Morgunblaðið - 03.06.2004, Page 12

SYNJUN FORSETANS
12 FIMMTUDAGUR 3. JÚNÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Sverrir
Starfsfólk Norðurljósa fylgist grannt með Ólafi Ragnari Grímssyni, forseta Íslands, gefa yfirlýsingu um ákvörðun
sína varðandi fjölmiðlafrumvarpið og fögnuðu þegar hann sagðist synja staðfestingu laganna.
SKARPHÉÐINN Berg Steinars-
son, formaður stjórnar Norðurljósa,
og Sigurður G. Guðjónsson, forstjóri
fyrirtækisins, vildu ekki tjá sig við
Morgunblaðið um synjun forseta Ís-
lands á því að staðfesta fjölmiðlalög-
in, sem Alþingi samþykkti í síðustu
viku, og vísa þeim í dóm þjóðarinnar
í þjóðaratkvæðagreiðslu.
Norðurljós tjá sig ekki
BJÖRG Thorarensen, prófessor við
lagadeild Háskóla Íslands, segir að
ákvörðun forseta Íslands að skrifa
ekki undir lög um
eignarhald á fjöl-
miðlum sé auðvit-
að tímamóta-
ákvörðun og um
það séu allir sam-
mála.
Björg segir
hins vegar að
hvergi liggi fyrir
hvernig væntan-
legri þjóðarat-
kvæðagreiðslu
verði háttað. „26. grein stjórnar-
skrárinnar kveður á um að það skuli
kjósa um að synja frumvarpinu eða
samþykkja og ég býst við að sú
spurning hljóti að verða lögð fram
fyrir landsmenn með þessum hætti,“
sagði Björg. Varðandi framkvæmd
þjóðaratkvæðagreiðslunnar séu ýms-
ir kostir í stöðunni. Hægt sé að setja
sérstök lög um framkvæmdina, eða
beita gildandi kosningalögum, sem
gilda um kjör forsetans eða alþing-
iskosningar.
„Það er í sjálfu sér ekkert svo flók-
ið að koma því við,“ segir Björg. Hún
segist telja ákjósanlegast að Alþingi
setji lög um atkvæðagreiðsluna, en
ekki sé endilega forsenda fyrir því,
meta megi það í framhaldinu.
„Ef Alþingi kæmi saman af þessu
tilefni, myndi það væntanlega setja
lög um þjóðaratkvæðagreiðslu.“
Hvað dómstólana varðar segir Björg
að þeir hafi ekkert um málið að segja
á þessu stigi og ekki fyrr en hugs-
anlega verði höfðað mál fyrir þeim.
Verði lögin felld úr gildi í þjóðarat-
kvæðagreiðslu muni málið væntan-
lega ekki ná lengra og fari væntan-
lega aldrei fyrir dómstólana. „Þarna
er þessu ákvæði beitt í fyrsta skipti
og það sýnir sig hversu mikið vantar
upp á að stjórnarskráin mæli fyrir um
þetta. Hún kannski botnar ekki alveg
málið um það til að mynda hvernig at-
kvæðagreiðslan eigi að fara fram og
fleira. Það leiðir ef til vill til þess að
menn vilja endurskoða þetta stjórn-
arskrárákvæði, breyta því eða kveða
skýrar á um hvenær forseti getur
synjað lagafrumvarpi staðfestingar
og fleira. Til þess þarf stjórnarskrár-
breytingu og það hljóta menn íhuga
áreiðanlega í framhaldinu.“
Björg Thorarensen
Stjórnarskrárbreyt-
ing kemur til álita
Björg
Thorarensen
ÞÓR Vilhjálms-
son, fyrrum
hæstaréttardóm-
ari og dómari við
mannréttinda-
dómstólinn, segir
að synjun forset-
ans á staðfestingu
laganna hafi verið
óheimil.
„Ég er þeirrar
skoðunar, eins og ég hef sagt mörgum
sinnum, að þessi synjun forsetans
persónulega hafi verið óheimil,“ sagði
Þór.
Hann sagði að fosetinn byggði
synjunina á 26. grein stjórnarskrár-
inar en um þetta gilti líka 13. grein
stjórnarskrárinnar sem að efni til
væri sú að forsetinn léti ráðherra
framkvæma vald sitt.
„Þarna er um að ræða valdbeitingu
og hún getur ekki farið fram eftir
þessari 13. grein nema eftir tillögu og
með meðundirritun ráðherra.“
Hann sagði aðspurður að forseti
þyrfti atbeina ráðherra til þess að
beita synjunarvaldinu.
Stjórnvöld ættu ekkert að gera
Hann sagði að ekkert ætti að ger-
ast nú að hans mati aðspurður hvert
framhaldið yrði. „Það sem ætti að
gera núna að því er ég held er að það
gerðist ekki neitt. Síðan geta menn
sem telja lögskylt að hafa þjóðarat-
kvæði farið í mál og krafist viður-
kenningardóms fyrir því,“ sagði Þór.
