Tíminn Sunnudagsblað - 13.01.1973, Blaðsíða 17

ævintýri á svipuðum slóðum. Honum
fannst sem einhver slæðingur væri að
flækjast fyrir sér svo hann komst
ekkert áfram. Hann stigur þá út úr
bifreiðinni og grandskoðar hana i krók
og kring en finnur ekkert athugavert.
En þegar hann settist aftur inn i bilinn
fann hann hvergi stýrið! Hefur hann
ekki orðið samur siðan. En það kom
ekkert grunsamlegt fyrir okkur þarna
á halsinum og þótti mér það hálvegis
miður en var þó feginn, er hættan var
liðin hjá.
Á Saurbæ á Hvalfjarðarströnd
gnæfir kirkja sem reist var i minningu
Hallgrims Péturssonar. Hallgrimur
þessihefur verið átrúnaðargoð þjóöar-
innar i nær þrjár aldir vegna sálma
nokkurra er hann orti um pinu og
dauða Jesú Krists. Satt er það, að vel
er kveðið og andriki og orðsnilld ein-
stök. En það er langt i frá að listrænir
verðleikar þessa verks hafi sett
Hallgrimi á þann stall sem hann trónir
nú á.bað er fyrst og fremst efni og boð-
skapur sálma hans er hefur skipað
honum i meistaratölu hjá valdhöfum
og almenningi og þó einkum og sér i
lagi kirkjunnar mönnum. Ef hann
hefði ort veraldleg ljóð af sama list-
fengi og Passiusálmana, hefði hann
aldrei verið gerður aðþjóðardýrlingi.Og
innihald Passiusálmanna er dapurleg
og lágsigld siðfræði og úreltar guð-
fræðihugmyndir. Fjölmargir lista-
menn er standa Hallgrimi jafnfætis
eða jafnvel framar hafa aldrei fengið
viðurkenningu til jafns við hann ein-
faldlega vegna þess aö ekki eru unnt
að nota verk þeirra i áróðursskyni
fyrir sérstakri lifsskoöun eða hug-
myndafræði. Nú hefur risið upp sam-
komuhús rétt við hlaðvarpann á bæ
séra Hallgrims. Þar drekka ungir
Akurnesingar og sveitamenn i grennd-
inni frá sér vitið um helgar. Og þegar
skröllunum lýkur er bitizt og slegizt,
hrækt og bölvað . barizt og hatast og
Saurbæjarkirkja horfir glottandi á
upprennandi æskulýð landsins æla
undir veggjum og hrjóta i lautum á
sömu jörð og séra Hallgrimur hafði
undir fótum er hann orti sálma sina
drottni til dýrðar. Varla hefur hinn
fróma guðsmann rennt grun i að þrem
öldum siðar yrðu hinir einu raunveru-
legu guðir þjóðar hans vinguðinn
Bakkus og auðguðinn Mammon.
Ég hafði gaman af að koma i Norð-
urárdal. bað er fallegt i góðu veðri, en
nú var hellirigning og þoka svo dalur-
inn var miður sin og i döpru skapi. Ég
dvaldi einu sinni heilt sumar við
Hreðavatn. Það var bezta sumar sem
komiðhefur i Borgarfirði. bá skein sól
hvern dag og hitinn var eins og i út-
löndum. Þá var gaman að lifa. Mér
fannst dálitið einkennilegt að fara
Holtavörðuheiði. Hún er ekki aðeins
eyðileg heldur einnig framúrskarandi
flatneskjuleg og kollindoðruleg. Það
hefur áreiðanlega ekki verið á þessari
heiði þar sem Steingrimur heyrði
svanasönginn fræga. Skyldu menn
hafa orðið úti hér? Það hefur verið
háðulegur og litt hetjulegur dauðdagi
að gefast upp i jafn heimsku og ömur-
legu landslagi.
Ekki er Hrútafjörður meira augna-
yndi. Hann er eins og langt mjótt strik
og beggja vegna eru andlausir og geö-
stirðir hálsar. Hvernig fara menn aö
þvi að lifa á svona stað? Hvað hugsa
þeir? Um hvað tala þeir? Þó hefur
þessi langi og ómerkilegi fjörður verið
gerður ódauðlegur i islenzkum bók-
menntum. Hér bjó nefnilega elskan
hans Þórbergs. Það var stoppað við
Staðaskála svo farþegar gætu glatt
munn sinn og maga, en ég klöngraðist
upp á hól nokkurn við veginn með
landakort og tslenzkan aðal i höndun-
um, skimaði i allar átti áttir og kikti á
kortin og i bókina annað veifið til að
átta mig á staðháttum. Beint á móti
veitingaskálanum vestan megin fjarð-
ar var Fjarðarhorn. Þar rökræddi
Þórbergur við Kristinu húsfreyju um
guð og alheimsviðátturnar. Elskan
hans hlýddi á. En honum tókst ekki
betur upp i visdómi sinum en svo að
hún fékk á honum skömm og fyrirlitn-
ingu. Heimspeki getur verið hættuleg
þegar menn reyna að vinna hylli ungra
meyja með dökkt hár og sindrandi
augu. Og þarna var Borðeyri þar sem
ofvitinn drakk sig fullan og söng af
mikilli tilfinningu til að gera andann
reiðubúinn. ,,En þegar andinn var
reiðubúinn var holdið orðið lekandi
máttlaust”. Þessi eyri er eins og pinu-
litiö sker i firðinum og þar dotta ofur-
litil hús og geispa af lifsleiða. Beint á
móti Borðeyri eru Þóroddstaðir.
