Tíminn Sunnudagsblað - 12.10.1969, Blaðsíða 4

Reykjavík á dögum Jóns dúks — til vinstri sést í gaflinn á typtunarhúsinu, sem við nú köllum stjórnarráðshús.
Ránsferð Jóns dúks
að Stapakotí
Það hefur verið mislitur söfniuð-
ur, sem var saman kominn í
Reykjavílk um aWamótin 1800. í
ferðabók grasafræðingsins Hook-
ers er þeim, sem fcom-u með hafn-
söguimanninn út að skipi hans,
lýst á þessa leið: „Sumir þeirra
voru með allmikið skegg, en aðr
ir þó ekki meira en svo, að Jíkt
var seim þeir hefðu reynt að raka
sig með bitlitlum hnífi eða klippt
skegg sitt. Um hárið er það að
se-gja, að það var algerlega óhirt,
ókemfot og flókið' og hékk niður á
herðar, sýnilega morandi af þess-
uim smókvikinduim, sem eru ævin-
legt fyligifé þeissa Mkamshl-uta, þeg
ar ekkert er skeytt -uim hreinlæti,
og eggjum þeirra. í viðræðu
voru þeir mjög fjörlegir og við
höfðu handapat mi-kið og höfuð-
hreyfingar, en í hvert skipti, sem
eitiihvað var sagt, er þeir höfðu
gaman af, létu þeir ánægju sína
í ljós með því að aka sér gríðar-
lega.“
Þ-etta er ekki að öWu leyti fög-
ur lýsinig, og auðvitað getur hún
verið ýkt. En það þarf ekki að
lei-ta heimilda í bókum útlendra
ferðamanna til þess að sjá, ,að
þrifnaður hefur ekki verið dyggð
allra, og allstór hópur þessara
gömlu Reyfcvíkinga stóð á næsta
lágu menningarstigi. Drykkjuskap
ur var óskaple-gur, jafnt hjá al-
þýðu manna sem hinum úblendu
verzlunarmönnum, og hátterni
margra harla áfátt að öðru le-yti.
Eitt af því, sem dró brellinn lýð
að Reytojavík á þessu tímabili, var
fcukthúsið. Þeir urðu að vísu ekki
allir langlífir, er þar fengu vist, til
d-æmis dó þar sjö manns úr hor
og óíhirðu á tveimur mánuðum vor
ið 1786, allt fól'k á góðurn aldri.
En mar-gir kornust samt lifandi úr
stofnuninni, og það var algengt,
að þeir settust að í Reykjavík, þar
sem þeir voru orðnir öllum hnút-
urn kunnugir, því að fangarnir í
tulktJhúsinu voru leigðir kaupmönn
um og embættismönnum til vinnu,
eftir því sem toostur var á. Þess
voru jafnv-el mörg dæmi, að ti]
hijónabanda væri stofnað meðal
fanganna, því að þarna var að
surnu leyti frjálslegt líf, ef menn
höfðu þrótt til þess að njóta þess.
Þótt þessir fangar hafi sjálfsagt
sumir hverjir etoki verið verr gerð-
ir menn en þeir, sem aldrei höfðu
toomdzt undir rnanna hendur, var
þar innan um hinn versti lýður.
Með þess-um hætti spratt upp í
Reykja-vílk nýlenda brotamanna, er
etoki hurfu hei-m í áttfoaga aína,
þegar fangavistinni lauk:
Þessir menn hafa sjálfsagt ver-
ið að meira eða minna leyti leik-
soppur þess aldaranda, sem virð
ist hafa verið ríkur á landi hér um
aldamótin 1800. Þá var afbrotatíð,
og fjöldi fóltos virðist efcki svo
mijög hafa kippt sér upp við það,
þótt það vissi farið á snið við lög-
in.
Þessi saga segir aðallega frá
tveimur mönnum, sem komið
höfðu úr öðrum héruðuim og tetoið
sér bólfestu í Reykjavílk nototoru
fyrir a'ldamótin. Annar var Skag-
firðingur, Jón Jónsson að nafni,
jafnan kallaður Jón dúlkur, þar
sem hann var æ-ttaður frá Dúki í
Sæmundarfolllíð. Hann var hálfbróð
ir séra Jónasar Jónssonar í Nesi
í Aðaldal, síðar í Höfða og Reyk-
holti, mikils gáfumanns, föður
Þórðar hiáyfirdómara og séra Jón-
asar yngri í Reykfo-olti og þeirra
systkina.
Jón d'úfcUT hafði ungur dregizt
796
I 1 M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