Tíminn Sunnudagsblað - 22.10.1967, Blaðsíða 16

s® pað, að hún hefði borizt með
íslendingi, sem kom frá Kvíbekk
«ðari hluta sumars. í seinni tíð
hefur þó verið talið sennilegra, að
hún hafi borizt með Indiánum,
enda varð hennar þar fyrst vart,
er þeir voru tíðastir gestir. En úr
'því verður þó aldrei skoið til hlít-
ar.
Þótt sóttinni létti, var mönnum
öllum tálmuð för suður á bóginn.
Hermenn stóðu vörð við svokallað-
an Netlulæk og hleyptu engum
auður yfir, nema þeir biðu þar í
fimmtán daga, lauguðu sig hátt og
lágt í sótthreinsunarlegi og klædd-
ust að þvf búnu nýjum fötum.
Bréf öll voru líka vætt í karból-
sýru, áður en þau fengu að fara
suður yfir.
Við þetta sat allan veturinn
1877 og langt fram á vor. Var þá
mjög kreppt af íslendingum, sem
sátu innilokaðir í sóttkvínni eins
og dýr í búri, og höfðu ekki ann-
að að lifa við en fisk, sem reyttist
upp út vatninu, mjólkurdropa úr
kúm sinum og vöru þá, sem þeim
var send út á stjórnarlán, er mjög
var af skornum skammti vegna
torveldis þess, sem var á flutning-
um öllum. Fannst þá mörgum sem
þeir væru útskúfaðir og gleymdir
umheiminum, og meira að segja
dagatalinu hefðu margir týnt í
þessari einangrun, ef ekki hefði
verið í nýlendunni maður, Hall-
dór Jónsson frá Litla-Bakka í Hró-
arstungu, sem skrifaði almanök á
bréfsnepía handa fólki, og hafði
þó við annað að styðjast en kunn-
áttu sína í fingrarími.
Loks var kostur gefinn á því að
létta verðinum, er komið var fram
í júnímánuð. Voru þá kofar allir
þvegnir innan úr kalkvatni og rúm
fatnaður og ígangsklæði soðin,
nema það, sem ekki þoldi vatn og
suðu, er var svælt í brennisteins-
reyk. Hurfu hermennirnir þó ekki
af verðinum fyrr en seint i júlí-
mánuði. Höfðu íslendinga þá ver
ið í sóttkví i átta mánuði, en tíu
mánuðir voru þá liðnir frá því sótt
in kom fyrst upp og fjórir síðan
hún fjaraði út.
En ekki var fyrr búið að leysa
upp bóluvörðinn en skarlatssótt
kom upp, og enn dóu nokkur
börn og eitthvað af fullorðnu fólki.
Loks fóru mislingar eins og logi
um akur sumarið og haustið 1878
og lögðust mjög þungt á suma.
Um manndauða er ekki getið. Var
heldur hljótt um fansótt þessa, því
að þess gætti þá orðið mjög, að
menn vildu hafa sem fæst orð um
raunir þær, sem steðjuðu að Nýja-
íslandi.
VL
Benedikt Arason frá Hamri
komst svo að orði í bréfinu, sem
hann skrifaði heim haustið 1876:
„Veit ég ekki, hvað þeir menn
hugsa, sem eggja menn vesturfar-
ar, en verða svo fyrir óbænum
þeirra sem þykjast ginntir.“ Af
þessum orðum má ráða það, sem
ekki kemur á óvart, að napurt
hefur verið hugsað til þeirra, sem
lofað höfðu fólki gulli og græn-
um skógum handan hafsins, þeg-
ar í ljós kom, að fyrsta uppsker-
an varð ekki annað en kröm, sorg
og dauði. Var þó bólan ekki tek-
in að herja, þegar þessi orð voru
skrifuð.
í byrjun árs var hún enn í al-
gleymingi. Þjáð fólk var í nálega
hverjum kofa, en í skóginum um-
hverfis hreysin á að gizika tvö
hundruð grafir, þar sem margir
áttu þorra barna sinna og margt
fleira vandamanna sinna. Það
virðist nær óskiljanlegt, að menn
skyldu í þessum þrengingum hafa
þrek og áræði til þess að gefa því
gaum, hversu framtíðarmálum ný
lendunnar yrði bezt skipað. En
þó var þessu svo farið.
