Tíminn Sunnudagsblað - 30.12.1973, Side 8

legt kvæði, siikur snillingur sem hann
er. En einmitt vegna þess, að hann
kennir skyldleikans við Egil niður i
dýpstu grunna eðlis sins, getur hann i
rauninni ekkert kveðið það um Egil,
sem ekki sé jafnframt mælt um sjálfan
hann. Þetta var árið 1913, á vikinga-
ferli Einars Benediktssonar nálega
miðjum. Nú, eftir þvi nær hálfa öld,
undrar það einna mest, að i kvæðinu
hefur Einar ekkert kveðið það til vegs
Agli né til skilningsauka á honum, sem
vér vildum ekki unna Einari, að
standa mætti sem hróður hans sjálfs,
né án vera til skilnings á honum sjálf-
um. Þetta er markhæfni, sem snilling-
um einum er gefin, en jafnframt
vitnisburður um þá óskelfdu éinurð
fyrir dómstóli samvizkunnar, sem til
verðleiks og gildis virti hvern mann,
eins og hann kveður um Egil.
Kvæðið Egill Skallagrimsson er eitt
hinna fullkomnustu kvæða Einars
Benediktssonar og ber þar margt til,
gerð þess og bygging, ha'tigið og hnit-
miðað orðaval, svipmikill, kliðþungur
háttur með snöggum brotum. eins og
skipzt sé á höggum, djúpskyggni og
stórsýn. Yfir öllu kvæðinu er einhver
norrænn svali, fámál dul. alin við
kvöldstirnda himna og myrkur langra
nátta. En þó er kvæðið þrungið innri
glóð, sem brýzt undir yfirborði þess og
..jarðbyrgður eldur". Það er hitinn
sem ólgar i geði Einars sjálfs, er hann
gengur til fangs við þetta efni, sem
verður i meðförum hans dulbúinn
mannjafnaður hans sjálfs og Egils eft-
ir að hann hefur skipað Agli þann sess.
er hann hefur hæstan setið i islenzkri
list og gert Egil svo úr garði að hann
gat skilið hann út i æsar og virt hann
heils hugar.
Kvæðið er 12 erindi. Fyrstu þrjú er-
indin eru inngangur þar sem lýst er
þeim norræna heimi, sem Egil hafði
alið, þvi umhverfi sem fóstrað hafði
kyn hans og orðið ákvarðandi fyrir eðli
hans, skaphöfn og atgervi. Sú veröld
er ófallin til þess að fóstra aukvisa. Sú
manngerð, sem þar fóstrast er óveikl-
uð i geði. viti og vilja:
Taugarnar þúsundir isvetra ófu.
Enniðkvöldhimna — skararnir hófu.
Kyn eftir kyn hefur eflt mátt sinn og
likamshreysti i baráttu við kaldsótt
haf og torfærar merkur.
Og öld eftir öld grúfðu
norðursins nætur
i niðdimmum rjáfrum, þar
vöggubörn sváfu.
og önduðu hörku i hverja sin.
en hlúðu um lifsmeiðsins rætur.
Þessi þriggja erinda inngangur er
eins og þriskipt stef i upphafi tónverks
og hvert um sig útfært nánar i þeim
tveim meginköflum kvæðisins, sem á
744
eftir fara. 1 næsta stefi ræðir Einar
málið, sem Egill tók að erfðum. Einnig
það er runnið upp og mótað af þeim
stórbrotna heimi, sem fóstrað hafði
kyn hans, sterkt, máttugt og undur-
samlegt i eðli.
Og málið var byggt i brimslegnum
grjótum
við bláhimins dýrð, undir
málmfellsins rótum.
Þess orð féllu ýmist sem
hamarshögg,
eða hvinu sem eggjar bitur
ogsnögg.
En orð þessa máls áttu sér óendan-
iega fjölbreytni. tjáningarhæfni,
möguleika. Svo mjúk gátu þau orðið að
Þau liðu sem lagar-vogar
lyftust til himins með dragandi
ómi,
eða hrundu svo tær eins og
drjúpandi dögg
og dýr eins og gullsins logar.
Hér tengist gullið. dýrast og fegurst
málma, fjársjóði tungunnar. speki og
orðsnilld, sem er dýrust og fegurst
iþrótta. Til hvors tveggja skyldi keppa
harðfengilega.
t þriðja stefinu lýsir Einaf hinum
norræna anda, sem ris hæstur og
mestur
Þar hel og lif börðust harðast i landi
og á algerasta og ágætasta fulltrúa
sinn i Agli Skallagrimssyni. Honum
brenna máttugar hvatir i huga. Hann
er námsterkur, framskyggn. áræðinn,
lætur sér hvorki ægja viðáttu hafsins
né torveldi þess flugs. sem örn þreytir
ofar fjöllu, ..þvi speki og kapp með
drottnandi dug" er dýrasti ávöxtur
þess athafnaþreks og vitliís, sem
þróaðist undir sól hinna norrænu frost-
landa. En hjörtu þess fornkyns, sem ól
Egil og fóstraði. báru ekki ástir sinar,
munarmál og harma á torg. Þau voru
fátöluð, auðug og bjargtrygg til dauða.
