Morgunblaðið - 03.06.2004, Side 1

STOFNAÐ 1913 150. TBL. 92. ÁRG. FIMMTUDAGUR 3. JÚNÍ 2004 PRENTSMIÐJA ÁRVAKURS HF. mbl.is
ÓLAFUR Ragnar Grímsson, forseti
Íslands, synjaði í gær staðfestingar
frumvarpi til laga um eignarhald á
fjölmiðlum, sem Alþingi samþykkti
24. maí síðastliðinn. Á blaðamanna-
fundi, sem forseti boðaði til á Bessa-
stöðum í gær, las hann yfirlýsingu,
þar sem fram kemur að skort hafi
þann samhljóm, sem þurfi að vera
milli þings og þjóðar í svo mikilvægu
máli. Brúa þurfi gjá milli vilja þings
og þjóðar og það verði best gert með
því að „þjóðin fái í hendur þann rétt
sem henni er veittur í stjórnarskrá
lýðveldisins og meti lagafrumvarpið
í þjóðaratkvæðagreiðslu“.
Þetta er í fyrsta sinn í sögu lýð-
veldisins sem forseti Íslands synjar
lagafrumvarpi staðfestingar. Í 26.
grein stjórnarskrárinnar segir að
synji forseti lagafrumvarpi staðfest-
ingar fái það engu að síður lagagildi,
„en leggja skal það þá svo fljótt sem
kostur er undir atkvæði allra kosn-
ingabærra manna í landinu til sam-
þykktar eða synjunar með leynilegri
atkvæðagreiðslu. Lögin falla úr gildi,
ef samþykkis er synjað, en ella halda
þau gildi sínu.“
Ólafur Ragnar vildi ekki svara
spurningum fréttamanna um yfirlýs-
inguna. „Ég vona að þegar þið hafið
heyrt efni hennar þá hafið þið skiln-
ing á því að ég tel skynsamlegt á
þessum degi að svara ekki spurning-
um. En er hins vegar reiðubúinn til
þess síðar við hentugt tækifæri að
svara þeim spurningum sem þið
kunnið þá að vilja bera fram,“ sagði
forseti. „En vona að þið og aðrir
skiljið það að efni þessarar yfirlýs-
ingar er á þann veg að ég tel rétt að á
þessum degi þá tali hún sínu máli ein
og sér.“ Forseti upplýsti að hann
hefði fyrr um daginn gert forsætis-
ráðherra og utanríkisráðherra grein
fyrir ákvörðun sinni og efni yfirlýs-
ingarinnar.
Þarf tíma til að vinna
Halldór Ásgrímsson, utanríkis-
ráðherra og formaður Framsóknar-
flokksins, sagði í samtali við blaða-
menn skömmu eftir að forseti flutti
yfirlýsingu sína, að ákvörðunin hefði
komið sér algerlega í opna skjöldu.
„Það er komin hér upp fullkomin
óvissa, óvissuástand sem ég hélt ekki
að gæti skapast hér og við verðum að
fá tíma til að vinna okkur út úr því,“
sagði Halldór.
Hann sagði í sínum huga ljóst að
setja yrði löggjöf í framhaldi af
ákvörðun forsetans og öruggt væri
að fram færi þjóðaratkvæðagreiðsla
um fjölmiðlalögin, en í stjórnar-
skránni væri ekkert um það hvernig
hún ætti að fara fram. „Það er aðeins
tekið fram: „svo fljótt sem verða má“
– og það er hlutur sem ég tel að verði
að virða, en endurtek að nú þarf að
gefast ráðrúm til að fara vel yfir
það.“ Hann sagði jafnframt að rík-
isstjórn og meirihluti Alþingis yrðu
að standa fyrir undirbúningi þjóðar-
atkvæðagreiðslunnar.
Davíð Oddsson, forsætisráðherra
og formaður Sjálfstæðisflokksins,
vildi í gær ekki tjá sig um ákvörðun
forseta. Einar K. Guðfinnsson, for-
maður þingflokks Sjálfstæðisflokks-
ins, segir málið þess eðlis að alls ekki
sé tímabært að kalla saman Alþingi
strax. „Þetta er þannig mál að það
verður auðvitað að undirbúa málin
með því að kalla til sérfræðinga og
við erum einfaldlega ekki komin að
þeim tímapunkti.“
Hann segir ekki sjálfgefið að at-
kvæðagreiðsla fari fram um málið.
„Ég vek athygli á að um þessi mál er
mikill ágreiningur meðal fræði-
manna.“
Þing komi saman hið fyrsta
Forystumenn stjórnarandstöð-
unnar lýsa yfir ánægju með ákvörð-
un forsetans. Össur Skarphéðinsson,
formaður Samfylkingarinnar, segist
telja skylt að kveðja Alþingi saman
hið fyrsta til að setja lög um þjóð-
aratkvæðagreiðsluna. Steingrímur
J. Sigfússon, formaður Vinstrihreyf-
ingarinnar- græns framboðs, tekur í
sama streng og segist jafnframt telja
mikilvægt að þjóðaratkvæðagreiðsla
fari fram við fyrsta tækifæri, ef ekki
samhliða forsetakosningum þá fljót-
lega eftir þær. Guðjón Arnar Krist-
jánsson, formaður Frjálslynda
flokksins, segist sáttur við ákvörðun
forsetans. „Ég tel eðlilegt úr því að
forsetinn var í vafa með málið, að
hann hafi tekið þá ákvörðun að senda
málið til þjóðarinnar,“ segir hann.
FORSETINN SYNJAR
LÖGUM STAÐFESTINGAR
Morgunblaðið/Júlíus
„Í ákvörðun minni felst hvorki gagnrýni á Alþingi né ríkisstjórn og ekki
heldur efnisleg afstaða til laganna sjálfra. Eingöngu sú niðurstaða að far-
sælast sé fyrir okkur Íslendinga að þjóðin fái tækifæri til að kveða upp sinn
dóm,“ sagði Ólafur Ragnar Grímsson á blaðamannafundi á Bessastöðum.

