Lesbók Morgunblaðsins - 27.09.2003, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 27. SEPTEMBER 2003 5
leit að ókunnu eyjunni má ekki líta svona út,
eins og hænsnakofi, sagði hún. Hún fleygði
tómu hreiðrunum í sjóinn en lét hin eiga sig að
sinni. Síðan bretti hún upp ermarnar og hóf að
skrúbba þilfarið. Þegar hún hafði lokið því erf-
iða verki opnaði hún seglageymsluna og tók að
gaumgæfa ástand saumanna eftir þann óratíma
sem liðinn var síðan þau svifu um höfin og
þurftu að standast hraustlegar sviptingar vind-
anna. Seglin eru vöðvar skipanna, við þurfum
ekki annað en sjá hvernig þau þenjast út við
álag, en – og það sama gildir um vöðvana – séu
þau ekki í reglubundinni notkun linast þau upp,
verða slyttisleg, þróttlaus. Og saumarnir eru
eins og sinar seglanna, hugsaði ræstingakonan,
ánægð yfir hvað hún var fljót að læra list sjó-
mennskunnar. Hún sá að nokkrir saumar höfðu
raknað upp, en lét sér nægja að merkja þá úr
því að nálin og tvinninn, sem hún hafði áður not-
að til að staga sokka skjaldsveinanna, það er að
segja þar til í gær, dugðu ekki til seglaviðgerða.
Hún uppgötvaði brátt að hinar geymslurnar
voru auðar. Það skipti hana engu þó að ekkert
púður væri í púðurgeymslunni að undanskild-
um nokkrum svörtum ögnum á gólfinu, sem
hún hélt í fyrstu að væru músaskítur, enda er
það hvergi skráð í nein lög, alltént ekki sam-
kvæmt skilningi ræstingakonu, að leiðangur í
leit að ókunnri eyju þurfi nauðsynlega að vera
herferð. Aftur á móti angraði það hana býsna
mikið að algerlega skorti vistir í matargeymsl-
una, ekki vegna hennar sjálfrar, sem var alvön
orðin naumum matarskömmtum í höllinni,
heldur vegna mannsins, sem fékk skipið að gjöf,
innan skamms sest sólin og hann kemur
þrammandi og heimtar mat eins og allir karl-
menn strax og þeir koma heim, rétt eins og þeir
einir væru með maga og þyrftu nauðsynlega að
fylla hann. – Og ekki veit ég hvernig við förum
að ef hann kemur nú með sjómenn með sér til
að manna skipið, þeir eru feikileg átvögl, sagði
ræstingakonan.
Hún hefði ekki þurft að hafa þessar áhyggj-
ur. Sólin var rétt hnigin í sæinn þegar mað-
urinn, sem átti skip, birtist við enda hafnar-
garðsins. Hann hélt á pakka undir
handleggnum, en hann var einn síns liðs og nið-
urlútur. Ræstingakonan fór og beið hans við
landgöngubrúna, en áður en hún gat opnað
munninn til að spyrja hvernig honum hefði
gengið sagði hann: – Hafðu ekki áhyggjur, ég er
hérna með mat handa okkur báðum. – Og sjó-
mennirnir? spurði hún. – Enginn þeirra kom,
eins og þú sérð. – En þú ert að minnsta kosti bú-
inn að ráða þá? spurði hún aftur. – Þeir sögðu
mér að ókunnar eyjar væru ekki lengur til og að
jafnvel þótt þær væru til kærðu þeir sig ekki um
að rífa sig upp frá þægindum heimila sinna og
vellystingum farþegaskipanna til að lenda í æv-
intýrum úti í hafsauga, í vonlausri leit rétt eins
og við værum enn uppi á tímum hins myrka
hafs. – Og hverju svaraðir þú? – Að hafið væri
ævinlega myrkt. – Og sagðirðu þeim ekki frá
ókunnu eyjunni? – Hvernig hefði ég átt að geta
sagt þeim frá ókunnri eyju fyrst ég þekki hana
ekki? – En þú ert viss um að hún sé til? – Eins
viss og ég er viss um að hafið er myrkt. – Ein-
mitt núna, þegar ég horfi á það héðan, vatnið
grænt eins og jaði og himinninn eins og eldhaf,
virðist mér það alls ekki myrkt. – Það er ímynd-
un hjá þér, stundum virðast eyjarnar líka fljóta
á vatninu, en svo er þó ekki. – Hvað ætlarðu að
