Lesbók Morgunblaðsins - 27.09.2003, Blaðsíða 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 27. SEPTEMBER 2003
Maddama, kerling, fröken, frú…
SVO árum skiptir hefur Katrín Þorvaldsdóttir
unnið við leikmynda-og búningagerð en sýnir nú
frjálsa sköpun í Gerðarsafni. Þar má sjá magnaða
innsetningu hennar ásamt hljóðverki Hafdísar
Bjarnadóttur rafgítarleikara og tónsmiðs. Katrín
sýnir fjórtán stórar grímur/brúður auk fjölda
minni gríma. Sýningin skiptist í þrjá hluta, einn
þeirra sýnir nokkurs konar drottningar eða að-
alskonur og minnir á ævintýraheim þar sem
drottningar og prinsessur ráða ríkjum. Annar
sýnir kvenmyndir sem eiga meira skylt við þjóð-
sögur og landið okkar, sá þriðji kemur úr hafinu,
kannski er það ríki dauðans. Sýning Katrínar
nefnist Borðhald og fyrri hóparnir tveir, aðallinn
og svo þær sem minna mega sín eru að mestu í
kringum borðin, en ríki hafsins aðeins til hliðar.
Borðin tvö skapa ákveðna þungamiðju sem heldur
hópunum saman og myndar byggingu í heild sýn-
ingarinnar.
Grímur Katrínar hafa yfir sér alþjóðlegan, ekki
síst austrænan blæ, enda mikil og löng hefð í
austri fyrir hvers kyns grímum og brúðum. Henni
tekst þó að gera grímurnar algjörlega að sínum
eigin með frumlegri og áhrifamikilli efnisnotkun,
ekki síst tekst henni vel upp með notkun þara og
þangs.
Hver gríma býr yfir sínum persónuleika en þó
býr yfir heildinni sterklega sú tilfinning að hver
gríma gæti verið ein hliðin á okkur sjálfum, nokk-
uð sem kemur einnig fram í viðtali við listakonuna.
Metsölubókin vinsæla Women who run with the
wolves eftir Clarissu Pinkolu Estes er eitt af því
sem kemur upp í hugann, en þar leitast höfundur
við að finna lausn á stressvanda nútímakonunnar
með því að leita að minnum í ævintýrum og þjóð-
sögum og finna samsvörun við þau í lífi okkar í
dag, finna tengsl nútímakonunnar við hið „villta
sjálf“ og endurnýja þannig samband okkar við lík-
amann og náttúruna. Það er einmitt sú tilfinning
sem kemur fram á þessari sýningu, tilfinningin
fyrir sterkum sköpunarkrafti sem sækir beint í
undirdjúp sálarlífsins og minnir okkur á hversu
margræðar og dularfullar manneskjur við erum
öll.
Tónlistin við sýninguna er afar viðeigandi, en
Hafdís hefur á frumlegan hátt spunnið saman gít-
arleik, sjávarhljóð, japanskt strengjahljóðfæri,
grískt búsúkí, stofuklukku, hljóð í vatnsdropum,
súkkulaðikex… að ógleymdu undirspili Páls Guð-
mundssonar í Húsafelli á einstaka steinhörpu
sína. Saman hafa þær Katrín og Hafdís skapað
áhrifaríka, skemmtilega og óvenjulega sýningu.
Þúsundþjalasmið skortir þrautseigju
Helgi Hjaltalín Eyjólfsson sýnir nú fimmtu sýn-
ingu sína undir nafninu Kjöraðstæður. Hann hef-
ur áður sýnt smíðishæfileika sína en nú hefur
hann smíðað heila sýningu úr tré, allt frá klósett-
rúlluhöldurum til óræðrar kistu sem minnir bæði
á líkkistu og ferðabox sem fest er á bílþak.
Það býr margt í þessari sýningu Helga. Sjálfur
nefnir hann í viðtali skort á þrautseigju í sam-
félaginu, að hann vilji m.a. gefa mynd af manni
sem aldrei lýkur við neitt, alltaf er byrjað á ein-
hverju nýju og síðan hætt áður en það er tilbúið og
rokið í það næsta. Þessi lýsing á ekki síst vel við
hið nýjungagjarna efnishyggjusamfélag okkar Ís-
lendinga.
Það má líka skoða sýningu Helga líkt og væri
hún líkan sem minnir á hvernig markaðssamfélag-
ið reynir stöðugt að fá þegna sína til að lifa sam-
kvæmt fyrirframákveðnum stöðlum, sbr. Ikea
húsgögn og þar fram eftir götunum. Hið einsleita
yfirbragð smíðisgripa Helga minnir á þá einsleitni
sem boðið er upp á í dag, umhverfi okkar á fyrst
og fremst að virka, ekki vera persónulegt. Í bók
sinni Systeme des objets skrifar Jean Baudrillard
um þessa þróun hlutanna í umhverfi okkar sem nú
hefur átt sér stað svo lengi að við erum löngu orð-
in samdauna henni og finnst hún sjálfsögð.
