Tíminn Sunnudagsblað - 13.01.1973, Blaðsíða 9

stöðu við bibliuna. Maestlin, sem var
varkár og friðsamur maður, taldi sig
þvi ekki áhanganda kenningarinnar
um hina nýju heimsmynd, þótt hann
viki oft að þeirri kenningu og gerði
nemendum sinum ljósa og trúverðuga
grein fyrir henni. Allt bendir til, að
hann hafi kynnt hugmyndir Koper-
nikusar sem snjalla stærðfræði en ekki
sannaða heimsmynd. Margir visinda-
menn tóku einmitt þann kostinn til
þess að forðast óþægindi.
Maestlin var óvenjulega snjall kenn-
ari, og undir leiðsögn hans festu fræði
Kopernikusar rætur i hug hins unga
guðfræðinema sem visindi, sem tóku
hug hans fanginn, og hann sannfærðist
um réttmæti þessarar heimsmyndar.
Hann lagði æ meiri stund á stærðfræði
og stjörnufræði og hann hafði góða að-
stöðu til þess að sökkva sér niður i
náttúrufræði, þótt hann sinnti mörgu
öðru, tæki til að mynda virkan þátt i
leikstarfsemi nemenda.
Stærðfræðigáfur og frjálst hug-
myndaflug Keplers leyndi sér ekki, og
árið 1594 gerðist atburður, sem hafði
vitæk áhrif bæði á Kepler og visindin.
Stærðfræði- og stjörnufræðikennari
prestaskólans i Graz i Austurriki lézt,
og forstöðumenn skólans báðu háskól-
ann i T'dbingen að benda á hæfan kenn-
ara i hans stað.
Háskólaráðið benti þá 5 stúdentinn
Johannes Kepler, þvi að hann hafði þá
þegar sýnt yfirburði sina i þessum
fræðigreinum. Frjálshyggja hans i
trúarefnum var þá alkunn við skólann,
og vera má að prófessornum þar hafi
þótt þægilegt að losna við hann með
þessum hætti. Kepler tekur þvi við
hinu nýja kennarastarfi i Graz i marz
1594.
Tveimur árum eftir komu sina
þangað, gefur Kepler út fyrsta rit sitt
„Mysterium Cosmographicum”. 1
þessu smáriti er að finna fyrsta kim
þess rannsóknarstarfs og ályktana,
sem gerði kenningu Kopernikusar að
öðru og meira en stærðfræðilegri
ágizkun i augum heimsins. bar má sjá
fyrsta visi að sönnunum fyrir ýmsum
þáttum i kenningu Kopernikusar og
siðara visindastarfi Keplers, ekki i
skýlausum svörum heldur spurninga,
sem hann ber fram.
Ritið varð Kepler sjálfum að miklu
gagni. Hann dró að sér athygli lærðra
manna með þvi. Margir urðu hug-
fangnir af nýjum og sjálfstæðum hug-
myndum hans og glöggri framsetn-
ingu og rökstuðningi.
Eftirtektarvert er það, sem sjálfur
Galilei skrifar um Kepler i ágúst 1597:
,,Ég hlýt sérstaklega að óska sjálfum
mér til hamingju með að hafa slikan
mann til leiðsögu i leit að sannleikan-
13. nóv. 1971 komst bandariski gervihnötturinn Mariner 9. á braut um Mart. Þá
geisuðu miklir rykstormar þar, en brátt birti, og margar og skýrar nærmyndir
fengust og sýndu ævintýralegt landslag. — Þessi mynd sýnir breiða og djúpa gjá
með gljúfragreinum i Tithonius Lacus um 500 km sunnan miðbaugs. Sllka lands-
lagsmyndun hafa menn ekki séð annars staðar en á Mars. Myndin var tekin 9.
janúar 1972 úr 1977 km. fjarlægð, og hún nær yfir landsvæði, sem er 376 sinnum
490 km að flatarmáli.
um og vita hann slikan sannleiks-
mann. bvi miður eru svo einlægir
sannleiksleitendur sjaldgæfir. Hér er
þó hvorki staður né stund til þess
að fárast um umkomuleysi aldarinn-
ar. Ég hlýt fremur að gleðjast og
fagna svo snjöllum ályktunum i þjón-
ústu sannleikans”. Og siðar i sama
bréfi segir Galilei: ,,Ég les rit yðar
með sérstökum fögnuði vegna þess, að
ég hef sjálfur sannfærzt um sanngildi
kenninga Kopernikusar og mér hefur
auðnaztað skilja og skýra marga hluti
i náttúrunni með sjónauka hans, þótt
þeir komi ekki heim við venjulegar
hugmyndir. Ég hef margt skrifað um
þessa hluti og lagt fram margar bein-
ar og óbeinarsannaniren ekki drifzt að
birta neinar þær niðurstöður enn af
ótta við svipuð örlög og Kopernikus
lærimeistari okkar hlaut. Hann er
mjög dáður af fáum, en fjöldinn for-
dæmir hann og afflytur. Heimskingj-
arnir eru svo margir.
Væru yðar likar fleiri, mundi ég
hætta á að birta minar ályktanir. En
þar sem þvi er ekki aö heilsa, læt ég
kyrrt liggja”.
Heimsmynd Kopernikusar gerði
mönnum fært að reikna út hlutfalls-
lega fjarlægð reikistjarnanna frá sól.
En mundu þessir útreikningar opin-
bera einhver önnur starfræðileg lög-
mál? Hvernig stendur á þvi, að þessi
fjarlægðarhlutföll eru þessi, og hvert
er hlutfallið milli brautartimans og
fjarlægðar frá sól? Hvers vegna fara
reikistjörnurnar þvi hægar, sem þær
eru fjær sólu og hvert er hreyfiafl
þeirra? betta voru spurningar, sem
Kepler bar fram og vildi finna svör
við.
Samkvæmt kenningu Kopernikusar
gengu reikistjörnurnar eftir hring-

t
Sunnudagsblað Timans
33