Morgunblaðið - 26.04.2004, Blaðsíða 12

ERLENT
12 MÁNUDAGUR 26. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
HINIR ýmsu hópar í inngönguríkj-
unum, frá bændabýlaeigendum í
Lettlandi til verzlanarekenda í Slóv-
akíu, hafa nú í aðdraganda gildistöku
aðildarsamninganna lýst áhyggjum
af því hvað ESB-aðildin muni hafa í
för með sér fyrir þá.
Í kommúnistaríkjunum fyrrver-
andi í Mið- og Austur-Evrópu líta
flestir á ESB-aðildina sem sögulegt
tækifæri; laun þess erfiðis sem þess-
ar þjóðir hafa lagt á sig undanfarinn
áratug við að hrista af sér arfleifð al-
ræðiskerfis kommúnista og byggja
upp frjálst lýðræðisþjóðfélag og
markaðshagkerfi. En samkvæmt
fréttaflutningi fjölmiðla í þessum
löndum óttast þar margir um sinn
hag er þessi sögulegi áfangi kemst til
framkvæmda.
Í Lettlandi hefur kastljós fjöl-
miðlanna beinzt að snarauknum
áhuga útlendinga á kaupum á landi
og fasteignum í landinu. Í dag-
blaðinu Latvijas Avize, sem vitnað er
til á fréttavef BBC, er varað við því
að haldi þessi þróun áfram óheft
kunni Lettar að enda með því að
verða leiguliðar í eigin landi.
Stórbændur í Danmörku, Finn-
landi og Hollandi hafa að sögn blaðs-
ins sýnt því sérstakan áhuga að
kaupa landbúnaðarjarðir í Lettlandi,
í því augnamiði að nýta sér landbún-
aðarstyrki ESB eftir inngöngu
landsins í sambandið.
„Lög sem takmarka sölu á landi og
fasteignum í Lettlandi voru sett of
seint og eru of ruglingsleg til þess að
þau verki sem einhver raunveruleg-
ur þröskuldur fyrir ásókn útlendinga
í lettneskt land,“ bætir blaðið við.
Það spáir því að jarðnæðis- og fast-
eignaverð í Lettlandi muni hækka í
vestur-evrópskt verðlag á fjórum til
sjö árum.
Í Ungverjalandi og Slóvakíu, þar
sem landbúnaður er enn allmikil-
vægur þáttur í þjóðarbúskapnum,
óttast bændur og matvöruverzlunar-
menn að reglur ESB muni leiða til
stórlega lækkaðra niðurgreiðslna.
Það muni þvinga mörg minni bú og
fyrirtæki til að hætta starfsemi og
draga úr eftirspurn eftir heimafram-
leiddum búvörum.
Í aðildarsamningunum var þannig
búið um hnúta að bændur í inn-
gönguríkjunum fengju fyrst um sinn
aðeins fjórðung af þeim bein-
greiðslum sem kollegar þeirra í eldri
aðildarríkjunum fá. Ivan Oravec,
formaður slóvakísku bændasamtak-
anna, heldur því fram að bændur í
Slóvakíu óttist ekki samkeppni held-
ur ójafnar leikreglur. „Atvinnu-
greinin er viðkvæm,“ segir hann.
Tékkneskir bjór-
unnendur uggandi
Tékkneskir bjórneytendur, sem
eru þeir afkastamestu í Evrópu, eru
líka uggandi um sinn hag eftir að
reglur Evrópusambandsins verða
gengnar í gildi í heimalandi þeirra.
Hefð er fyrir því að alls staðar þar
sem bjórskenk er að finna, a.m.k. í
höfuðborginni Prag, séu á boðstólum
smáréttir sem þykir gott að renna
niður með bjórnum, svo sem pækl-
aðar pylsur, ostur og súrgúrkur. Ótt-
ast margir að þessar hefðbundnu
bjórskenks-veitingar muni ekki upp-
fylla stranga heilbrigðisstaðla ESB
og tékkneskir bjórunnendur þar
með sviptir þessum lífsgæðum.