Fjöldaframleidd heimili eru hluti af lífi okkar og
enginn kippir sér upp við það. Fjölskyldumynstur
og hegðun í samræmi við auglýsingar og sápu-
óperur samtímans eru einnig orðin sjálfsögð.
Val Helga á hlutum, klósettrúlluhaldarar,
stofuklukkur og eitthvað sem minnir á titrara/
vopn/byssu/flaug? er í samræmi við þennan túlk-
unarmöguleika, en í stofuklukkum og ljósmynd-
um af skógi kallast á fortíðarþrá um leið og hinir
hlutirnir minna meira á neyslusamfélag. Persón-
an sem Helgi skapar með sýningu sinni, hinn
ímyndaði karlmaður (en gæti kannski allt eins
verið kona?) sem reynir af veikum mætti að smíða
umhverfi sitt en gefst alltaf upp er hluti af þessum
heimi. Og flottasti gripurinn hefur yfir sér mátu-
lega dularfullt yfirbragð, kistan sem er á tvíræðan
hátt „á fleygiferð inn í eilífðina“. Þessi túlkun mín
er að vísu bara einn möguleiki á að nálgast sýn-
ingu Helga en það telst honum til tekna hvað sýn-
ing hans er laus við að vera borðleggjandi.
Helgi kynnir hér til sögunnar áhugaverðan
heim sem spennandi verður að sjá hvernig verður
fylgt eftir. Smíðisgripir hans eru skemmtileg
blanda af vönduðu handverki og kaldhæðni og
hann býður áhorfandanum upp á vangaveltur í
stað þess að veita svör.
Kímera
Orðabókarútskýringin sem ég fann á Kímera,
en það er titill á einu verka Olgu Bergmann, alias
Dr. B í kjallara Gerðarsafns, nær eiginlega að lýsa
ágætlega sýningu Olgu í heild. Útskýringin á
Kímera er á þessa leið: „…(í grískri goðsögn)
eldspúandi óvættur, ljón að framan, geit í miðju og
dreki að aftan (…) 2. ímynduð ófreskja. 3. fráleit
hugmynd, óraunhæf von, tálsýn(…) 4. lífvera sem
í eru vefir af ólíkum erfðafræðilegum uppruna;
oftast notað um ágræddar plöntur.“ Það má segja
að allir þessir þættir komi fram í verkum Olgu,
nema kannski hin eldspúandi óvættur.
Það er sem sagt Dr. B sem er mættur til leiks í
Gerðarsafni og hefur ekkert slegið af, sýning Olgu
er bæði fjölbreytt og forvitnileg. Kjarni hennar er
náttúrugripasafnverk svokallaðs Dr. B en hann er
tilbúin persóna sem Olga hefur skapað. Sköpun
Dr. B er í takt við tilhneigingu samtímans til að
líta á listamanninn sem vísindamann frekar en
þann sem er undirorpinn náðarkrafti snilligáfu
sinnar, einnig eru þó nokkrir listamenn sem hafa
skapað sér alter ego til að finna verkum sínum við-
eigandi farveg. Með Dr. B, starfi hans og safni
hefur Olga einmitt skapað verkum sínum afar
heppilegan ramma þar sem hún getur svo til vand-
ræðalaust komið fyrir hverju sem hún vill. Þema
verka Olgu er nútímasamspil náttúru og tækni og
yfirbragð sumra verkanna er ekki laust við fortíð-
arþrá þar sem töfrar safna eins og náttúrugripa-
safna eru hafðir í hávegum, manni dettur líka í
hug fyrsta afbrigði safna, svokölluð Wunder-
kammer þar sem alls kyns forvitnilegum hlutum
var safnað saman og þeir hafðir til sýnis.
Olga leitar á nokkur mið á sýningu sinni og út-
koman er missterk. Þannig er náttúrusinnuð
ádeila augljós þáttur í verkum eins og Einkaland
og Þjóðgarður, á kostnað hins undirfurðulega
húmors og krafts sem býr í öðrum verkum þar
sem ádeilan dylst frekar undir yfirborðinu. Dr. B
á líklega eftir að þróa verk af þessum toga frekar.
Mestmegnis stendur Dr. B í heimatilbúnum til-
raunum með hráefni sín, tilraunum sem minna
m.a. á erfðafræðitilraunir samtímans en um leið
skapar Olga áhugaverð myndlistarverk, sérstak-
lega eru skúlptúrar hennar spennandi, t.a.m.
verkið Luðra. Hér sameinast á einkar skemmti-
legan hátt einhvers konar húsgagn/hönnun, eitt-
hvað sem líkist dýri og loks lífrænt form útfrymis,
saman mynda þessir þættir eina heild sem er bæði
húmorísk og um leið spennandi sem skúlptúr.