gera fyrst þú hefur enga áhöfn? – Ég veit það
ekki enn. – Við getum sest að hérna, ég gæti
boðist til að þvo skipin sem koma í höfnina, og
þú … – Og ég? – Þú kannt áreiðanlega ein-
hverja iðn, eitthvert fag eða starfsgrein eins og
það er nefnt nú á dögum. – Ég kann það, kunni
það og mun kunna það ef nauðsyn krefur, en ég
vil finna ókunnu eyjuna, ég vil vita hver ég er
þegar ég stend á henni. – Veistu það ekki? – Sá
sem ekki fer frá sjálfum sér kemst ekki að því
hver hann er. – Þegar heimspekingur konungs-
ins hafði ekkert að gera settist hann hjá mér og
horfði á mig staga sokka skjaldsveinanna, og
stundum tók hann upp á því að hugsa heim-
spekilega, hann sagði að allir menn væru ey-
lönd, en það kom mér ekkert við af því að ég er
kona, svo að ég gaf því engan gaum, hvað álítur
þú? – Að nauðsynlegt sé að fara frá eylandinu til
að sjá það, að við sjáum okkur ekki nema við
komumst frá okkur. – Nema við komumst und-
an sjálfum okkur, áttu við. – Nei, það er ekki
eitt og hið sama. Eldhafið á himninum var að
deyja út, skyndilega roðnaði vatnið, núna ef-
aðist ekki einu sinni ræstingakonan um að hafið
væri vissulega myrkt, alltént á ákveðnum tím-
um. Maðurinn sagði: – Látum heimspeking
konungsins um heimspekina, til þess er hann á
launum, við skulum matast, en konan var á öðru
máli: – Fyrst skaltu skoða skipið þitt, þú þekkir
það aðeins að utan. – Í hvernig ástandi er það? –
Nokkrir saumar á seglunum eru orðnir lélegir.
– Fórstu niður í lestina, er mikið vatn í henni? –
Á botninum er svolítið gutl í kringum kjölfest-
una, en ég held það sé eðlilegt, að það geri skip-
inu gott. – Hvernig veistu þetta? – Ég veit það
bara. – En hvernig? – Á sama hátt og þú þegar
þú fullyrtir við hafnarstjórann að þú myndir
læra að sigla á sjónum. – Við erum ekki enn
komin út á sjó. – En við erum samt á vatni. – Ég
hef alltaf talið að til að læra siglingar sé aðeins
um tvo sanna lærimeistara að
ræða, annar þeirra sé sjórinn
og hinn skipið. – Og himinninn,
þú gleymir himninum. – Já,
auðvitað, himinninn. – Vindarn-
ir. – Skýin. – Himinninn. – Já,
himinninn.
Eftir minna en stundarfjórð-
ung voru þau búin að skoða
skipið, karavella, enda þótt
breytingar hafi verið gerðar á
henni, býður ekki upp á langar
gönguferðir. – Hún er falleg,
sagði maðurinn, – en ef mér
tekst ekki að útvega nógu
marga sjómenn til að sigla
henni verð ég að segja konung-
inum að ég kæri mig ekki leng-
ur um hana. – Þú missir móðinn
við fyrsta mótlæti. – Fyrsta
mótlætið var að bíða eftir kon-
unginum í þrjá daga, og ég
gafst ekki upp. – Ef þú finnur
ekki sjómenn sem vilja koma
björgum við okkur sjálf. – Þú
ert ekki með öllum mjalla, tvær
manneskjur gætu ekki siglt
svona skipi á eigin spýtur, ég
yrði að standa við stýrið allan
tímann, og þú, það tekur því
ekki að að útskýra það, það væri
óðs manns æði. – Við sjáum til,
nú skulum við matast. Þau
héldu upp á afturþilfarið, mað-
urinn tautaði enn yfir því, sem
hann nefndi óðs manns æði, og
þegar upp var komið opnaði
konan böggulinn sem hann
hafði komið með, í honum var
brauðhleifur, harður geitarost-
ur, ólívur og vínflaska. Tunglið
var ekki nema lófabreidd yfir
sjónum, skuggar rárinnar og
stórsiglunnar lögðust við fætur
þeirra. – Karavellan okkar er verulega falleg,
sagði konan, en leiðrétti sig svo: – Þín, karavell-
an þín. – Ég er hræddur um að hún verði ekki
mín lengi. – Hvort heldur þú siglir henni eða
ekki er hún þín eign, konungurinn gaf þér hana.
