Lesbók Morgunblaðsins - 27.09.2003, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 27. SEPTEMBER 2003
NÝJASTA skáldsaga breska rit-
höfundarins J. G. Ballard nefnist
Millenium People, eða Þúsaldar-
fólkið, en Ballard er hvað þekkt-
astur fyrir bækur sínar The
Drowned World, Drought og
Crash sem síðar var kvikmynduð
af David Cronenberg. Millenium
People er róttæk sýn á bresku
miðstéttina sem á í ofbeldisfullri
baráttu við hof miðstéttargild-
anna – stofnanir á borð við BBC,
National Film Theatre auk Pet-
ers Jones og nær Ballard í frá-
sögn sinni að skjóta inn morði í
Tate Modern-safninu.
Að sögn Ballards sjálfs fjallar
bókin um hans eigið fólk. „Hún
fjallar um [...] bresku miðstéttina
sem þarf að takast á við heiminn
árið 2003 án þess að kunna því
neitt sérstaklega vel [...] hún
gerir uppreisn einfaldlega af því
að henni finnst hún vera illilega
misnotuð,“ hafði Daily Tele-
graph eftir Ballard.
Dekkri hlið
New Orleans
JAMES Lee Burke þykir takast
einstaklega vel upp í nýjustu
glæpasögu sinni, Last Car to
Elysian Fields, sem útleggja
mætti sem Síðasti bíll til ódáins-
valla. Söguþráðurinn er flókinn
og reynir Burke að koma öllum
mögulegum glæpaflokkum að
frásögninni, allt frá klámmynda-
gerð og ólöglegri áfengissölu að
losun eiturefnaúrgangs í New
Orleans. Að hans mati á sú sam-
tvinnun þó vel við, því er al-
mennri virðingu fyrir lífi manna
hefur verið skipt út fyrir græðgi
liggur leiðin aðeins niður á við.
Virki einsemdar
NÝJASTA bók Jonathans Leth-
ems, The Fortress of Solitude,
eða Virki einsemdar, er að mati
New York Times sérlega vel
skrifuð. Sagan gerist í hinu fá-
tæklega Boerum Hill-hverfi í
New York og segir á dapurlegan
hátt uppvaxtarsögu Dylans Eb-
dus sem elst upp í hverfinu á átt-
unda áratugnum. Líkt og í öðr-
um þroskasögum þarf Dylan,
sem talinn er eins konar alter
egó Lethems, að fást við bæði
hræðslu og angist, vonbrigði og
tilraunir til hetjudáða.
Á vegum úti
FIMMTA og nýjasta bók Jamals
Mahjoubs, Travelling with
Djinnser, er að mati gagnrýn-
anda The Guardian metnaðar-
full, íhugul og fyndin, en um er
að ræða ferðasögu þar sem at-
hyglinni er beint að sambandi
föður og ungs sonar hans. Sam-
an ferðast þeir um Evrópu í silf-
urbláum Peugot 504 og kallar
ferðalag þeirra fram mynd af
eðli Evrópu sem og föðurins sem
upplifir sig sem utangarðsmann
þar á sama tíma og honum finnst
hann eiga þar heima.
ERLENDAR
BÆKUR
Þúsaldar-
fólkið
J. G. Ballard.
Jonathan Lethem.
H
JÁ siðmenntuðum þjóðum eru
fréttir af peningamörkuðum
sagðar í sérfréttatímum, rétt
eins og íþróttafréttir, og rétt
eins og dagblöð halda fjár-
málasíðunum aðskildum frá
öðru fréttaefni. Slíkt efni er
jafnvel vistað í sérblöðum sem
auðvelt er að setja til hliðar.
Hér er þessu öðruvísi farið. Undanfarinn hálfan
annan áratug eða svo hafa fréttir af peningatil-
færslum tröllriðið fréttatímum sjónvarpsstöðv-
anna, óbrjáluðu fólki til ama og leiðinda, og hef ég
á tilfinningunni að fréttastofa Sjónvarpsins okkar,
þess upprunalega, eigi stærstan þátt í að gera pen-
ingatilfærslur að aðalfréttaefni.
