Tíminn Sunnudagsblað - 21.08.1966, Síða 22

er kynnzt löngu áður en hinn svo
kallaði McCarthy-ismi kom til sög-
unnar, og eðli þeirra hafði verið hon
um ráðgáta. En nú gat hann litið
á þessi mál í ljósi samtímavið-
burða, einkum hins leyndardóms-
fulla framsals samvizkunnar. Og
ein staðreynd frá liðnum tíma gerði
honum kleift að skrifa leikritið, að
Aþígael Williams, frumkvöðullinn að
hópsefjuninni í Salem, að því er til
stallsystranna tók, hafði skömmu
áður þjónað í húsi Proctorhjón-
anna og brá nú Elísabeti Proetor
um gaidra. Það kemur og glöggt
fram í réttarskýrslunni, að hún gætti
þess vendilega að koma ekki galdra
orði á Jón Proctor, eiginmann EÍísa
betar Hvers vegna?\ Þess eru ekki
önnur dæmi frá þessum réttarhöld-
um. að beinlínis hafi verið reynt
að gera upp á milli hjór.a í þessu eftii.
Vitnisburður Proctors er ekki rúm-
frekur í réttarskýrslunum, og hið
sama er að segja um framburð Elísa
betar. Ýmsar ástæður, hafa getað
legið til aftöku Proctors, sem nú
eru fallnar í gleymsku. Ýmsir af-
komendur hans urðu til þess að skrifa
Miller eftir að leikritið hafði verið
frumsýnt, og einn þeirra skýrði frá
því, að sú sögn hefði gevmzt í æt.t-
inni, að Proctor hafi verið hugvits-
niaður og sætt ýmsum grunsemd
um fyrir vélar, sem hann smíðaði.
Þessi skýring er ekki fullnægjandi,
en hún er í samræmi við það, sem
fram kemur í réttarskjölunum, að
Proctor hafi verið maður ódeigur
og hleypidómalaus, en hann var einn
hinna fáu, sem ekki hikuðu við það
að kalla allan málareksturinn véi-
ræði eitt og fals.
Þegar um slíkt hópfyrirbæri er
að ræða, hlýtur fjöldi mikilvægra per
sóna að verða svo mikill, að erfið-
leikum valdi við samningu leik-
rits. Miller kom tii hugar, að sýna
borgina á impressioniskan hátt,
bregða upp ósamstæðum sviðsmynd
um og gera þannig smám saman
grein fyrir orsökum og afleiðingum.
En Miller hvarf frá þessu, því að
spurning sú, sem honum var efst
í huga, var sáifræðilegs, en ekki
þjóðfélagslegs eðlis — spurning um
sekt, sem bjó í Salemsborg og móð-
ursýkin leysti úr læðingi, en skap-
aði ekki. Bygging leikritsins mótast
af þessu, og Jón, Elísabet og Abígaei
eru þýðingarmestar persónur.
Þegar Miller las réttarskýrslurnar,
gaf hann gaum að einu grundvallar
atriði, sem kom honum meðal ann
ars til þess að sjá í nýju ljósi, hvern
ig fjallað er um hið illa í samtíma-
leikritum. Nokkrir gagnrýnendur
hafa vakið athygli á því hve djöful-
legur málareksturinn sé í leikrit-
inu. En Miller svarar því til, að ekki
sé til einn einasti stafkrókur, sem
er kynnzt löngu áður en hinn svo-
bendi til annars en dómarar og sak
sóknarar við þessi réttarhöld hafi
unnið hinu illa af heilum hug. Það
er jafnvel undrunarefni, hvílíkri fuli
komnun þeir gátu náð í því tilliti.
Rebekka Nurse, gömul og guðhrædd
kona, var hrifin burt af sjúkrabeði
og spurð í þaula. Saksóknaranum var
ekkert heilagt. Kvalalosti þeirra var
ótrúlegur. — Þá fer það ekki á milli
mála, að fólk af Putnamfjölskyldunni
ræddi einslega við sumar stúlknanna
móðursjúku og sagði þeim, hverja
væri æskilegt að úthrópa næst.
Það kom Miller ekki á óvart, að
ýmsir töldu slíkan djöfulskap ekki
til í manneðlinu, og reyndar er okk
ur kennt, að slíkt fyrirfinnist ekki.
En Miller kveðst mundu taka þétta
efni öðrum tökum, ef hann ætti að
skrifa ieikritið aftur, og fjalla þá um
hyldýpi illskunnar. Þess í stað leit
aðist hann við það að gera Dan-
forth mannlegan með því að láta
sinnaskipti Maríu Warren, þegar rétt