– Ég bað hann um hana til að geta leitað að
ókunnri eyju. – Svona hlutir gerast ekki á ein-
um degi, þeir þurfa sinn tíma, afi minn var van-
ur að segja að sá sem ætlaði á sjóinn byggi sig
út í landi, og þó var hann enginn sjómaður. – Við
getum ekki siglt án áhafnar. – Þú varst búinn að
segja það. – Og við þurfum að útvega okkur
kynstrin öll af birgðum sem nauðsynlegar eru í
ferð á borð við þessa, því að við vitum ekki hvar
við lendum. – Vitanlega, og svo þurfum við að
bíða eftir réttu árstíðinni, og leggja úr höfn þeg-
ar sjávarföll eru hagstæð, og fá fólk hingað á
hafnarbakkann til að óska okkur góðrar ferðar.
– Þú ert að gera gys að mér. – Ég mun aldrei
gera gys að þeim sem fékk mig til að ganga út
um dyr ákvarðananna. – Fyrirgefðu mér. – Og
ég geng aldrei um þær aftur, sama hvað gerist.
Bjart tunglsljósið lýsti upp andlit ræstingakon-
unnar. – Hún er falleg, hún er verulega falleg,
hugsaði maðurinn, og í þetta sinn átti hann ekki
við karavelluna. En konan, hún hugsaði ekki
neitt, hlýtur að hafa hugsað það allt þessa þrjá
daga sem hún opnaði dyrnar öðru hverju í hálfa
gátt til að kanna hvort maðurinn væri enn að
bíða fyrir utan. Hvorki skildu þau eftir brauð-
mola né ostbita, ekki dropa af víni, ólívustein-
unum fleygðu þau í sjóinn, þilfarið er eins hreint
og það var þegar ræstingakonan strauk yfir það
síðast. Gufuskip á leið til hafs gaf frá sér kraft-
mikið blístur, líkt því sem stóru lagardýrin
hljóta að hafa gefið frá sér forðum, og konan
sagði: – Þegar kemur að okkur skulum við ekki
hafa svona hátt. Þó að þau væru inni í höfninni
ólgaði sjórinn svolítið eftir siglingu gufuskips-
ins og maðurinn sagði: – En við skulum rugga
miklu meira. Þau hlógu bæði, svo þögnuðu þau,
eftir smástund stakk annað þeirra upp á að best
væri að fara í háttinn. – Ekki svo að skilja að ég
sé neitt sérstaklega syfjuð, og hann tók undir: –
Ekki ég heldur. Síðan þögnuðu þau aftur, tungl-
ið reis á himninum og hélt áfram að rísa, ein-
hvern tíma sagði konan: – Það eru káetur niðri,
og maðurinn svaraði: – Já. Þá stóðu þau á fætur
og gengu undir þilfarið, og konan sagði: – Við
sjáumst á morgun, ég ætla í þessa átt, og mað-
urinn svaraði: – Og ég fer í þessa, við sjáumst á
morgun. Þau sögðu hvorki á bakborða né
stjórnborða, ugglaust vegna þess að þau voru
enn nýgræðingar. Konan sneri sér við: – Ég var
búin að gleyma þessu, hún dró tvo kertisstubba
upp úr svuntuvasa sínum. – Ég fann þá þegar
ég var að þrífa, en ég hef engar eldspýtur. – Ég
hef þær, sagði maðurinn. Hún tók kertin, eitt í
hvora hönd, hann kveikti á eldspýtu, síðan
skýldi hann loganum undir hvelfdum fingrum
sér, færði hann afar varlega að gömlu kveik-
unum, það kviknaði á þeim, loginn varð smám
saman bjartari eins og tunglsljósið áðan, andlit
ræstingakonunnar baðað birtu, vart þarf að
taka fram hvað hann hugsaði: – Hún er falleg,
aftur á móti hugsaði hún: – Augljóst að hann sér
ekkert nema ókunnu eyjuna. Svona geta menn
misskilið merkingu augnaráðanna, einkum við
fyrstu kynni. Hún fékk honum kerti og sagði: –
Við sjáumst á morgun, sofðu vel. Hann langaði
til að segja það sama með öðrum orðum: –
Dreymi þig vel, þannig komst hann að orði. Inn-
an skamms, þegar hann er kominn niður og
liggur í kojunni sinni, detta honum í hug aðrar
setningar, fyndnari, umfram allt áhrifameiri,
eins og vera ber þegar karlmaður er einn með
konu. Hann velti því fyrir sér hvort hún væri
sofnuð, hvort hún hefði verið lengi að festa
blund, síðan ímyndaði hann sér að hann væri að
leita að henni og fyndi hana hvergi nokkurs
staðar, að þau hefðu villst í gríðarstóru skipi,
svefninn er slunginn töframaður, hann breytir
hlutföllum hlutanna og fjarlægðunum milli
þeirra, skilur að fólk, og það liggur hlið við hlið,
sameinar það, og það sér naumast hvort annað,
konan sefur nokkra metra frá honum og hann
getur ekki nálgast hana, eins og það er nú auð-
velt að færa sig frá bakborða á stjórnborða.
