konu sína með afskiptum
sínum af málinu, en nú er honum
sagt, að hún sé barnshafandi, og
verði henni þvi að lögum ekkert
mein gert. Proctor vill samt ekkj
draga sig í hlé, og nú er Tómasi
Putnam álasað fyrir það að reyna
að sölsa undir sig land í sambandi
við þennan málarekstur. Sérq, Parr
is skýtur inn athugasemdum, sem
miða að því að sverta Proctor.
Abígael gefur í skyn, að María
sé galdranorn, en þá gengur Proct
or fram og játar á sig mök við
Abígael og segir, að hún
vilji konu hans feiga. Abígael neit-
ar þessu, og nú er Elísabet leidd
fram og spurð þjösnalega. Hún
veit ekki, hvað í húfi er, og neitar
því, að maður hennar hafi verið
henni ótrúr. Sefjun grípur kukl
stúlkurnar, og þar kemur
að María hrífst með og snýst
gegn Proctor, sem nú er tekinn
höndum.
Fjórði þáttur gerist í fangelsi
í Salem um haustið. Þeir Hathorne
og Danforth eru. þar, og Parris
kemur til þeirra og tjáir þeim,
að íbúar í nágrannaþorpinu And-
over hafi rekið galdrarétt af hönd-
um sér og jafnframt hafi Abígael,
frænka hans, hlaupizt á brott og
finnist nú hvergi. Séra Hale hefur
reynt að telja sakborningum þeim
hughvarf, sem hengja á við sólar-
upprás, játi þeir ekki sekt sína,
en það ber engan árangur. Hale
vill láta fresta aftökunum, en Dan
forth vill ekki heyra á slíkt minnzt.
Jón Proctore er einn þeirra, sem
bíða dauðans, og Hale leiðir fram
Elísabeti, konu hans, og biður
hana að reyna að Tiafa áhrif á
eiginmann sinn. Að loknum fundi
þeirra hjónanna er Proctor tek-
inn til lokayfirheyrslu. Hann á í
miklu sálarstríði og játar, en á
því strandar, að hann vill hvorki
eigna nokkrum öðrum sakborningi
mök við Djöfulinn, né láta hengja
játningu sína upp á almannafæri.
Þar endar leikurinn, að Jón er
sóttur til aftökunnar, en Elísa-
bet laugast skini rísandi sólar. £
TÍMINN — SUNNUDAGSBLAÐ
713