Tíminn Sunnudagsblað - 22.10.1967, Blaðsíða 17

ið, sem þar bjó, hlaut að sogast
inn í hringiðu þjóðahafsins í Vest-
urheimi, úr því að það hafði einu
sinni slitið rætur sínar í jarðvegi
heimalandsins. Sunium var það
ekki nema Ijúft, þegar þar að
kom, öðrum býsna sárt.
' VII.
Um svipað leyti og stjórnarlög-
in voru í deiglunni, tóku nýlendu-
búar að leita fyrir sér um prest.
Hatfði það skjótan framgang, og
urðu prestarnir frekar tveir en
einn, séra Jón Bjarnason frá
Statfófelli i Lóni, og séra Páll
Þorláksson frá Stóru-Tjörnum í
ÍLjósavatnsskarði. Komu þeir
báðir á stofn skólanefnum inn-
an safnaða sinna. En samkomulag
prestanna og fylgismanna þeirra
gerðist brátt í lakasta lagi, og
varð það upphaf hinna ströngu
trúmóladeilna, sem settu svip sinn
á sambúðarhætti Vestur-íslend
inga um langan aldur.
Hitt má ekki síður til tíðinda
telja, að þegar árið 1877 tóku
frumbyggjarnir á Nýja-íslandi að
brjótast í því í örbirgð sinni, að
kaupa prentsmiðju og hefja út-
gátfu blaðsins. Tökst að útvega
prentvél og letur suður í Banda-
ríkjunum, þótt raunar vantaði
suma stafina fyrst í stað og fátt
væri um aðra, og voru síðan tveir
menn ráðnir í prentsmiðjuna, sem
valinn var staður að Lundi við
íslendingafljót, Jónas Jónsson frá
Bakka í Öxnadal, er lært hafði
prentiðn á Akureyri, og Bergvin
Jónssonar, Bergvinssonar prests á
Skeggjastöðum. Blaðið, sem stofn
að var, nefndist Framfari, og kom
fyrst út 10. september 1877. Mun
Sigtryggur Jónasson hafa verið
ritstjóri fyrstu tölublaðanna, en
eftir það Haldór Briem, sem
seinna gerðist prestur vestan hafs,
kennari í Möðruvallaskóla og loks
bókavörður í Landsbókasafninu í
Reykjavik.
Það er af Framfara að segja,
að hann kom út nokkuð á þriðja
ár. Lognaðist hann út af í lok
janúarmánaðar árið 1880, þótt eitt
tölublað kæmi út alllöngu síðar.
Annað var ekki prentað í Lundar-
prentsmiðju, nema fyrsta almanak
íslendinga vestan hafs, sem kom
út árið 1878.
Það átti mikinn þátt í því, hve
Framfari varð skammliíur, að
hann tók helzt til mikinn og harka
legan þátt í deilum, sem uppi
voru manna á meðal í nýlendunni.
Því fór fjarri, að allt væri með
friði undir hinum nýju stjórnar-
lögum, og helztu eigendur og ráða
menn prentsmiðjunnar, þeir Sig-
tryggur Jónasson og venzlamenn
hans, stóðu framarlega í bardagan-
um, og skirrðust ekki við að beita
málgagni sínu, þar sem þeim þótti
nokkuð við leggja, bæði í trúmála
sennum og öðrum skærum. „Deil-
ur og flokkadrættir í Nýja-íslandi
út af nýlendumálum, trúmálum og
nærri öllu mögulegu, steyptu blað
inu eins og byggðinni að mestu
leyti,“ segir í einni heimild. Kunni
það vart góðri lukku að stýra, að
Framfara var í hita bardagans
beitt gegn sumum þeim mönnum,
er þó voru hluthafar í fyrirtæk-
inu, og þeim meinað að svara fyr-
ir sig, svo að þeir urðu að seilast
alla leið til blaðanna á íslandi til
þess að halda uppi vönum.
VIII.