Hann hafði óskað henni að hana dreymdi vel,
en svo var það hann sem dreymdi alla liðlanga
nóttina. Hann dreymdi að karavellan væri á
siglingu um úthöfin, þríhyrnd seglin þrjú
dásamlega þanin, hún skar sér leið gegnum öld-
urnar meðan hann hélt um stýrið og áhöfnin
hvíldi sig í forsælunni. Hann skildi ekkert í því
hvernig sjómennirnir gátu verið þarna, þeir
sömu og höfðu neitað að fylgja honum í leit að
ókunnu eyjunni, líklega sáu þeir eftir rudda-
skapnum og hæðninni sem þeir höfðu sýnt hon-
um. Hann sá dýr vappandi hér og þar á þil-
farinu, endur, kanínur, hænur, venjuleg alidýr,
þau gogguðu í kornið eða nöguðu kálblöðin sem
sjómaður henti til þeirra, hann mundi ekki eftir
því að hafa flutt þau um borð í skipið, hvað sem
því leið var eðlilegt að þau væru þarna, hugsum
okkur að ókunna eyjan sé – eins og var oft raun-
in fyrr á öldum – eyðieyja, allur er varinn góður,
öll vitum við að það hefur alltaf verið auðveldara
að opna dyr á kanínubúri og grípa kanínu á eyr-
unum en að elta hana um fjöll og dali. Hann
heyrði hesta hneggja niðri í lestinni, uxa baula,
asna hrína, raddir þessara göfugu dýra sem við
þurfum á að halda til stritvinnu, og hvernig
komust þau hingað, hvernig rúmast þau í kara-
vellu þar sem varla er pláss fyrir mennska
áhöfn, skyndilega snerist vindurinn, stórseglið
slóst til og flaksaðist, bak við það kom hann
auga á nokkuð sem hann hafði ekki veitt athygli
áður, hóp kvenna, og þó að hann kastaði ekki á
þær tölu voru þær líklega jafnmargar og sjó-
mennirnir, þær sinna sínum kvenmannsverk-
um, enn ekki tímabært að þær sinni öðru, aug-
ljóst að þetta hlýtur að vera draumur, aldrei
ferðuðust menn með þessum hætti í raunveru-
leikanum. Maðurinn við stýrið litaðist um eftir
ræstingakonunni og sá hana hvergi. Kannski
hún sé í kojunni á stjórnborða að hvíla sig eftir
að hafa skúrað þilfarið, hugsaði hann, en var að
blekkja sjálfan sig af því að hann veit vel, enda
þótt hann viti ekki hvernig hann veit það, að á
síðustu stundu ákvað hún að koma ekki með,
stökk niður á hafnarbakkann og kallaði þaðan: –
Vertu sæll, vertu sæll, fyrst þú sérð ekkert
nema ókunnu eyjuna er ég farin. Henni skjátl-
aðist, einmitt núna leitar hann hennar með aug-
unum og finnur hana hvergi. Í sömu andrá
þykknaði himinninn upp og
það fór að rigna, og eftir rign-
inguna tóku fjölmargar
plöntur að spretta upp úr
moldarsekkjunum, sem stóðu í
röð meðfram borðstokknum,
þeir eru ekki þarna vegna þess
að menn óttist að ekki sé nægi-
leg mold á ókunnu eyjunni,
heldur af því að með þessu
móti má vinna sér inn tíma,
daginn sem við komum þurf-
um við einungis að umplanta
ávaxtatrjánum, sá fræjunum
af litlu kornökrunum sem eru
að þroskast hér, skreyta
blómabeðin með blómunum
sem munu springa út úr þess-
um blómhnöppum. Maðurinn
við stýrið spyr sjómennina,
sem hvíla sig á þilfarinu, hvort
þeir komi auga á nokkra
ókunna eyju, og þeir svara að
þeir sjái ekki nokkra eyju,
hvorki ókunna né kunna, en að
þeir séu að hugsa um að fara
frá borði um leið og þeir sjái
byggt land, svo fremi þar sé
bryggja sem unnt sé að leggj-
ast að, krá þar sem unnt sé að
drekka og rúm til að gamna
sér í, hér sé það ekki hægt inn-
an um allt þetta fólk. – Og hvað
með ókunnu eyjuna? spurði
maðurinn við stýrið. – Ókunna
eyjan er ekki til nema sem
hugmynd í hausnum á þér,