En Vaclav Havel, leikskáldið sem
sat í áratug á forsetastóli í Tékk-
landi, tjáði blaðamönnum í Prag að
hverjar svo sem afleiðingarnar fyrir
neytendur yrðu margborgaði ESB-
aðildin sig.
„Ég get ekki hætt að gleðjast yfir
því að ég lifi á þessum tímum og er
unnt að taka þátt í þróuninni. Hvort
kartöflur verða dýrari sýnist mér
vera aukaatriði í þessu samhengi,“
hefur BBC eftir honum.
Óánægja með takmark-
anir á frjálsri för fólks
Að flest Vestur-Evrópuríkin skuli
hafa sett reglur sem takmarka
frjálsa flutninga vinnuafls frá nýju
aðildarríkjunum í austri hefur kallað
á reiðileg viðbrögð í pólsku press-
unni.
„Skammastu þín ekki, Holland?“
spurði Gazeta Wyborcza, útbreidd-
asta dagblað Póllands, eftir að hol-
lenzk stjórnvöld tilkynntu um
ákvörðun sína um að grípa til slíkra
takmörkunarráðstafana. Að frum-
kvæði Þjóðverja og Austurríkis-
manna, næstu grannþjóða inngöngu-
ríkjanna, var því ákvæði komið inn í
aðildarsamningana að eldri aðildar-
ríkin mættu slá því á frest í allt að sjö
ár að opna að fullu fyrir frjálsa fólks-
flutninga frá nýju aðildarríkjunum.
Það er hverju aðildarríki ESB – og
Evrópska efnahagssvæðisins – í
sjálfsvald sett að nýta sér þetta
ákvæði. Sem aðildarríki EES hefur
Ísland líka tilkynnt að það muni við-
halda gildandi takmörkunum á flutn-
ingum launafólks frá þessum lönd-
um, að minnsta kosti út árið 2005.
„Gleðin yfir sameiningunni [þ.e.
inngöngunni í ESB] hefur vikið fyrir
beizkju: þeir vilja okkur ekki,“ skrif-
ar Gazeta Wyborcza.
Það sem veldur Pólverjum þó öllu
meiri ónotum í tengslum við inn-
gönguna í ESB er óttinn við að Þjóð-
verjar, sem í lok síðari heimsstyrj-
aldar voru flæmdir burt af landi sem
nú tilheyrir Póllandi, muni eftir inn-
gönguna einfaldlega kaupa upp fyrri
eigur sínar.
Skaðabótakröfur brottflæmdra
ýfa upp gömul sár
Í pólskum fjölmiðlum hefur líka
gætt talsverðrar geðshræringar
vegna frétta af starfsemi stofnunar,
eða öllu heldur fyrirtækis, sem varð
til fyrir fjórum árum í Þýzkalandi og
hefur einsett sér að reyna dómstóla-
leiðina til að knýja fram skaðabætur
til handa Þjóðverjum sem misstu
eignir sínar í Slésíu, Pommern og
Austur-Prússlandi, þ.e. héruðunum
austan ánna Oder og Neisse sem
voru hluti af Þýzkalandi fyrir stríð
en voru gefin Póllandi árið 1945.
Í forsvari fyrir fyrirtæki þessu,
sem kallast Preussische Treuhand
eða „Prússneski umboðssjóðurinn“,
er Rudi Pawelka, sem jafnframt er
formaður átthagafélags brott-
flæmdra Slésíu-Þjóðverja. Ummæli
eftir honum höfð hafa vakið allt að
því móðursýkisleg viðbrögð í pólsk-
um fjölmiðlum; t.d. hefur borgar-
stjóri Varsjár látið reikna út núvirði
tjónsins af eyðileggingu borgarinnar
í síðari heimsstyrjöld, sem Pólverjar
gætu krafið Þjóðverja um að borga.
