Tíminn Sunnudagsblað - 09.02.1969, Side 7

kunni aS hafa skolazt á langri leið,
tel ég þó síður en svo ástæðu til
að véfengja þær heimildir í aðal-
atriðum, enda væri þá sumt, sem
samtma heimiHdir greiina, óskilj
anlegt með öllu, ef þær frásagnir
væru ekki réttar. Til dæmis er í
máldaga Þykkvabæjarklausturs
frá árinu 1340 tekið fram, að
klaustrið eigi: „í Láguey beit hesta
á vetrinn“. (Skímir 1947). Af
þessu meðal annars virðist ótví-
irætt, að gróið land hafi áður ver-
ið í Láguey á Mýrdalssandi, þótt
ef til vill hafi það eyðzt Sturlu
hlaupi árið 1311 og réttindin því
einskis nýt eftir, þegar máldaginn
1340 var gerður.
Samkvæmt uppdrætti fslands
(blað 69, endurskoðað 1935) eru nú
um 2500 metrar til sjávar frá
Hjörleifshöfða og um 2000 metrar
frá Skiphellisnefi. Örugg heimild
er um það, að fram að Köglu
hlaupinu Í630 var „sjórinn rétt
við Skiphellisnefið“ og varla þarf
heldur að efa, að sjórinn hafi get-
að náð að Hjörleifshöfða fram und
ir Sturluhlaup árið 1311, samber
það, sem haft er eftir þeim Þórði
og Erlendi klausturhöldurum hér
á undan. Þessi landauki er þó að-
eins það, sem eftir hefur orðið,
þrátt fyrir allt, sem sjórinn hefur
forotið niður og flutt burt milli
hlaupanna.
Fá má af framansögðu nokkra
hugmyud um jarðefnamagnið,
sem eftir varð á Mýrdalssandi og
við ströndina í hverju gosi. Óger-
legt virðist hins vegar að gizka á,
hve miklu hlaupin skoluðu beint á
haf út, en óhætt mun að fullyrða,
að það jarðefnamagn, sem með
þeim hvarf strax meðan hlaupin
stóðu, hafi verið mjög mikið.
Mér virðist auðsætt, að jarðefna-
magnið, sem upp kom hverju
gosi, hefði nægt, til þess að mynda
allstórt fjall eða „stapa“, ef það
hefði fengið að standa og harðna,
þar sem það kom upp undir jökl-
inum. Það, að Kötlusandur er firá-
brugðinn móbergi að útliti til/ gæti
stafað af því, að jökulhlaupin
hefðu skolað burt lími og öðrum
fíngerðari efnum, sbr. til dæm-
is fjörusandinn við Surtsey. Hann
virðist líkur Kötlusandi.
Kétt er að geta þess hór, þótt
ef til vill skipti það ekki miklu
máli i þessu sambandi, að nokkur
hluti jarðefnanna, sem hlaupin
bera fram, er efalaust ættaður úr
Iberggrunninum undir \jöklinum
eða fjöllunum umhverfis hlauprás
ina. Til dæmis barst með hlaupinu
1918 að Söndum í Meðallandi
steinn, sem vó 134 pund (Suður-
land 1958, 10. tölublað). En fram
á vestursandinn flutti hlaupið 1918
ekki aðeins steina heldur stór
björg. Hliðstætt átti sér stað í fyí’ri
Kötluhlaupum.
Vatnsflóðin eða hin svonefndu
Kötluhlaup þykja mest sérkenn-
andi fyrir Kötlu. Til marks um
það, hversu stórkostleg þau eru,
er eftirfarandi úr frásögnum af
Kötlugosinu 1918:
„Svæði það, sem hlaupið tók yf-
ir, náði frá jökli til sjávar vestan
frá Höfðabrekkuafrétti og Múla-
kvísl alla Ieið austur á Flöguengj-
ar í Skaftártungu og austur í
Skurðbæjarmýri í Meðallandi. Hef-
ur því hlaupið verið nál. 40 km.
á lengd og 15—25 km á breidd“.
„En þótt hlaupið færi svo vítt,
sem nú er sagt, stóðu ekki upp úr
nema hæstu ölduhryggir og hólar.
Aðeins á tveim stöðum var dálít-
ið svæði Iaust við flóðið. Annar
bletturinn var fyrir austan Múla-
kvísl, nærri frá Seljafjalli fram að
sjó. Hinn bletturinn og sá stærri
í skjóli við suðausturhornið á Haf-
ursey. Breikkaði það svæði, er
sunnar og austar kom á sandinn,
og var breiðast milli Lambajökuls
og Dýralækjarskers. En þar fyrir
firaman tók hlaupið að austan og
vestan höndum saman allt sð cjó
fram“.
Um þann hluta hlaupsins, sem
fór um Kúðafljót er þetta sagt
meðal annars:
„Nálægt kl. 6 kom allt heimilis-
fólk frá Söndum og Sandaseli hing
að austur á bæina (Koteyjarbæ-
ina). Sagði það ofsahlaup — vatn
og ís — komið í Kúðafljót. Kom
annað hlaupið fyrir norðan Grjót-
eyri og annað fyfir sunnan Mýra-
mannahöfða (Mýrnahöfða). Varð
þetta með svo skjótri svipar* r
ekki mátti muna einni mínútu, «?
Sandafólkið kæmist undan 'hlaup
inu.
Jafnhliða veltist ógurlegt vatns-
flóð og jökulhrannir austan úr
Leirá og Hólmsá, sem fyllti allan
Kúðafljótsfarveg“.
. „Voðahlaup þetta fór yfir alla
hólma í Kúðafljóti, þar sem fjöldi
hrossa og sauðfjár var á beit fyrir,
og sópaði það því öllu burt.
Á alla bakka, hólma og sumsta$-
ar á sandeyrar hlóðust jakahrann-
ir 2—3 metrar á hæð og þar yf-
ir og vatnsfarvegir voru sandi og
leðju orpnir á milli“.
„Um kvöldið klukkan 5 var
Kúðafljót meir en bakkafullt, var
yfir að líta sem þakið grásvörtum
krapa. Klukkan 8 var flóðið kom-
ið heim að bænum Sbrönd, er
stendur allmáklu austar fljótinu,
var þá dimmt orðið. Klukkan 10
Þykkvlbær ( Álftave/l. LiójCTiynd: Páll Jónsson.
T t M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
103