í árslok 1877 voru bændur á
Nýja-íslandi taldir 264, en fólk
alls 1299. Áttu bændur þá orðið
ofurlítinn bústofn og dálítið af
lóðum og netum og höfðu brotið
litlar spildur tl ræktunar og feng-
ið nokkra uppskeru af kartöflu
og rótarávöxtum. Veturinn 1877—
1878 var ákaflega mildur, en eigi
að síður varð bjargarskortur hjá
allmörgum, og skutu Norðmenn
saman peningum handa fólki
af öðrum trúarflokknum með-
al íslenzku landnemanna að
frumkvæði séra Páls Þorláks-
sonar. Varð sú gjöf tilefni
heiftarlegra og nærgöngullá ill-
deilna í Framfara.
Baslið á Nýja-íslandi varð til
þess, ásamt róstunum, að nú fór
fólk að flytjast brott þaðan, og
þeim mun fleiri sem lengra leið.
1882 voru ekki etftir nema fimm-
tíu býli í byggð og fólkið alls um
tvö hundruð. Kofar frumbygj-
anna stóðu auðir og skógurinn
huldi á ný skákirnar, sem ruddar
höfðu verið.
Eitt af því, sem stuðlaði að
flóttanum frá Nýja-íslandi, voru
flóðin miklu árið 1880, þegar ís-
lendingafljót flæddi yfir bakka
sína og gerði hinn mesta
usla í Fljótsbyggð. Það var
eins og allt legðist á eitt
að hrella þessa landnema,
sem meiri hörmungar höfðu
þolað en allir aðrir samtíðarmenn
þeirra af íslenzkum kynstofni.
Tvö höfuðskiáld íslendinga í
Vesturheimi, Stephan G. Step-
hansson og Guttormur J. Gutt-
ormsson, hafa í ljóðum gert harm
sögu hinnar fyrstu kynslóðar á
Nýja-íslandi ógleymanlega. For-
eldrar Guttorms voru í hópnum,
sem steig á land á Gimli eymdar-
veturinn 1875, og háðu stríðið á
þessum hörmungaslóðum, og sjálf
ur fæddist hann við íslendinga-
fljót. Hann þurfti því ekki að seil-
ast um hurð til lokunnar, er hann
orti hið meitlaða kvæði sitt,
Sandy Bar. Atburðirnir, sem þar
er lýst, gerðust á bernskustöðv-
um hans og heimaslóðum:
Heimanfarar fyrri tíða
fluttust hingað til að líða,
sigurlaust að lifa, stríða,
leggja í sölur heilsufar.
í þeim grafreit góðra vona og
dugmikilla manna, sem Sandvík-
in var, sá hann þær sýnir, sem
seint fyrntust:
Að mér sóttu þeirra þrautir,
þar um espihól og lautir
fann ég enda brenndar brautir,
beðið hafði dauðinn þar.
Þegar eiding loftið lýsti,
leiði margt ég sá, er hýsti
landnámsmanns og landnáms-
konu
lik í jörð á Sandy Bar,
— menn, sem lífið, launað engu,
létu fyrr á Sandy Bar.
Stephan G. Stephansson var
ekki jafn nákominn þeim atburð-
um, sem þarna urðu, en kunni
þó að sjálfsögðu á þeim full skil.
Hann sagði í kvæði sínu um Har-
ald Vidal frá Fitjum:
Ég vissi það hérna, eins kjark-
stórt sem kvíðið,
að kynfólk mitt háði sitt beisk-
asta stríðið.
í mannsaldur féllu hér æska og
elli
við óleik og minnkun að halda
þeim velli.
Og mér fannst sem kólgan frá
högum og höfum
að hjarta mér legði upp frá ís-
lenzkum gröfum,
og .vetrarlofts-snjódrunginn vofa
svo þungur
sem viðraði um umliðnar pestir
og hungur.
Nýja-ísland, sem nú orðið ætti
raunar eins vel að nefna Nýju-
Framhald á 934. siðu.
T I M I N N - SUNNUDAGSBLA6
929