Tíminn Sunnudagsblað - 24.12.1967, Blaðsíða 6

dóttir, þá til heimilis í Flatey á
Mýruni drukknaði.
Á þessari öld hei'ur orðið eir.t
dauðaslys af völdum Jökulsár. Var
það 7. september 1927, er Jón
Pálsson frá Svínafelli fórst (Sjá
Söguþætti landpóstanna I bindi
bls. 166—172)
U.
Árið 1878 var Jökulsá ekki reið,
þegar Öræfingar komu úr lestar-
ferð af Papaós, en jökullinn sæmi-
legur fyrir gangandi menn. Flutn-
ingurinn var því allur borinn yfir
jökulinn, og var jökulvegurinn tal-
inn 200 faðma langur, en hestarn-
ir sundlagðir.
Það mun hafa verið í þetta
skipti, sem svo hagaði til, að eyri
var í miðrf ánni, er hestarnir námu
staðar á, og þótti um tíma tví-
sýnt, hvernig með þá mundi fara.
Þorsteinn Pálsson í Hnappavalla
hjáleigu átti gráan hest, sem hann
hafði.litlar mætur á, því að hest-
urinn var heldur latur og oftast
seinastur, ef hross voru rekin í
hóp, og svo var í þetta skipti, að
klárinn var langseinastur að
leggja í ána, og hinir hestarnir all-
ir stanzaðir á eyrinni, þegar hann
náði landi þar.
Gráni fór sér rólega að vanda,
en hann hélt þó óhikað áfram út í
hinn álinn, og hinir fóru þá á eft-
ir honum.
Þorsteinn hafði meiri mætur á
Grána eftir þetta.Ekki er að efa,
að þeir, sem þarna voru staddir,
en það voru flestir eða allir bænd-
ur í Öræfum, hafa borið saman
ráð sín um úrbætur á þessari erf-
iðu leið. Þá bjó á Kvískerjum Sig-
urður Ingimundarson, sýslufund-
armaður og síðar hreppstjóri, allra
manna útsjónarsamastur og vel
kunnugur jöklinum. Munu menn
hafa treyst honum til að finna
einhver úrræði.
Árið 1879 var áin einnig óreið,
þegar komið var úr lestaferð, en
þá valdi Sigurður og lagði veg yf-
ir jökulinn, og gekk vel að fara
þá leið með lestina.
Sigurður mun þá þegar hafa út-
búið haka til að laga jökulinn, en
höggva varð tröppur, þar sem
bratt var, hvort sem farið var upp
eða niður eða sniðgötur, þar sem
farið var utan í halla. Ekki veit
ég hvort hann hefur þá þegar út-
búið smáfleka sem brýr yfir
sprungur, en vist er, að hann gerði
það fljóflega.
Á næstu árum fókk Sigurður
einhvern styrk til að halda við
færri leið yfir jökulinn, og var
þar síðan í raun og verox þjóðveg-
ur til ársins 1942 (þá ekki farinn
það ár), nálægt sextíu ár.
Sigurður fann upp stikur til að
merkja jökulveginn. Voru þær
gerðar úr þrem spýtum, og þann-
ig saman settar, að þær voru á-
berandi, hvernig sem þær ultu.
Árið 1883 fluttu Sigurður að
Fagurhólsmýri og varð þá óhæg-
ara um vik fyrir hann að annast
viðthald jökulvegarins. Var það því
litlu seinna falið EyjóKi Runólfs-
syni, hreppstjóra á Reynivöllum,
sem sá um það nokkuð fram yfir
aldamótin 1900, að ég ætla til
1905, er Björn Pálsson, bóndi á
Kvískerjum, tók við því, en hann
hafði þann starfa á hendi meðan
jökullinn var farinn.
Ferðamenn, sem að vestan
komu, meðan Eyjólfur hafði eftir-
lit vegarins, fengu jafnan fylgd
frá Kvískerjum, og eins var um
þá sem að austan komu, þegar
jökulsins var gætt frá Kvískerjum,
að þeir fengu fylgd frá Reynivöll-
um, enda var ekki hægt að koma
boðum yfir sandinn, um að menn
væru á ferð, fyrr en síminn kom
1929. En eftir það fór Björn oft-
ast á móti ferðamönnum, og áður
fór hann raunar oft á móti pósti,
því að hann hafði fasta áætlun og
kom oftast stundvíslega.
