Tíminn Sunnudagsblað - 11.02.1974, Blaðsíða 17

Benedikt Gíslason frá Hofteigi
Um Kúðafljót
Kúðafljót er mesta vatnsfall i landinu,
en þrátt fyrir breidd þess hefur það
ætið verið farið á hestum og sú saga
mjög fjarlæg að þar yrði bátum eða
ferjum komið við. i
Er það vegna þess að nú og lengstan
tima,er heimildir ná til að greina frá
ástandi þess, að eyrar og sandefjur
myndast i fljótinu. Umhverfi Kúða-
fljóts er fagurt, en samt kemur enginn
þangað, er fýsir að taka þar myndir til
að syna i blöðum og fræða um þetta
stórmerkilega fljót. Það er aldrei tal-
að um að nauðsyn sé að brúa Kúða-
fljót. Fyrr á öldum eru til heimildir um
þab að þarna liggur þjóðbraut yfir
fljótið, en þrátt fyrir það er það ekki i
tiðindasögu þjóðarinnar, að mönnum
hafi borizt á i Kúðafljóti, er þarna voru
á ferð, og svo er enn, að enginn veit
dæmi um það, að þar hafi ferðamenn
drukknað.
Ég minnist þó þess, ab þegar ég var
ungur, var það.að þar fórst bóndinn á
Söndum i Meðallandi við mannbjörg-
un, aö mig minnir ofan um is, eigi
langt frá ósum fljótsins. Það var ekki
feröamaður á þjóðbrautinni. Það ligg-
ur saga til þess,að svo giftusamlega
tekst að fara yfir þetta fljót, að þaðan
er ekki að frétta misfarir á ferðalögum
né manntjón. Og er fólk flúði úr Skaft-
áreldi 1783-’84 og leitaði mest vestur á
bóginn, þá er ekki að sjá á þeirri sogu
ab Kúöafljót væri á þjóðbrautinni.
Ég hef farið yfir Kúðafljót á hesti og
fylgdi mér Brynjólfur Oddsson, maður
mestur vexti er ég þá hafði séð, og
drengilegur að þvi skapi. Eyrar voru á
leiðinni á vaðinu, og Brynjólfur kunni
lagið á leiðinni. Ekki mátti taka land á
þessum eyrum nema straummegin.
Þar hafði straumurinn þjappað sand-
inum svo saman að vel hélt hestum-
uppi. Annars staðar sukku þeir á kaf.
Þetta var 15. marz 1922, og var
alþingismanna-kjörfundur á Lyngum.
Við vorum einn klukkutima og 10
minútur yfir fljótið.
Til er merkileg heimild um Kúða-
fljót, sem ef til vill er að finna i Kirkju-
sögu Finns biskups Jónssonar i Skál-
holti. En fyrir min augu bar hún i
Fornbréfasafni II., frá 1893, og eflaust
I fárra manna höndum. Þetta er við
árið 1350. Séra Sæmundur Hólm er
fæddur 1742 i Hólmaseli i Meðallandi,
en þar var presturinn, séra Björn
Jónsson, er Skaftáreldar gengu yfir
bæinn, rikulegan að föngum og innbúi
og reisulegri flestum bæjum i þá tið.
Sæmundur var samt bóndasonur og
varb stúdent 1771, en djákni á Kirkju-
bæjarklaustri 1772. en fór svo til
Háskólans i Kaupmannahöfn og út-
skrifaðist þaðan 1780 og tafði jafn-
framtá Listaháskólanum i Höfn. Hann
tjáist að hafa lesið gamla bók, skinn-
handrit, sem hér kemur fram i máli
hans á eftir og gjört uppdrætti af
æskuumhverfi sinu, Vestur-Skafta-
fellssýslu(og þar að auki Rangárvalla-
og Árnessýslum. Á þetta hafði Finnur
biskup lokið lofsorði. Sæmundur segir:
..Kúðafljót er yfir milu breitt með
blautum botni, 2-2 1/2 álna djúpt landa
milli og allt eitt bara vatn rennur hægt
fram . er vist 7-8 milna langt frá sjó til
fjalla og nær (allt) viðlika breitt 1-1 1/4
milu, en siðan rennur það oftast i
þrengslum og gljúfri. Stórt vogunar-
efni er fyrir framandi og ókunnuga út i
það að leggja. Ei verður bátum hér
við komið þvi það fellur oft til að sem
hryggir eða eyrar eru hér og i hvar i
vegi, sem þó er svoddan ysja aö eins
eru djúpar og þar sem vatnið er 2 álnir
en svamlar þar fram úr. Það til fellur
sérdeilis að vestanverðu að bæði hest-
ar og jafnvel menn fara hér á kaf, en
rifa sig upp um siðir og ösla svo fram
úr. Mega menn hér yfir reisa og er
þetta þjóðbraut en aldrei heyrist þar
nokkur drukkni né drukknað hafi. Má
það sýnast mjög undarlegt. Þetta fljót
er svo breitt, sem fyrr er sagt, að varla
kann yfir það sjást eða eygjast nema i
rétt hreinu veðri og stendur þvi aust-
anmegin ein stika af (tré) þriggja —
fjögurra faðma löng, til að sjá upp á
svo maður ei villist, en að vestan einn
hóll, kallast Grjóthóll. hvern menn
stefna á þegar vestur yfir skal fara.
Áður en Sturluhlaup kom fram úr
Kötlugjá, var þetta fallegur fjörður
með skóg á báðar siður (og) við
norðanverðar hæðir langt fram eftir,
en siðan slétt grasland að sjó. Eyjar
voru og innan um fjörbinn með skóg,
gras og eggvarp, þvi á einum gömlum
máldaga stendur að Þykkvabæjar-
klaustur ætti eggvarp i Kúöafirði.
Þessi bók mun nú ekki meira til (sem
þó var mikið rör) þvi að þá var hún
farin að trosna til blaða (þegar ég sá
hana) og ekkert er þar af uppskrifað,
ég trúi að það var menbrana (skinn)
er gób voru i skóbætur — af hverjum
eyjum allar eru nú burt utan ein, sem
enn er i hár sandhóll og kallast Melk-
inn. Þá var þar kaupstaður, sem heitir
Kúðhólmi i útnorður frá Ásum i
Skaftártungu og i sandhrauni þar fyrir
sunnan er að sjá búðanna grundvöll og
undirstöðusteina og heitir það Búðar-
hraun, skiphald af járni hefur og til
skamms tima sést i Kúðhólma og ann-
að við Kerlingarfjörð. Áminnst fljót
sprettur upp i Bláfjalli. 1 það rennur
Leirá, item Baugadeild. tvær, stórefl-
ur slæmar og oft ófærar. á milli þeirra
er einn hólmi sem er lamba-afréttur.
Drap þar hlaupið úr Kötlu 150 lömb, er
öll flutu með þvi i sjó. ttem rennur i
Kúðafljót vatnsfallið Landá. Sagt'er að
tveir menn eitt sinn hafi róið til fiskjar
subur i firðinum, hvar útræði skal hafa
verið og þá yfirfallið stórviðri, en
komust þó af með naumindum, og
móðir þeirra hafi þarfyrir lagt á fjörð-
Sunnudagsblað Tímans
89