Hann sagði að þar með kæmi málið
til kasta dómstólanna og það myndi
verða hans ráð ef einhver spyrði hann
ráða af þeim sem ráða. Deilt hefði
verið um þessi atriði og ýmsir haldið
öðru fram, meðal annars því að for-
setinn hefði ekki framkvæmdavaldið.
Það verði að vera með atbeina ráð-
herra vegna 13. greinar, en þeir telji
að vegna 2. greinar stjórnarskrárinn-
ar um þrískiptingu ríkisvaldsins, að
þá gildi 13. greinin ekki um löggjaf-
arvaldið. „Ég tel að engin merki séu
um að þetta sé réttur skilningur. “
Synjun forsetans
persónulega óheimil
Þór Vilhjálmsson
Þór Vilhjálmsson
UM SYNJUNARVALD for-
seta Íslands er fjallað í 26. grein
stjórnarskrárinnar. Þar segir
orðrétt: „Ef Alþingi hefur sam-
þykkt lagafrumvarp, skal það
lagt fyrir forseta lýðveldisins til
staðfestingar eigi síðar en tveim
vikum eftir að það var sam-
þykkt, og veitir staðfestingin því
lagagildi. Nú synjar forseti
lagafrumvarpi staðfestingar, og
fær það þó engu að síður laga-
gildi, en leggja skal það þá svo
fljótt sem kostur er undir at-
kvæði allra kosningarbærra
manna í landinu til samþykktar
eða synjunar með leynilegri at-
kvæðagreiðslu. Lögin falla úr
gildi, ef samþykkis er synjað, en
ella halda þau gildi sínu.“
Í 13. grein stjórnarskrárinnar
segir síðan: „Forsetinn lætur
ráðherra framkvæma vald sitt.“
Fær laga-
gildi þó
synjað sé
RÓBERT
Marshall, for-
maður Blaða-
mannafélags Ís-
lands, segir
ákvörðun forseta
um að staðfesta
ekki fjölmiðlalög
ekki koma á
óvart. „Ég myndi
segja að það
væri einfaldlega komið í ljós að
þjóðin hafnaði þessum fjölmiðlalög-
um í skoðanakönnunum og með
undirskriftalistum. Forsetinn sé
einfaldlega að staðfesta það,“ segir
Róbert sem staddur er erlendis. Þá
sagðist hann telja að þjóðin hafi
verið óánægð með málsmeðferð
fjölmiðlalaganna.
„Nú skiptir máli að menn takist
málefnalega á um þetta fjölmiðla-
frumvarp; það hvernig að lagasetn-
ingunni var staðið, það hvaða
ákvörðun forsetinn hefur tekið, það
er ekki það sem málið snýst um
núna. Það eru þessi fjölmiðlalög.
Núna þarf þjóðin einfaldlega að
fara í málefnalega umræðu um
þessi fjölmiðlalög. Ég á fulla von á
því að þegar fólk er búið að kynna
sé þessi lög til hlítar, þá muni það
hafna þeim í þjóðaratkvæða-
greiðslu.“
Róbert segist vera mjög ánægður
með niðurstöðuna og segir hana
ekki hafa komið sér á óvart. „Ég
trúði ekki öðru. Það var svo víðtæk
óánægja með það hvernig haldið
hafði verið á þessu máli allt frá
upphafi. Maður fann það í undir-
skriftasöfnunum og í skoðanakönn-
unum að þjóðinni stóð ekki á sama
um þetta.“
Ákvörðunin kemur
ekki á óvart
Róbert Marshall
Róbert Marshall
JÓN Steinar
Gunnlaugsson,
prófessor í lögum
við Háskólann í
Reykjavík, segir
að líklega komi til
þjóðaratkvæða-
greiðslu um fjöl-
miðlafrumvarpið í
kjölfar ákvörðun-
ar forseta Íslands
um að synja fjöl-
miðlafrumvarpi staðfestingar. Setja
þurfi sérstök lög um framkvæmd at-
kvæðagreiðslu af því tagi.
Jón Steinar segist þeirrar skoðun-
ar að ákvörðun forsetans breyti eðli
forsetaembættisins.
„Þegar forsetinn tekur þessa
ákvörðun er hann auðvitað að gera
sig að virkum þátttakanda í laga-
setningunni með því að synja lögum
staðfestingar. Það hefur aldrei gerst
áður í sögu lýðveldisins að forseti
hafi gert það. Með því að beita þessu
valdi er hann að gera sig að virkum
þátttakanda í stjórnmálunum,“ segir
hann. „Það eru einhverjar forsendur
sem hann leggur niður fyrir sér þeg-
ar hann tekur ákvörðun um að beita
þessi valdi. Og til þess að geta beitt
þeim forsendum verður hann að
þekkja þingmálin og fylgjast með
þeim. Fram að þessu hefur það aldr-
ei verið talið nauðsynlegt. Forseti Ís-
lands, sá sem nú situr, hefur áreið-
anlega aldrei talið neina þörf á því að
fylgjast sérstaklega með löggjafan-
um. Við vitum að hann hefur farið til
útlanda án þess að vera að velta því
fyrir sér hvaða lög kynnu að vera
samþykkt á meðan hann væri ekki
nærstaddur. Á meðan hafa handhaf-
ar forsetavalds farið með það vald.“
Jón Steinar segir að löngum hafi
embætti forsetans og staða hans ver-
ið álitin sameiningartákn þjóðarinn-
ar. „En það er alveg augljóst að þessi
ákvörðun hans breytir þeirri stöðu.