Pólski Evrópumálaráðherrann og
verðandi fulltrúi Póllands í fram-
kvæmdastjórn ESB, Danuta Hübn-
er, segir engar forsendur fyrir kröf-
unum. „Í okkar augum er málið
löngu afgreitt. Sagan er að baki,
henni verður ekki breytt,“ tjáði hún
AFP-fréttastofunni.
Pawelka tjáði þýzka blaðinu Welt
am Sonntag í febrúar sl. að hann
gerði ráð fyrir að það væri um ein
milljón núlifandi Þjóðverja sem ætti
lagalegt tilkall til fasteigna í Pól-
landi. Tilgangur „umboðssjóðsins“
væri að reyna að fara dómstólaleið-
ina, fyrst í Póllandi en jafnvel fyrir
Evrópudómstólnum, til að sækja
bætur fyrir eignir í Póllandi sem
skjólstæðingar sjóðsins hefðu verið
sviptir með ólögmætum hætti. Að
sögn Pawelka eru skjólstæðingarnir
orðnir um 1.000. Innganga Póllands í
ESB opnaði þessa leið í fyrsta sinn.
„Við viljum ekki flæma neinn út úr
húsum sínum, við viljum bara leysa
lögfræðilegt vandamál sem er hætt
við að eigi eftir að valda spennu,“
segir Pawelka.
Athygli vekur að forsvarsmenn
„Prússneska umboðssjóðsins“ segja
hann mótaðan að fyrirmynd Um-
boðsráðs gyðinga (Jewish Claims
Conference) sem tókst, í krafti lög-
sókna á grundvelli „kennitölusöfn-
unar“, að fá þýzk stjórnvöld og fyr-
irtæki til að stofna nýjan, stóran
skaðabótasjóð vegna eignaupptöku á
nazistatímanum.
Bæði þýzk stjórnvöld og forsvars-
menn Sambands brottflæmdra
(BdV), regnhlífarsamtaka átthaga-
félaga brottflæmdra Þjóðverja, hafa
lýst því yfir að starfsemi „Prúss-
neska umboðssjóðsins“ sé þeim al-
gerlega óviðkomandi. Þýzki utanrík-
isráðherrann Joschka Fischer hefur
lýst sérstakri vanþóknun sinni á
henni þar sem hún skaði samskiptin
við Pólland og samvinnuandann í
hinu stækkaða Evrópusambandi.
Ótti við kaupmátt
Vestur-Evrópubúa
Fólk í Mið- og Austur-Evrópuríkjunum sem
ganga í ESB 1. maí óttast ýmislegt við inn-
gönguna, svo sem að ríkir Vestur-Evr-
ópumenn kaupi upp land og fasteignir. Auð-
unn Arnórsson rýndi aðeins í sálarlíf
ESB-inngönguþjóðanna.





auar@mbl.is
PIOTR Olewinski, forstjóri pólska
fyrirtækisins Novol, situr fyrir
framan Mierzecin (Mehrenthin)-
höll nærri borginni sem nú heitir
Gorzow Wielkopolski en hét áður
Landsberg an der Warthe, skammt
austan þýzk-pólsku landamæranna.
Olewinski átti frumkvæði að því
að Novol keypti höllina árið 1998 af
pólska ríkinu og festi háar fjár-
hæðir í að gera hana upp, en fyr-
irtækið rekur nú hótel í þessum
glæsilega standsettu húsakynnum.
Höllin var árið 1945 tekin eign-
arnámi af þýzku aðalsfjölskyldunni
von Waldow, en hún hafði verið
ættaróðal hennar frá því snemma á
18. öld. Höllin sem nú stendur var
byggð í enskum sveitahallarstíl á
árunum 1860-1863. Olewinski átti
samráð við greifann af Waldow,
sem býr í vestanverðu Þýzkalandi,
við uppgerð hallarinnar svo að út-
koman yrði sem upprunalegust.
En nú óttast Olewinski að Wal-
dow greifi muni, eftir að Pólland
verður gengið í Evrópusambandið,
láta reyna á það fyrir Evrópudóm-
stólnum hvort hann geti ekki fengið
eignarnámið dæmt ólögmætt og
endurheimt ættaróðalið.
