Tíminn Sunnudagsblað - 06.08.1967, Blaðsíða 9

Kameljónið er
ÓJiætt ætti að veia að slá því
föstu, að kameljónið sé allra skrið
dýra furðulegast. Það er forn trú,
að dýrið lifi á loftinu, og segja
má, að þrír þættir náttúru kam-
eljónsins hafi alla tíð valdið rnönn
um heilabrotum og undrun: hæfi
leiki þess til þess að skipta lit,
augu, sem hreyfast óháð hvort
öðru, og öldungis stórfurðuleg
tunga, sem er veiðitæki skepnunn
ar.
Áður en lengra er haldið, er
rétt að víkja að því, að kameljón
er í raun réttri samheiti yfir eðlu-
ættkvísl eina (chameleontidae) og
til eru um fimmtíu kameljónateg-
undir. Heimkynni þeirra eru á
Indlandsskaga og Ceylon, í Ara-
bíu og í Afríku, en flestar li'fa
tegundirnar í Mið-Afríku og á
eynni Madagaskar. Fólki í
þessum löndum stendur yfir-
leitt stuggur af kameljón-
um, og eru ýmiss konar hindur-
vitni tengd þeim. Er þó kam-
eljónið lítið dýr og spakt, lifir í
trjám og runnum og nærist á skor
kvikindum.
Það er vel búið til klifurs, því
að það getur gripið um hluti með
halanum og tánum, en þær eru
firnm, og vita þær þrjár sem inn-
ar eru á móti hinum tveim ytri.
Sjónskyn kameljónsins er harla
gott, því að ósmátt hagræði er að
því að geta snúið augunum í all-
ar hugsanlegar áttir og geta horft
á tvennt í einu. Það er einnig
óvanalegt, að augnalokin eru gró-
in saman og mynda hring með dá-
kynleg skepna
litlu opi í miðjunni. En eru augu
kameljónsins, þegar allt kemur til
alls, einstakt fyrirbæri? Lengi vel
var það trú manna, að sæhestur-
inn væri eina dýrið auk kam-
eljónsins, sem gæti hreyft augun
óháð hvort öðru. En nú hefur
komið í ljós, að ýmsar fuglateg-
undir eru einnig gæddar þessum
eiginleika, og trúlega eru ekki
öQil kurl komin til grafar, hvað
þetta snertir. Þannig er áhorfsmál,
hvort kameljónið á alla þá frægð
skilið, sem það hefur hlotið vegna
augna sinna.---
Hið víða sjónarsvið kameljóns-
ins á drjúgan þátt í þeim notum,
sem því verður að tungu sinni.
Það getur metið fjarlægðir mjög
nákvæmlega og skynjar ávalit,
hvenær hugsanlegt er að ná til
skordýra með tungunni. En hún
er jafnlöng eða lengri en líkami
dýrsins, getur verið um 20 cm í
hinum stærri tegundum. Tungan
þýtur út úr munninum sem ör-
skot, nær taki á bráð sinni og
flytur hana til baka. Sé bráðin í
stærra lagi og ómeðfærileg, stífn-
ar tungan og heldur feng sínum,
og kameljónið sjálft skríður áfram,
unz það getur náð til skordýrs-
ins með munninum. Reyni kam-
eljónið að ná taki á einhverju, sem
því er ofviða, með tungu sinni,
getur það hæglega losað gripið
og dregið tunguna til baka. Það
er því ekki ofrnælt, að turiga
kameljónsins sé einkennilegt líf-
færi.
Og það er ekki langt síðan sér-
fræðingar gerðu sér Ijósa grein
fyrir gerð tungunnar og notkun
hennar sem veiðitækis. Tungu-
bein dýrsins er V-laga, mjórri
endinn aftar, og liggur að kjálka-
baki. Við tungubeinið er annað
bein tengt, langt og mjótt og
hreýfanlegt. Liggur það neðst í
munninum, undir tungunni og
tengist henni á sama stað og
tungubeinið. Á grundvelli þessara
upplýsinga má lýsa veiðiaðferð
kameljónsins sem hér segir: Dýr-
ið fikrar sig örhægt að bráð sinni,
unz það er komið í „skotfæri.“ Þá
opnar það munninn, og tungan,
sem er vindillaga í endann, þeyt-
ist af enda V-laga beinsins, er
bæði beinin ýtast fram með mikl-
um krafti. Hraðinn á tungunni er
gífurlegur. Mælingar hafa leitt í
ljós, að það tekur 1/16 sek. að
ná til skordýrs með henni, og
1/4 sek. að draga tunguna til
baka með bráðinni á. Ekki er því
til að dreifa, að tunga kameljóms-
ins sé límkennd, heldur er bráð-
inni haldið með vöðvaafli. Sú er
liklega skýringin á því, að skepn-
an getur losað sig við hluti, sem
komnir eru á tunguna.
Þá er að geta litaskipta kam-
eljónsins, sem eru ugglaust sá
eiginleiki þess, sem hefur aflað
því mestrar frægðar. Nú er það
svo, að kameljónið er fremur ber-
skjaldað fyrir hugsanlegum óvin-
um og fær ekki treyst á mátt
sinn og megin, verður því að reyna
að dyljast og leika á andstæðing-
inn. Dýrið er ákaflega mjóslegið
og flatvaxið, og er því oft erfitt
að greina það í laufi. Og það er
ekki hamagangur í skepnunni —
hún hrærist oft ekki tímunum sam
an. En hrökkvi þetta ekki til, og
komist kameljón í vígaihug eða
kenni ótta, þenur það sig út, svo
að það stækkar um helming og
reynir með öðru móti að gera
sig sem uggvænlegast. Dýrið opn-
ar kjaftinn, hvæsir og glefsar að
andstæðingnum, en sannleikurinn
er sá, að það getur ekki bitið
hættulega, tennur þess duga ein-
ungis til þess að vinna á skordýr-
um. Og þá er að geta einnar varn-
arráðstöfunarinnar enn: dýrið verð
ur kolsvart, þegar hættu ber að
höndum.
Þetta leiðir hug okkar að því,
að svart er litur ógnunar í dýra-
ríkinu og í raun réttri getur fjöldi
dýra skipt lit, og liggja ýmsar
Framhald á bls. 669.
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAL
65