Hinn fyrsta vetur íslendinga á
Gimli, hungurveturinn mikla,
hafði verið kosin bæjarnefnd til
þess að fara með stjórn mála. Nú
var hafizt handa um það að und-
irbúa eins konar stjórnarlög, sem
áttu að gilda um allt Nýja-ísland.
Þegar dró að lokum janúarmán-
aðar og bólan tók að sljákka, voru
haldnir tveir fundir til þess að
ræða þessi mál, á Gimli og við
íslendingafljót, og á báðum kosnar
nefndir til þess að gera drög að
lögunum. Skömmu síðar voru hug
myndir beggja nefndanna sam-
ræmdar, Nýja-ísland skipti í fjög-
ur byggðarlög og þeim kosin sveit
arráð um miðjan febrúarmánuð.
Ekki var fyrr búið að kjósa
þessi sveitarráð eða byggðanefnd-
ir, en þær komu allar saman á
fund, þar sem myndað var ný-
lenduráð, er allir byggðastjórarn-
ir eða oddvitarnir áttu sæti í, auk
formanns, sem kosinn var sérstak
lega. Valdist Sigtryggur Jónasson
í þá stöðu. Skyldi nýlenduráð
þetta gera samþykktir, er vörð-
uðu allar byggðirnar. Urðu þó
samþykktir þess að hljóta viður-
kenningu bænda, til þess að hafa
lögmætan framgang.
Samþykktir þær, sem nú voru
gerðar, giltu samt einungis árið
1877, en síðan átti að semja ræki-
leg lög, er gert var ráð fyrir að
yrðu send Kanadaþingi í Ottawa
til staðfestingar.
Stjórnarlög þau, sem gilda
skyldu til frambúðar, voru síðan
samþykkt á fundi sextán sveitar-
stjórnarmanna í Sandvík, er síðar
varð kunn — og alræmd — með
enska nafninu Sandy Bar, í árs-
byrjun 1878. Voru þau í átján
köfium, og var þar kveðið á um
endanlega skiptingu Nýja-íslands
í byggðarlög, almennan kosninga-
rétt, starfsvið kjörinna embættis-
manna, stofnun þingráðs og öll
þau mál önnur, sem fundarmönn-
um hugkvæmdist að skipa þyrfti
í slíkum lögum. Ágreiningsmál öll
skyldu lögð í gerðardóm, skipuð-
um fjórum mönnum eftir tilnefn-
ingu málsaðila og formanni þing-
ráðs, svonefndum þingráðsstjóra,
er raunar var eins konar forseti
nýlendunnar, hinum fimmta. Hver
byggð átti sameiginlega að leggja
nokkuð að mörkum til vegagerð-
ar, fátækrahjálpar og byggingar
fundarhúsa, en stjórnarkostnað
hverrar byggðar skyldi greiða úr
sameiginlegum byggðasjóði, er
nyti tuttugu og fimm senta í árs-
tillag frá hverjum atkvæðisbær-
um manni. Dánarbúum áttu
byggðastjórar að skipta, og þeir
áttu einnig að annast skráningu
búnaðarskýrslna og vegaskýrslna,
taka manntal og færa til bókar
öll mannslát, barnsfæðingar og
hjónavígslur, virða dánarbú og
annast uppboð. Þingráðsstjórinn
var meðalgöngumaður nýlendunn
ar um öll samskipti við kanadísk
yfirvöld. Við þessi lög bjuggu
landnemarnir á Nýja-íslandi síðan
í ellefu eða tólf ár, unz annað
skipulag tók við.
Svo er að sjáj að landnemarnir
hafi hugsað sér að stofna þarna
íslenzkt þjóðveldi, er hefði sín
sérlög og allmikla heima'Stjórn,
þótt horfast yrði í augu við það,
að lúta hlaut það kanadískri yfir-
stjórn. Sá draumur að mynda
þannig íslenzkt samfélag, er yrði
sem eyja í hafi annarra þjóðflokka
gat þó ekki haft framgang nema
skamma hríð. Þegar fram liðu
stundir, var Nýja-fsland lagt und-
ir Iögsögu Manitóbafylkis, og fólfc
928
f t M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