landfræðingar konungsins
fóru að kanna landakortin og
lýstu því yfir að ókunnar eyjar
hafi ekki verið til um langt
skeið. – Þið hefðuð átt að halda
kyrru fyrir í borginni í stað
þess að tefja för mína. – Við
vorum að leita að betri stað til að búa á og
ákváðum að nota okkur ferðina. – Þið eruð ekki
sjómenn. – Vorum það aldrei. – Ég get ekki
siglt skipinu einn. – Þú hefðir átt að hugsa út í
áður en þú baðst konunginn um það, sjórinn
kennir engum að sigla. Þá kom maðurinn við
stýrið auga á land í fjarska og hugðist sigla þar
fram hjá, ímyndaði sér að þetta væru hillingar
frá öðru landi, mynd sem hefði ferðast um rúm-
ið frá hinum enda heimsins, en mennirnir, sem
höfðu aldrei verið sjómenn, mótmæltu, sögðu
að einmitt þarna vildu þeir fara í land. – Þessi
eyja er á kortinu, kölluðu þeir, – við drepum þig
ef þú ferð ekki með okkur þangað. Þá sneri
karavellan stafninum í átt að landinu af sjálfs-
dáðum, sigldi inn í höfnina og lagðist upp að
bryggjunni. – Þið megið fara, sagði maðurinn
við stýrið, og um leið streymdu þau frá borði,
konurnar fyrst, síðan karlmennirnir, en þau
fóru ekki ein, þau tóku með sér endurnar, kan-
ínurnar og hænurnar, þau tóku með sér uxana,
asnana og hestana, og meira að segja mávarnir
hófu sig til flugs hver á eftir öðrum og yfirgáfu
skipið með unga sína í gogginum, slíkt afrek
hefur aldrei fyrr verið unnið, en allt getur gerst.
Maðurinn við stýrið fylgdist þegjandi með flótt-
anum, hann gerði ekkert til að stöðva fólkið sem
var að yfirgefa hann, það skildi þó að minnsta
kosti trén eftir hjá honum, kornið og blómin, og
klifurjurtirnar, sem vöfðu sig utan um möstrin
og héngu niður borðstokkinn eins og blóm-
sveigar. Svo mikið gekk á við brottförina að
moldarsekkirnir höfðu rifnað og moldin dreift
sér um allt þannig að þilfarið líktist pældum og
sánum akri, ekki vantar nema örlítið meiri rign-
ingu til að uppskeran verði góð. Maðurinn við
stýrið hefur ekki sést matast síðan hann hóf
ferðina til ókunnu eyjarinnar, það hlýtur að
vera af því að hann er að dreyma, og ef hann sæi
brauðbita eða epli í draumnum væri það hreinn
uppspuni, ekkert annað. Rætur trjánna eru nú
þegar teknar að skjóta sér inn undir þilfarið,
þess er ekki langt að bíða að þanin seglin verði
óþörf, nægir að vindurinn leiki um krónur
trjánna og karavellan tekur stefnuna á áfanga-
stað. Hún er skógur sem siglir og skoppar á öld-
unum, skógur sem fuglar syngja í, hulin ráðgáta
hvernig það má vera, fuglarnir hljóta að hafa
verið einhvers staðar í felum og snögglega
ákveðið að koma fram, ef til vill vegna þess að
kornið er orðið þroskað og nú þarf að skera það
upp. Þá skorðaði maðurinn stýrið og gekk út á
akurinn með sigð í hönd, og þegar hann hafði
skorið fyrstu öxin sá hann skugga til hliðar við
skugga sinn. Hann vaknaði í faðmi ræstinga-
konunnar, og hún í faðmi hans, líkamar þeirra
sameinaðir, kojurnar sameinaðar, og óvíst
hvort þetta er bakborði eða stjórnborði. Síðan,
um leið og sólin var komin upp, máluðu mað-
urinn og konan á báðar hliðar stafnsins nafnið,
sem enn var eftir að gefa karavellunni, hvítum
stöfum. Í aðfallinu um hádegisbil sigldi Ókunna
eyjan loks á haf út, í leit að sjálfri sér.
Sigrún Ástríður Eiríksdóttir þýddi.
Höfundur er portúgalskur rithöfundur. Hann hlaut
nóbelsverðlaun í bókmenntum árið 1998.