Þessu stefi gerir Einar glæsileg skil i
siðasta þætti kvæðisins og lætur
sig ekki muna um það að senda i leið-
inni nokkur hárbeitt skevti þeim
skáldmennum. sem honum þvkir auð-
virða meira en hæfa sé á, þann þjóðar-
brag, sem Egill hóf svo skörulega
endurfyrirlöngu. Og Einar gerir þetta
af þeirri feimulausu einurð, sem
gengst við sjálfum sér öllum slikur
sem hann er og þar sem hann er stadd-
ur. Vera má, að það verði þegar frá
liður stoltasta bending Einars til
bræðranna i Bragasal, að færast allt
það f fan^. sem hæfileikar þeirra
megna og lata sér aldrei minna nægja
— en gangast jafnframt við sjálfum
sér án undandráttar. Hversu þysmikill
sem Einar gerðist um þessar mundir á
kauptorgi, og þó að honum kynnu að
hrjóta þar ..blendin svör" i baráttunni,
þá var hann i launhelgi hjarta sins alla
ævi nægilega heill og skarpskyggn til
þess að orka að heyja þann skapadóm
yfir sjálfum sér, að bera gerðir sinar,
vild og athöfn saman við dýpri þrár,
æðri mið, stórfenglegri lausnir, en þær
sem fundnar urðu á sjálfsögðum vett-
vangi duganda manns á þvi athafna-
sviði, sem honum bar á að lifa. og þar
sem honum bar að láta að sér kveða,
án þess að geta þó fundið þar svölun
innstu þrá sinni og æðsta lifsmiði.
Háttur kvæðisins er að sjálfsögðu
smið hans sjálfs og má það heita
nálega undantekningarlaust, að svo
sé, þegar hér er komið kveðskaparævi
hans. Hann átti það til framan af að
yrkja undir kunnum háttum, einnig
kom það þá fyrir, að hann hélt ekki
hætti óbreyttum gegnum sama kvæði
til enda. eða vék hætti til eftir efni
kvæðis. Framan af bar það og við, að
hann skipti kvæðum sinum i kafla og
breytti um hátt, eins og t.d. i kvæðinu
Hvarf séra Odds frá Miklabæ og
Ævintýr hirðingjans. En þetta verður
æ fágætara er á liður. Einar orti að
vísu ferskeytlur að kalia má til dauða-
dags. en aðra kunna hætti er vart að
finna i kvæðum hans er á iiður. Verk-
lag hans virðist æ meir hafa hnigið i þá
átt, að velta gervöllu efni kvæðisins
mjög vandlega fyrir sér og hefja ekki
að yrkja, fyrr en hann hafði smiðað sér
hátt. sem vandlega hæfði þvi öllu, svo
að yfirsvipur þess yrði hinn sami frá
upphafi til enda. Þetta styðst og við
það, að i fórum Einars hafa ekki fund-
izt drög að neinum kvæðum hans með
öðrum háttum, en þau birtust i endan-
lega. Er slikt þó harla algengt hjá
skáldum. Þetta er órækur vottur um
þá vandlegu ihugun og stranga aga,
sem Einar hefur beitt sig við val og
smið hátta sinna og allan ytra búning
kvæðanna.
1 kvæðinu Egill Skallagrimsson er
hvert erindi 8 visuorð. Rimi er svo
hagað, að 1. og 2. visuorð rima saman,
3., 4. og 7. saman, 5. og 8. saman. 1 6.
visuorði er innrim oftast alhent t.d.
meöbitrasta hjörinnog þyngstu svörin
en skothent á einstaka stað t.d. lyftust
tii himins með dragandi ómi. Aðal-
bragiiður kvæðisins er þriliður. oft
með áherzluiausu forskeyti i upphafi
visuorðs, en visuorði lokið með tvilið,
stundum tveimur, eðá stýfðum lið og
gætir um það nokkurrar tilbreytni.
Yfir hættinum er mikill rómur og
harðfengilegur myndugleiki. Hann
einkennist af sterkri, seiðmagnaðri
hrynjandi með snöggum brotum.
bergmáli af iðukasti mikilla geðsmuna
og mikilla örlaga.
Sunnudagsblaö Timans