Oft hefur maður setið við sjónvarpstækið og
rembst eins og rjúpan við staurinn að láta sig það
einhverju varða hver var að kaupa undan hverj-
um, í hvers vasa þessi eða hin glásin af gjaldmiðli
rynni þann og þann daginn. Ekki breytti það neinu
um kjör almennings í landinu, nema til hins verra
eins og reglulegar fregnir úr sjávarplássunum
benda til, nú seinast frá Seyðisfirði.
Vitaskuld keyrði um þverbak í fréttaflutningi af
þessu tagi seinustu vikur.
Svimandi háar upphæðir streymdu milli fjár-
magnseigenda svo manni lá við feiknstórum upp-
sölum og bráðu öngviti.
Ég kem reyndar ekki auga á að þessar til-
færslur breyti nokkru um minn hag þó að ég sé
hluthafi í Eimskipafélagi Íslands. Ég mun halda
áfram að fá minn árlega arð upp á þetta 720 kr. eða
svo af leifunum af bréfunum sem aldamótamað-
urinn afi minn keypti í bjartsýniskastinu 1914 í
„óskabarni þjóðarinnar“. Í tilbót fæ ég fáránlega
stórt dagatal með litljósmyndum sem engin leið er
að nota í heimahúsi, sem auk þess er svo dýrt í
framleiðslu, að eintakið kostar vægt reiknað þre-
faldan þann arð sem ég fæ í krónum. Hefur mig oft
langað til að biðjast undan því að fá dagatal þetta
og mega í staðinn þiggja andvirði þess í beinhörð-
um peningum. Fyrir þá peninga má alténd kaupa
ljóðabók.
Annars segja mér fróðari einstaklingar að
Björgólfur Guðmundsson og hans fólk eigi lof skil-
ið og stóra þökk fyrir að flytja ávexti síns gerska
erfiðis til landsins til mótvægis við féð sem sogast
hefur í einkaneyslu kvótaeigenda eða fokið til ann-
arra landa.
Þegar ég var kominn í keng nánast af depurð yf-
ir fjármálafréttum seinustu vikna kom langþráð
vítamínsprauta, upplífgandi gleðifregn. Kynntar
voru tímabærar, spennandi og að því er sýndist
raunhæfar tillögur um endurskoðun skipulags í
miðbæ Reykjavíkur. Það kemur að vísu hvergi
fram hvað gera eigi við Laugaveginn og líður sjálf-
sagt á löngu áður en lausn finnst á því lýti á mið-
borginni. Hugmyndin um Sundhöllina gömlu er
hreint afbragð, göngugatan með viðsnúningi
Hressingarskálans tær snilld, þó að mig gruni að
menn geri sér ekki grein fyrir hversu stíft hann
næðir í norðanáttinni þarna. Göngugata þessi með
tilheyrandi nýbyggingu við hlið Bókaverslunar
Eymundssonar er sú eðlilega lúkning byggingar-
svæðisins sem við höfum lengi beðið eftir.
Göngugatan sýnist mér eiga að ná alla leið út að
væntanlegu Tónlistarhúsi, sem ég sé ekki betur en
eigi loksins að rísa 2008.
Það er reyndar ekki rétt að tala um tónlistarhús
heldur fjölnotahús með ráðstefnuhótel og tón-
leikasal innanborðs, og renna þá á mann tvær
grímur.
Mig uggir að þetta „fjölnota“ forskeyti verði
akkilesarhæll þessa langþráða húss, því vitaskuld
munu menn draga það að byggja ráðstefnuhótel
jafnskjótt og ef ásókn erlendra ferðamanna
minnkar. Hús yfir tónlistina er léttvægt í sam-
anburði við arðsemissjónarmið þeirra sem vildu fá
ráðstefnuhótel. Flökrar það annars að nokkrum
manni að samhengi sé á milli úrræðaleysis og pen-
ingaskorts hins opinbera gagnvart því að hlúa
sómasamlega að listinni og þess auðs sem slettist
eins og olíubrák á milli fjármagnseigenda í land-
inu? Nei, vitaskuld er ekkert samhengi þar á milli.