Fyrsta synjun forseta í sögu lýðveldisins

Þjóðaratkvæðagreiðsla „svo fljótt sem kostur er“

Fullkomið óvissuástand, segir utanríkisráðherra
Ólafur Ragnar Grímsson segir gjá milli þings og þjóðar í fjölmiðlamálinu
Þjóðin kveði upp sinn dóm
1. Lýðræði, frelsi og mannréttindi eru grundvöllur íslenskrar
stjórnskipunar.
2. Fjölþætt tækifæri til að tjá skoðanir, meta stefnur og strauma og fá
traustar fréttir af innlendum og erlendum vettvangi, eru mikilvægar
forsendur þess að lýðræði okkar sé lifandi veruleiki.
3. Fjölmiðlar eru í nútíma samfélagi sá tengiliður, sem skapar
almenningi aðstöðu til að njóta slíkra réttinda. Fjölbreyttir og öflugir
fjölmiðlar eru ásamt þrískiptingu ríkisvaldsins skilyrði fyrir því að
lýðræðislegt þjóðfélag geti þrifist og þroskast.
4. Þrískipting ríkisvaldsins er tryggð í stjórnarskránni en
fjölmiðlarnir eiga sér flóknari rætur. Þess vegna er nauðsynlegt að lög og
reglur, sem um þá gilda, þjóni skýrt markmiðum lýðræðisins og víðtæk sátt
ríki um slík lög líkt og víðtækt þjóðfélagslegt samkomulag þarf að vera um
hvernig þrískiptingu ríkisvaldsins er háttað.
5. Fjölmiðlarnir eru svo mikilvægir í lýðræðisskipan nútímans, að
þeir eru tíðum nefndir fjórða valdið. Margir telja að fjölmiðlarnir hafi meiri
áhrif á hið raunverulega lýðræði sem þjóðir búa við, en formlegar reglur um
valdmörk helstu stofnana. Í stjórnarskrá okkar segir: „Ritskoðun og aðrar
sambærilegar tálmanir á tjáningarfrelsi má aldrei í lög leiða.“
6. Sjálfstæðir og öflugir, fjölbreyttir og frjálsir fjölmiðlar eru
hornsteinar lýðræðisins.
7. Á tímum vaxandi alþjóðavæðingar eru gróskumiklir íslenskir
fjölmiðlar einnig forsenda þess að við varðveitum áfram íslenska tungu,
búum við sjálfstæða menningu og getum metið heimsmálin á eigin
forsendum. Kraftmikil íslensk fjölmiðlun styrkir stöðu okkar í samkeppni
við erlenda miðla og gegnir lykilhlutverki við að tryggja að íslensk menning
og tunga haldi stöðu sinni og eflist á nýrri öld.
8. Að undanförnu hafa verið harðar deilur um þann lagagrundvöll
fjölmiðlanna sem mótaður er í frumvarpi sem Alþingi hefur nú afgreitt. Þá
hefur og ítrekað verið fullyrt að þetta lagafrumvarp muni hvorki standast
stjórnarskrá né alþjóðlega samninga. Réttmæti þeirra fullyrðinga munu
dómstólar meta. Mikilvægt er hinsvegar að lagasetning um fjölmiðla
styðjist við víðtæka umræðu í samfélaginu og almenn sátt sé um vinnubrögð
og niðurstöðu.
9. Því miður hefur skort samhljóminn sem þarf að vera milli þings
og þjóðar í svo mikilvægu máli. Fjölmiðlarnir eru sá hornsteinn í
lýðræðisskipan og menningu okkar Íslendinga að ekki er farsælt að
varanlega verði djúp gjá milli þingvilja og þjóðarvilja. Slíka gjá þarf að brúa.
10. Það verður best gert með því að þjóðin fái í hendur þann rétt sem
henni er veittur í stjórnarskrá lýðveldisins og meti lagafrumvarpið í
þjóðaratkvæðagreiðslu.
11. Ég hef því ákveðið í samræmi við 26. grein stjórnarskrárinnar að
staðfesta ekki lagafrumvarp um breytingu á útvarpslögum og
samkeppnislögum og vísa því á þann hátt í dóm þjóðarinnar. Samkvæmt
stjórnarskránni skal sú þjóðaratkvæðagreiðsla fara fram „svo fljótt sem
kostur er“.
12. Í ákvörðun minni felst hvorki gagnrýni á Alþingi né á ríkisstjórn
og ekki heldur efnisleg afstaða til laganna sjálfra. Eingöngu sú niðurstaða að
farsælast sé fyrir okkur Íslendinga að þjóðin fái tækifæri til að kveða upp
sinn dóm. Við búum að stjórnskipan, þar sem forseti Íslands og aðrir kjörnir
fulltrúar sækja vald sitt og umboð til hennar. Þjóðin hefur samkvæmt
stjórnarskránni síðasta orðið.
Bessastöðum, 2. júní 2004
Ólafur Ragnar Grímsson
YFIRLÝSING FORSETA ÍSLANDS
 Stjórnarskrá og lagatúlkun | 12
 Mótframbjóðendur gagnrýna | 12
 26. greinin í brennidepli | 16
 Lög þarf um framkvæmdina | 16
 Forystugrein | 30
 Stjórnarliðar agndofa | 30
 Fjölmiðlalögin | 30–31
 Stjórnarandstæðingar fagna | 31
Ákvörðun forseta