Hann er að gerast þátttakandi í póli-
tískum deilumálum dagsins með
þessum hætti.“
Jón Steinar Gunnlaugsson
Eðli forsetaembætt-
isins hefur breyst
Jón steinar
Gunnlaugsson
ÁKVÖRÐUN for-
seta um að skrifa
ekki undir lög um
fjölmiðla hefur
skapað upplausn í
þjóðfélaginu, að
mati Ástþórs
Magnússonar for-
setaframbjóð-
anda.
„Ólafur Ragnar
hefur sett sig í ómögulega stöðu.
Hann hefur setið sem forseti í átta ár
og hefði átt að láta setja reglur um
málsskotsrétt forseta en það hefur
hann ekki gert. Ólafur er stjórnmála-
fræðingur og ætti að vita að hann má
ekki nota málsskotsréttinn þannig að
það skapist upplausn í þjóðfélaginu
en nú er hætta á að það gerist, sem er
mjög neikvætt fyrir þjóðina bæði inn-
anlands og út á við,“ segir Ástþór.
Aðspurður hvað Ástþór hefði gert í
þessu máli, segist hann ekki hafa
komið sér í þessa stöðu. „Ég hefði
sett á fót nefnd til að skapa reglur um
málsskotsréttinn þannig að það væri
ekki eins og happdrætti hvenær hon-
um yrði beitt. Ég hefði ekki skapað
tengsl við fyrirtæki eins og Ólafur
hefur gert. Við megum ekki gleyma
því að forsetaframboð Ólafs Ragnars
1996 var fjármagnað af Norðurljós-
um, umboðsmaður hans í forseta-
kosningunum 1996 og 2000 var for-
stjóri Norðurljósa og fyrir
kosningarnar núna er umboðsmaður
hans lögfræðingur Norðurljósa. Sú
sem sá um undirskriftarsöfnun fyrir
forsetaframboð Ólafs bæði nú og áður
var starfsmaður Norðurljósa, þannig
að hann er frambjóðandi Norður-
ljósa. Þó hann sé ekki lagalega van-
hæfur til að koma að þessu máli þá er
hann pólitískt gjörsamlega vanhæf-
ur,“ segir Ástþór.
Hann segir eðlilegt að málsskots-
rétturinn sé til staðar en að reglur um
málsskotsréttinn verði að vera til
staðar svo honum verði ekki beitt
þannig að úr verði stríð í þjóðfélag-
inu.
Ástþór Magnússon
Skapar upp-
lausn í þjóð-
félaginu
Ástþór Magnússon
BALDUR Ágústsson forsetafram-
bjóðandi segist ekki sjá fullnægj-
andi rök fyrir þeirri ákvörðun for-
setans að hafna því að undirrita
lög um fjölmiðla, sérstaklega þeg-
ar lögin eru skoðuð í samhengi við
önnur umdeild lög.
„Eins og ég
hef áður lýst yfir
tel ég málskots-
réttinn mikil-
vægan björgun-
arbát sem
sjálfsagt er að
forseti hafi í
hendi sinni
þegar mikið
liggur við. Þegar
fjölmiðlalögin eru skoðuð í sam-
hengi við önnur mikilvæg lög sem
forsetar lýðveldsisns í 60 ár hafa
kosið að undirrita þrátt fyrir
áskoranir og þrýsting frá hags-
munaaðilum og almenningi, mál á
borð við öryrkjalögin, Schengen-
samninginn, EES-samninginn og
inngönguna í NATÓ, sem olli átök-
um á Austurvelli á sínum tíma, sé
ég ekki fullnægjandi rök til að
hafna undirritun þessara laga. Ég
vona því að forsetinn hafi haft ein-
hverjar upplýsingar sem ég hef
ekki sem réttlæta þessa ákvörðun
hans.
Allt þetta mál ber því sorglegt
vitni hvernig fer þegar virkur
stjórnmálamaður situr á Bessa-
stöðum. Hættan er alltaf sú að
hann með orðum sínum og athöfn-
um, áður en meðferð máls lýkur á
Alþingi, valdi óróa og sundrungu,
sem hann síðan dregst inn í og
loks móta afstöðu hans þegar til
staðfestingar kemur.
Þetta mál hefur blásist upp
vegna þess að á Bessastöðum og
Alþingi sitja tveir ólíkir pólar,“
segir Baldur.
Baldur Ágústsson
Ekki full-
nægjandi
rök fyrir
synjun
Baldur Ágústsson