arhöldin stóðu sem hæst, hafa nokk
ur áhrif á hann. En af réttarskýrsl
unum er ekki að sjá, að hann hafi
látið nokkurn bilbug á sér finna. Og
síðar komst Miller á þá skoðun, að
hann hefði gert rangt í því að draga
úr illsku þessa manns og dómara
þeirra, sem hann er fulltrúi fyrir.
Þess í stað hefði hann átt að gera
illsku þeirra algera og taka eðli
þeirra föstum tökum í leiknum.
Miller kveðst nú trúa því, sem hann
hafi ekki gert sér grein fyrir áður:
að til sé fólk á bandi hins illa, og
án þess myndum við ekki þekkja hið
góða. Hann kveðst trúa því, að sum
ir þeir, sem séu á bandi hins illa
í heiminum, viti mætavel, hvaða mál
stað þeir þjóni — þekki hið illa og
elski það. En mörgum veitist erfitt
að gera sér grein fyrir þessu, og því
reynist Iago í Othello, leikriti Shakes-
peares, ýmsum torskilinn.
Nú víkur Miller að því, að fólk
í Salem hafi haft vissar meginreglur
að leiðarljósi tg það hafi ekki látið
það afskiptalaust, sem því mislíkaði.
Því segist Miller hafa látið þetta fólk
þekkja sjálft sig betur en unnt væri
að hugsa sér nú á dögum.
í deiglunni fékk mjög misgóðar
viðtökur. Miller telur, að áhorf
endur hafi ekki' kunnað við þessa
þekkingu persónanna á sjálfum sér,
fundizt þetta óraunsætt. í nútímaleik-
ritum eru huglægar tilfinningar alls
ráðandi, og verk, sem eru af öðrum
toga, þykja óraunveruleg. En þegar
Miller lítur til baka, telur hann, að
Lausn
24. krossgátu
sjálfsþekking hefði átt að skipa enn
hærri sess í þessu leikriti, þótt með
því móti hefði hið raunsæja form og
stíll leikritsins eklri getað haldizt. En
geðshræring sú, sem stafar af þekk-
ingu, er engu áhrifaminni en sú geðs-
hræring, sem hefur tilfinningar að
bakhjarli.
vVeOk Bertholds Brecht hljóta
að koma til álita í þessu sambandi,
heldur Miller fram. Hann kveðst
ekki vera sammála Brecht um sitt-
hvað, en telur túlkun hans á vitund
mannsins heiðarlega og áhrifamikla
frá leikrænu sjónarmiði.
ÞANKABROT
Framhald af bls. 708.
selja okkur eitthvað eða segja nýj-
ustu fréttir, samt sem áður getur
það gefið okkur dýpri skilning á
heiminum í dag. Myndlistin er
nokkurs konar tungumál án orða,
sem við þurfum að læra að lesa.
Sumar myndir eru auðlesnar, aðr
ar torlesnar.
Það eru ef til vill ekki öll lista-
verk, sem eiga beint erindi við
okkar daglega líf. Það rýrir samt
á engan hátt ^gildi þeirra. Þegar
við njótum þess háttar verka,
leysa þau okkur úr viðjum hvers-
dagsleikans og gefa okkur lífs-
fyllingu, sem nútímamaðurinn má
ekki fara á mis við. Önnur lista-
verk sækja efnivið sinn í hvers-
dagsleikann, gleði og sorg, alvöru
og hégóma, fegurð landslags,
manna og dýra. Enn örinur lista-
verk sýna vandamál menningar-
innar, stríð, einræði og lýðræði,
áhrif iðnvæðingarinnar og rann-
sóknir á undirmeðvitundinni, leif-
ar af trúarbrögðum, frelsi og freis-
isskerðingu einstaklingsins.
Listamaðurinn er maður rétt
eins og við hin. Hann getur ekki
leyst þessi vandamál, en list hans
hjálpar okkur tii að sjá og skilja.
A.Ó.
Zi 0 7\ 0 ÍZ! 1 S j7 7 7
S ! M I Ð u R 3l n 'jL
A Ð 7 L 7 J ft s1
/ T U ÍL H, L T R1 z
i 7 ~~~r « R fí RJ Zj r
. j z R A z N Ý1 y
B K R N. fí K T
Z\ H Z\ Kj R Jj R
i z fí L IJ i z 1]
L E z 7 z H i £ z Ú T H ft L
3. ij F u Rj & ft T ~7 L p
2 T R 1 Ú A R S I z s V el
V E V T T z s r H z ft T 7 A ö

2 i H R fl 0 H E N D a 6 m! »1 Z
V s I Ð 0 —* B A z i L z A' 3
!Z 2 N z\ El £_ ft z 18 K ó Rj R ft
a N H s 1 u w D z I Ð 7 K
mmwnuKnmnnnvín waamawsinzmmm

T f M I 'N N — SUNNUDAGSBLAÐ
718