Ekki veit ég til, að þjúðvegur
hafi legið yfir skriðjökul nema
beggja, megin við Öræfin, enda
var fátt líkt með þeim vegi og
öðrum vegum. Hann var sífelldum
breytingum undirorpinn, og þurfti
að iaga hann meira og minna í
hverri ferð, ýmist með því að
höggva tröppur, þar sém farið var
upp eða niður hæðir, eða sniðgöt-
ur, þar sem þurfti að fara á ská
í brekku. Stundum var þó hægt að
láta slíkar sniðgötur haldast all-
lengi, með því að bera sand í þær,
því að hann hlífði jöklinum við
bráðnun og myndaði þvi þrep.
Oftast varð að finna nýja leið á
hverju vori, og oft að færa kafla
af veginum þar fyrir utan. Björn
reyndi sprengiefni við að laga jök-
ulinn, en það gafist ekki vel, og
var hakinn þvf eina tækið, sem að
gagni kom.
Oft varð að fara yfir grjótrönd-
ina, sem kemur frá Esjufjöllum
(EsjufjaUaröndina, venjulega að-
eins talað um Röndina), en Jökulsá
kom oftast úr jöklinum skammt
austan við hana. Hún var að vísu
oftast lítið sprungin, en verri veg-
ur mun þó tæplega hafa veri'ð
farinn.
Þorleifur í Hólum lýsir einni
slíkri ferð í ævisögu sinni, og er
einn kafli hennar svohljóðandi:
„. . . Mjakaðist lestin áfram,
hægt og hægt, í ótal krókum, bugð
um og beygjum. Þegar lengra kom
upp í Röndina, versnaði færið um
allan helming, stórgrýttar urðar-
skriður, sem ultu og brunuðu
undan umferðinni, og á milli voru
allháar jökulstrýtur. En í lægðum
hingað og þangað glitti í kolmó-
rauðar tjarnir og grænglóandi
pytti, sem sumir voru víst æði-
djúpir. Vegurinn, ef veg skyldi
kalla, lá ýmist upp bratta jökul-
hálsa, eða ofan í alldjúpar lautir,
og alls staðar stórsteinóttur aur,
sandur og leðja, svo að lítt sá f
ísinn undir. Verstur var hliðarhall
inn, því þar brunaði grjótskriðan
undan hesta og mannafótum.
Einu sinni var það, að hesturinn,
sem ég teymdi, snöggstanzaði. Leit
ég við undir eins og sá þá, að
Rauðskjóna mín, þessi fyrirtaks
lipurtá, lá á hliðinni, bundin aft-
an og framan. Ég var fljótur að
losa hana úr trossunni, og tókst
henni þá að fóta sig. Þetta kom
oftar fyrir, að grjótskriðan brun-
aði og hrossin með. þar til þau
fóru á hliðina. . . I þessu hrylli-
lega landslagi sást lítið frá sér,
hvorki fjöll né önnur kennileiti,
aðeins upp í himininn11.
Stundum tók langan tíma að
komast yfir jökulinn og er í frá-
sögur fært, að kaupstaðarlest var
einu sinni fjórtán klukkutíma að
brjótast yfir hann, enda þurfti þá
oft að taka ofan og bera klyf'in.
Þetta mun hafa verið árið 1887,
og er raunar haft eftir manni, sem
með var í þeirri ferð (þá um ferm-
ingu), að þeir hefðu verið átján
tíma, en það mun vera misminni,
því að engar sagnir eru um það
í öræfum að ferð hafi tekið svo
langan tíma. En dagleiðin hefur
verið um átján klukkustundir.
En jökullinn gat verið viðsjóll,
þótt hann væri talinn góður og
væri raunar liættulaus gætnum
og vönum mönnum. Því til sönn-
unar má geta þess, að aftasti hest-
urinn í iest, sem fór yfir jökulinn
árið 1901, lenti með afturfætur nið
ur i mjög djúpa holu, sem farið
var fram hjá, og hvarf þar niður.
1134
t I M » IM N - SUNNUDAGSBLAÐ