SANDUR AF SEÐLUM
Undanfarinn hálfan annan
áratug eða svo hafa fréttir af
peningatilfærslum tröllriðið
fréttatímum sjónvarpsstöðv-
anna, óbrjáluðu fólki til ama
og leiðinda.
Á R N I I B S E N
ÞÓ stór hluti þjóðarinnar sitji á hverju
kvöldi fyrir framan sjónvarpið heima
hjá sér og horfi á leikið sjónvarpsefni,
hefur leikið íslenskt sjónvarpsefni varla
verið sýnilegt í íslensku sjónvarpi. Hvers
vegna vantar þetta í menningu okkar?
Trúlega hafa menn haldið að Rík-
isútvarpið myndi hafa forystu um þetta
mál. Ríkisútvarpið, sem frá stofnun hefur
verið einn aðalmáttarstólpi íslenskrar
menningar, hefur því miður ekki breyst
með tímanum, heldur staðnað. Síðast-
liðin þrjátíu ár hafa átt sér stað miklar
breytingar í fjölmiðlun. Fyrir þrjátíu ár-
um var Sjónvarpið eina sjónvarpsstöðin
sem sást á Íslandi og Sjónvarpið þar af
leiðandi eina leið landsmanna að sjón-
varpi og ábyrgð þess því mikil. Í dag
geta landsmenn valið úr hundruðum er-
lendra sjónvarpsstöðva og nokkrum ís-
lenskum. Ábyrgð og hlutverk rík-
isútvarps hafa því breytst. Yfir okkur
flæðir óendanlegt magn af erlendu efni.
Þess vegna getur það varla lengur verið
hlutverk ríkisins að taka þátt í að dreifa
amerísku efni yfir þjóðina. Það efni mun
komast til skila án ríkisaðstoðar. Þær
sjónvarpsstöðvar sem eru eingöngu
reknar fyrir tekjur af markaðnum munu
ekki frekar en Sjónvarpið framleiða
annað en ódýrustu tegund af íslensku
efni. Ef hér á að verða til vandað leikið
efni á íslensku þá verður það ekki til
nema með þátttöku ríkisins. Hagstæðast
er fyrir skattborgarana að kaupa þetta
efni frá sjálfstæðum framleiðendum sem
munu sjá til þess að íslenska þjóðin fái
íslenskt sjónvarpsefni á sama verði og
íslenskar kvikmyndir eða á 50% af
kostnaðarverði. Íslenskir kvikmynda-
framleiðendur hafa sýnt það það þeim
hefur tekist að afla 50% af fram-
leiðslukostnaði erlendis.
Þess vegna eru það ánægjuleg og
söguleg tíðindi að í nýrri reglugerð um
Kvikmyndasjóð sé samkvæmt tillögu frá
menntamálaráðherra, Tómasi Inga Ol-
rich, gert ráð fyrir styrkjum til fram-
leiðslu á leiknu íslensku sjónvarps-efni.
[...]
Ef upphæði þessi hækkaði á næstu
fimm árum í 300 milljónir yrðu til meira
en 35 klukkutímar af vönduðu sjón-
varpsefni auk þess sem skapast myndi
föst vinna fyrir stóran hóp af fólki, kvik-
myndagerðarmenn, leikara, rithöf-
unda, tónskáld og fleiri. Leikið íslenskt
sjónvarpsefni gæti orðið einn af mik-
ilvægustu stoðum íslenskrar menningar.
Ari Kristinsson
Land&synir
www.producers.is/LANDOGSYNIR
Morgunblaðið/Kristinn
„Nútíminn er smartur. Allt verður að vera stæll.“
MENNING
OG SJÓNVARP
I Segjum sem svo að það sé enginn staður til semekki hafi verið numinn af mönnum. Segjum
sem svo að öllum stöðum hafi verið lýst með ná-
kvæmum hætti í texta sem virðist þekja allt land.