Margir Pólverjar sem búa á landi
eða í húsum sem tilheyrðu áður
Þjóðverjum sem flæmdir voru á
brott er landamærin voru færð
vestur árið 1945, bera sams konar
ótta í brjósti nú þegar réttarreglur
ESB ganga í gildi í Póllandi. Þrátt
fyrir að þýzk og pólsk stjórnvöld
hafi gert alls kyns samninga til að
tryggja landamærin og setja lok á
hina sársaukafullu sögu samskipta
þjóðanna tveggja, útiloka þessir
samningar ekki að einstaklingar
reyni að leita réttar síns fyrir dóm-
stólum, telji þeir á sér brotið, eins
og Olewinski óttast að Waldow
greifi geri.
Ógilding eignar-
náms í krafti
ESB-réttar?
AP
TVÆR helstu olíuútflutnings-
stöðvar Íraka við Basra,
skammt frá Persaflóa, voru
lokaðar í gær eftir að sjálfs-
morðsárás var gerð þar að-
faranótt sunnudags. Rafmagn
fór af stöðvunum og ekki bú-
ist við að það kæmist aftur á
fyrr en í dag. Lestun olíu lá
því niðri en um 1,6 milljónir
tunna eru fluttar þaðan dag-
lega. Bandarískir embættis-
menn segja að árásirnar beri
öll einkenni hryðjuverkasam-
takanna al-Qaeda.
Þremur hraðbátum, sem
hlaðnir voru sprengiefni, var
siglt að stöðvunum. Fyrst
sigldi hraðbátur að Khor al-
Amaya olíustöðinni og þegar
herbátur með átta hermenn
innanborðs lagði af stað til að
stöðva hraðbátinn sprakk
hann. Herbátnum hvolfdi og
létu tveir menn lífið og fjórir
slösuðust. Síðar réðust tveir
hraðbátar á al-Basra olíustöð-
ina og sprungu.
Fischer
sigraði í
Austurríki
HEINZ Fischer, úr flokki
jafnaðarmanna, hlaut rúmlega
53% atkvæða í forsetakosn-
ingunum í
Austurríki í
gær, en hin
hægri-
sinnaða Be-
nita Ferr-
ero-Waldner
utanríkis-
ráðherra
fékk tæp
47%. Fisch-
er, sem nú er
varaforseti þingsins, verður
fyrsti jafnaðarmaðurinn í
embætti forseta landsins í 18
ár. Embættið er nær valda-
laust.
Mannfall
í Tétsníu
ALLS féllu tíu rússneskir
hermenn og 20 særðust í
hörðum átökum við skæruliða
sjálfstæðissinnaðra Tétséna
um helgina, að sögn stjórn-
valda í höfuðstað héraðsins,
Grosní, í gær. Var einkum
barist við Starye Atagi, um 20
km sunnan við borgina. Stríð
uppreisnarmanna við Rússa
og stjórn sem þeir hafa komið
á laggirnar í Grosní hefur nú
staðið í fimm ár og hafa þús-
undir manna fallið.
35 kg og
fór samt
í fitusog
SÆNSK, 22 ára gömul kona
með öll einkenni átröskunar,
anorexíu, fékk nýlega að fara í
fitusog með aðstoð sænskrar
stofnunar, Correcta Plastik,
sem sendi hana til lýtalæknis í
Eistlandi. Konan var aðeins
35 kíló er hún hafði samband
við stofnunina sem er í
Kalmar í sunnanverðri Sví-
þjóð. Talsmaður stofnunar-
innar segist ekki bera neina
ábyrgð á málinu og fullyrðir
að konan hafi hótað að fyr-
irfara sér fengi hún ekki að
fara í fitusog. Ekki er sagt frá
því hve mikið konan léttist við
sogið.
STUTT
Ráðist á ol-
íustöðvar
Heinz Fischer