Tíminn Sunnudagsblað - 11.02.1974, Blaðsíða 2

Séra Gunnar Árnason:
Kirkjuþáttur
Timabilið frá upphafi þjóðhátiðar-
ársins 1874 til ársins 1939, þegar
heimsstyrjöldin siðari skall á, var
ótvirætt eitthvert merkasta skeið is-
lenzks þjóðlifs og blómatimi islenzkr-
ar menningarsögu.
Harðindin miklu um og eftir 1880 og
blóðtapið, sem flutningarnir vestur
um haf ollu, kom þeim ekki á kné, sem
áfram börðust. Stælti þá þvert á móti
og vakti þeim hugsjónir.
Sjálfstæðisbaráttan var linnulaust
háð unz fullur sigur var fenginn.
Aldrei siðan fornsögurnar voru
skráðar hafa verið uppi fleiri þjóð-
skáld samtimis. — Nöfn og ljóð þeirra
skálda og nokkurra annarra, er komu
á hæla þeim, lifa enn i hugum og hjört-
um mikils þorra landsmanna. Þar á
meðai þjóðsöngurinn.
Fyrstu almennu fræðslulögin voru
samin og skólarnir risu á fót hver af
öðrum. Séra Þórarinn Böðvarsson i
Görðum var mikill brautryðjandi á þvi
sviði. Þess er skylt að minnast að
margir prestar i þann tið voru miklir
menningarfrömuðir eins og raunar
fyrr og siðar. Sátu og margir á alþingi.
Ungmennafélög risu á legg i byrjun
aldarinnar. Forgöngumönnum þeirra
brann eldur i brjósti og ýmsar hug-
sjónir knúðu þá til baráttu.
En nú skal i örstuttu máli vikið að
þvi umróti, sem varð á akri kristni
ogkirkju.og sumum þeim nýgræðingi
er upp af þvi spratt.
1886 kom skáldasálmabókin. Að
henni stóðu sjö skáld, þ.á.m. Matthfas
Jochumsson og Steingrimur Thor-
steinsson. Þeirri bók var fagnað jafn-
vel og Leirgerður var hrakin 1801.
Tveir menn mótuðu guðfræði — og
trúarskoðanir landsmanna á siðara
hluta 19. aldar: Helgi Hálfdánarson og
Pétur biskup Pétursson, báðir lengi
forstöðumenn Prestaskólans. Sá siðar
nefndi gaf út margar hugvekjur og
predikarnir, sem lesnar voru við hús
lestra um land allt. Báðir voru rétttrd-
aðir, en það stóð ekki af þeim neinn
stormur og þeir kveiktu enga elda.
Rétt fyrir aldamótin hlánaði á
kirkjusviðinu. Einn fyrsti vottur þess
var llelgidagapredikanir séra Páls
Sigurössonar, sem komu út 1894. Þeim
var tekið tveim höndum likt og svala-
drykk af fjölda leikmanna. Efnið sner-
ist meir um lifernið en trúarlærdóma.
Þá var einnig Þórhaliur Bjarnason,
siðar biskup, kominn að Prestaskólan-
um. Vitur maður og góðgjarn. Viðsýnn
og afburða ritsnjall. Hann gaf út
Kirkjublaðið, sem viðast var tekið
tveim höndum. Það má likja þvi við
læk eða á sem fossar ekki né fellur i
striðum strengjum. Kemst þó leiðar
sinnar og eflir gróðurinn á báðum
bökkum.
Þrir guðfræðingar komu heim frá
Hafnarháskóla fyrir aldamótin: Jón
Helgason, Haraldur Nielsson og
Séra Gunnar Arnason
Hættumerki
Sigurður P. Sivertsen. Þeir urðu allir
fyrstu kennararnir við guðfræðideild
Háskólans.
Þessir menn voru vorhuga og
óskelfdir brautryðjendur ,,Nýju guð-
fræðinnar”.
Ég hef aldrei játað öllum hennar
kenningum og finnst engin undur þótt
heittrúarmenn,eins og séra Sigurbjörn
A. Gislason og séra Friðrik Friðriks-
son,væru henni andvigir i ýmsum at-
riðum a.m.k.
En ég játa hiklaust að megin grund-
völlur hennar var og er réttur. Hann er
sá að rannsaka beri Bibliuna alla
óhlutdrægt og undanbragðalaust eins
og hvert annað fornrit: aldur og upp-
runa, og upphaflega merkingu text-
ans, heimildir og innskot. Kristi er
gefið heitið: konungur sannleikans.
Lærisveinum hans er skylt að leita
sannleikans og fylgja honum á öllum
sviðum. Ég á Bibliu-skýringunum
meira að þakka en nokkrum öðrum
námsbókum. En þess verður að gæta
að Bibliurannsóknir eru stöðugt i
gangi, og mörg atriði umdeilanleg enn
i dag, og mun svo verða áfram.

Asmundur biskup Guðmundsson var
siðasti oddviti þeirrar guðfræðistefnu,
sem hér hefur verið vikið að. Þvi verð-
ur ekki neitað að hún var mikil éndur-
nýjun. Hún vakti marga til umhugsun-
ar og umræðna um trúmálin, jók við-
sýni og umburðarlyndi. Og fyrst og
fremst beindi hún hugum manna að
liferninu en ekki kennisetningunum.
Enginn skal halda að ég hafi i
hyggju að gera lltið úr þvi, sem gerzt
hefur i kirkjulifinu siðustu áratugina.
Þar er margt sem tiunda má og miklu
varðar.
Auðnast hefur að fá'Íögfest kiík'ju
þing með ómetanlegum réttindum, ef
áhugi er á að færa sér það i nyt.
Nýir þjóðlifshættir valda þvi, að
sveitaprestar eru að hverfa að miklu
leyti úr sögunni. Aðeisn örfáir reka bú-
skap. Flestir búa i borg eða kaupstöð-
um og þorpum. Kristindómsfræðslan
hefur þorrið i skólunum, sérstaklega i
hlutfalli við aðrar námsgreinar.
Kirkjusókn er ekki mikil almennt
Flutt á bls. 94
74
Sunnudagsblað Timans