baðan lagði Þórbergur á vit hins
ókunna á blóðlötustu truntu er hann
haföi á bak komið. Á bænum er nú
veðurstöð og þaðan berast veðurskeyti
i júli á þessa leið: Norðan 5, rigning og
súld, hiti 5 gráður. Arum saman hafði
mig drey.mt um þennan fjörð, sem i
vitund minni var hulinn ævintýraleg-
um ljóma og rómantiskri fegurð. Og
nú stóð ég þarna eins og fábjáni á upp-
háum malarhrauk og glápti á stað-
reynd veruleikans. Var þetta i raun og
veru Hrútafjörður? Hafði hann þá
tekið geigvænlegum stakkaskiptum
siðan 1912? Eða hafði Þórbergur ein-
faldlega gert sér litið fyrir og smiðað
sér nýjan fjörð til eigin brúks i Islenzk-
um aðli? Hve skáld geta verið svivirði-
legir loddarar.
Ég hrökk upp af þessum hugsunum
við drynjandi baul i flautunni. Rútan
var á förum. Ég hrökklaðist öfugur
niður hólinn, stakk kortunum og bók-
inni i vasann og skundaði i
sæti mitt. Farþegarnir sneru sér
við og litu á mig með vorkunnsömu
brosi. Ég hafði ekki gefið mér tima
til að fá mér svo mikið sem pylsu
i skálanum og nu fór maginn að
gerast hávær og kvartaði sáran Ég
varð að umbera þær harmatölui alla
leið til Blönduóss. bar var hádegis-
matur etinn á hótelinu. Mér var það
raunar ráðgáta hvaða tilgangi það
þjónaði að byggja hótel á jafn
óskemmtilegum stað við hrollkaldan
Húnaflóann sem gretti sig framan i
mann. Það var eina útsýnið. En ég hef
alltaf verið spenntur fyrir dölunum i
Húnavatnssýslu. Ég hafði lika gaman
af að fara Langadai. Þar er talsvert
kjarr sem bendir til þess að þó nokkru
hlýrra sé þar á sumrin en úti við fló-
ann. 1 miðjum dalnum höfðu vega
gerðarmenn umturnað þjóðveginum á
löngum kafla. Við uröum þvi að fara
einhverja vegleysu fyrir neðan veginn.
Billinn hallaðist iskyggilega mikið og
ég starði beint framan i ófrýnilega
ásjónu Blöndu sem virtist óskemmti
lega djúp og tilbúin að svelgja rútuna
meö öllu innihaldi. Ég flýtti mér að
rifja upp rökin fyrir framhaldslifinu
En billinn rétti sig við og ég gerðist
aftur sanntrúaður efnishyggjumaður
t Æsustaðaskriðum innst i Langadal
er talið reimt og mættu einmana
ferðamenn, er þar áttu leið um i
myrkri, stundum manni er hélt á höfð-
inu undir hendinni. Þaö hefur verið
þjóðlegur draugur. En nú var bjartur
dagur og við urðum einskis vör.
t Bólstaðahlið hafa Húnvetningar
reist félagsheimili og kalla það Húna-
ver. Ber nafnið hugmyndaflugi þeirra
fagurt vitni. Þarna eru haldin hin ægi-
legustu böll með ferlegum fyllirium
svo lögreglan á Blönduósi veit ekki sitt
rjúkandi ráð. En það hlýtur að vera al-
veg einstök lifsreynzla að drekka sig
fullan á jafn fögrum stað.
Siðan var haldið upp Stóra-Vatns-
skarð. Þá blasti við Svartárdalur,
langur og mjór og spennandi. Ég hef
sjúklegan áhuga á djúpum og dimm-
um dölum og löngum og mjóum fjörð-
um Mætti vel segja mér að Freudistar
telji það útslátt frá kynferðislegum
komplexum. Þegar til Varmahliðar
kom hafði stytt upp og það sem eftir
var leiðarinnar var bjart yfir þó ekki
sæi til sólar að ráði. Þó að Skaga-
fjörður sé flatur fannst mér hann bæði
fallegur og skemmtilegur. Og Skag-
firöingar hafa haft listfengi til aö
skýra fjöll sin nöfnum eins og Glóða
feykir og Tindastóll. Ég sneri mig
Sunnudagsblað Tímans
41