Þessi skúlptúrverk Olgu finnst mér tvímælalaust
áhugaverðasti þáttur sýningarinnar, þau láta
minnst uppi en búa þó yfir mestum krafti. Sam-
starf Dr. B og Olgu er yfirhöfuð afar frjótt og
verður sterkara með árunum.
Trommað á undirmeðvitundina á áhrifaríkri og
óvenjulegri sýningu Katrínar Þorvaldsdóttur.
Luðra, hluti af samstarfi Olgu Bergmann og Dr. B.
Frumleg og framsækin
í Gerðarsafni
Hvað ræður för? Sýning Helga Hjaltalín í Gerðarsafni er opin og margræð.
MYNDLIST
Gerðarsafn
Til 5. október. Gerðarsafn er opið þriðjudaga til sunnu-
daga frá kl. 11–17.
BORÐHALD, INNSETNING MEÐ GRÍMUM ÁSAMT HLJÓÐ-
VERKI, KATRÍN ÞORVALDSDÓTTIR
SKRAUT/KJÖRAÐSTÆÐUR, SKÚLPTÚR OG LJÓS-
MYNDIR, HELGI HJALTALÍN EYJÓLFSSON
NÁTTÚRUGRIPASAFN
ÝMSIR MIÐLAR, OLGA BERGMANN
Ragna Sigurðardóttir
LAFÐIN af
Warka, sem
stundum er
nefnd hin
Súmerska
Móna Lísa,
komst nú í
vikunni aft-
ur á sinn
stað í Bag-
dad safninu.
Styttan sem er 5.000 ára göm-
ul var meðal þeirra muna sem
stolið var úr safninu í Íraks-
stríðinu. Sérstök rannsókn-
arnefnd bandarískra og ír-
askra sérfræðinga fannst svo
lafðina í síðustu viku þar sem
hún hafði verið grafin í jörð í
bakgarði nokkrum og hefur
henni nú aftur verið komið
fyrir í sölum safnsins.
Sinnuleysi versti óvinurinn
BANDARÍSKI djasstónlist-
amaðurinn Wynton Marsalis
sagði í viðali við New York
Times í vikunni að sinnuleysi
væri versti óvinur menningar
og gagnrýndi hann bandarísk
yfirvöld fyrir að sinna listum
og listakennslu ekki af meiri
áhuga en raunin er.
„Þegar kemur að menning-
arsérkennum þjóðar þá er
sinnuleysi versti óvinurinn. Og
ég verð sífellt áhyggjufyllri
vegna þess sem ég sé gerast
hér. [...] Ég hef séð heilar kyn-
slóðir Bandaríkjamanna sem
eru með öllu fáfróðar um
menningu sína,“ sagði Marsal-
is og hvatti stjórnvöld til að
auka fjárveitingar til lista-
kennslu. Sjálfur tekur tón-
listarmaðurinn, sem er list-
rænn stjórnandi djassdeildar
Lincoln Center, jafnan að sér
gestatónlistakennslu í mennta-
skólum víða um Bandaríkin er
hann er á tónleikaferðalagi og
hvatti hann aðra tónlistar-
menn til að gera slíkt hið
sama. „Peningarnir einir sér
eru nefnilega ekki nóg. Það
þarf líka að auka áhuga meðal
foreldra og samfélagsins alls.“
Raspútín Rautavaaras
NÝ ópera finnska tónskáldsins
Einojuhani Rautavaaras var á
dögunum frumsýnd í finnsku
þjóðaróperunni í Helsinki.
Viðfangsefni Rautavaaras að
þessu sinni er rússneski múnk-
urinn Raspútín og ævintýraleg
ævi hans. Þykir tónskáldinu
finnska hafa tekist vel upp
með að túlka söguna í tónlist,
en óperuna byggir Rautavaara
að miklu leyti á sögulegum
heimildum.
Rautavaara, sem er með
merkari tónskáldum Finna,
semur óperuna í ný-róm-
antískum stíl og þykir Raspút-
ín öðlast aukin styrk fyrir
hlýjuna, útgeislunina og ríku-
legan stíl tónlistarinnar í
verkinu sem fær víða að njóta
sín í meðförum hljómsveit-
arinnar. Þykir Raspútín, sem
Rautavaara samdi sjálfur text-
ann sérstaklega fyrir, líka
vera einstaklega metn-
aðarfullt verk þar sem kafað
er mun dýpra en í flestum óp-
erum.
ERLENT
Lafðin af
Warka fundin
Lafðin af Warka.
Reuters
Wynton Marsalis í góðri sveiflu.