Og segjum sem svo að allir staðir hafi verið færð-
ir inn á kort af þar til lærðum mönnum. Hvað
hvetur þá til þess að við hreyfum okkur úr stað?
Hugsunin um að eitthvað hafi breyst? Vonin um
að við munum sjá hlutina öðruvísi en aðrir?
Vonin um að við getum hugsanlega bætt ein-
hverju við? Þörfin fyrir að halda áfram að leita?
Þörfin fyrir að finna eitthvað nýtt? Kannski.
Sennilega. Vonandi.
II Segjum sem svo að síðasti höfundurinn hafinú loksins dáið. Með honum hljóðnaði síðasta
röddin sem sagði hlutina á sinn hátt. Þögnin tek-
ur við. Segir hún okkur eitthvað? Ef til vill. En
hvers söknum við? Raddar höfundarins. Hvers
vegna? Vegna þess að hún var einstök. Jafnvel
þótt hún ætti það til að endurtaka áður sögð orð
hafði hún sinn sérstaka hljóm. Og þessi hljómur
fyllti heiminn merkingu.
III Og segjum nú sem svo að síðasta orðið hafiverið sagt. Til hvers ættum við þá að hugsa?
Ekki til neins. Ef síðasta orðið hefur verið sagt
þurfum við ekki lengur að finna upp á neinu nýju.
Og hver hefur alltaf síðasta orðið? Auðvitað sá
sem ræður. Og sá sem ræður hefur sannleikann á
sínu valdi. Við lifum því í sannleika síðasta orðs-
ins sem sagt var. Og við verðum engu nær. Við er-
um fávís.
IV Predikarinn segir að ekkert sé nýtt undir sól-inni. Á sama hátt segja menn stundum að
allt hafi þegar verið sagt, að allt hafi þegar verið
séð, að allt sé þegar fundið, allt þegar gert. Þessu
fylgir mikil írónía og fjarlægð og menn taka að
glíma við eftirmyndir í öllum gerðum og það er
hlegið að frumleikanum.
V En þeir sem ekki leita finna vitanlega aldreineitt. Þeir sem lifa í trúnni á síðasta orðið
finna aldrei neinn sannleika fyrir sig. Þeir eiga
aldrei síðasta orðið. Þeir óttast sennilega hið
óvænta, ólíkt manninum sem var haldinn þeirri
þráhyggju að þurfa að ýta á alla takka sem urðu á
leið hans. Hann fór í lyftu og ýtti á alla takkana og
áður en hann vissi var slökkviliðið komið að
bjarga honum úr sjálfheldunni. Hann fór í strætó
og ýtti á alla takkana og áður en hann vissi var
honum hent út af bílstjóranum sem var sótrauður
í framan. Maðurinn vissi að hann myndi að end-
ingu komast að einhverju nýju, einhverjum sann-
leika sem enginn annar vissi ef hann bara héldi
áfram að ýta á takka. Og hann ýtti á alla takkana
á tölvunni, í eldhúsinu, í bílnum, í flugvélinni. Og
einn góðan veðurdag gekk hann fram á rauðan
takka inni í litlu rauðu boxi þar sem stóð hvítum
stöfum: Eldur. Hann stakk puttanum inn í boxið
og ýtti á takkann og áður en hann vissi stóð mikil
eldtunga út úr gati á vegnum og eldurinn læsti sig
í hár mannsins sem var svo undrandi og svo glað-
ur yfir því að brunabjalla skyldi ekki klingja, eins
og hann hafði búist við, að hann stóð bara þarna
með höfuðið í ljósum logum og hló og skríkti. Eld-
ur! var hans síðasta orð. Fundurinn var ekki ýkja
merkilegur en tilfinning uppgötvunarinnar nægði
þessum manni.
FJÖLMIÐLAR
NEÐANMÁLS