Lesbók Morgunblaðsins - 27.09.2003, Blaðsíða 9

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 27. SEPTEMBER 2003 9
fjölmörg hlutverk, ávallt heilluð af hinu leik-
ræna og yfirdrifna og notar mikið spegla og
grímur og ótal búninga: hún er dúkka, fyrir-
sæta, stráksleg stúlka eða karlmaður, búdda-
guð, vampíra, sígauni, engill eða norn eða bregð-
ur sér í kvenhetjuhlutverkin sem hún fjallar um
í smásagnasafni sínu Kvenhetjur (Heroïnes,
1924). Hún vill afmá landamæri milli kynja,
bendir á óljóst eigið kynferði, tvíkynhneigð,
samkynhneigð og draum sinn um þriðja kynið. 5
Í raun með hlutgervingu annars vegar og dýrk-
un hins vegar á konunni hjá karlkyns súrreal-
istunum, fæst fjarlægð sem ýtir undir tilfinn-
inguna um konu-styttu eða konu-dúkku. Þó svo
að í sjálfsmyndum og jafnan í allri listsköpun
Cahun sé viss „ónotalegur furðuleiki“ sem
löngum hefur verið minnst á í tengslum við list-
sköpun súrrealistanna, þá eiga verk hennar eng-
an sinn líka á þessu tímabili; Cahun sem dúkka
er meðfærileg, þæg og falleg sem allir geta sætt
sig við. Nema hún. Vanlíðan hennar skín í gegn-
um dulargervin. Dúkkan hefur nefnilega sál.
Ég mun áfram lifa
Þótt ófáir listamenn hafi fengist við sjálfs-
myndir og meginþorri horfist í augu við speg-
ilmynd sína einhvern tíma á ferlinum, hafa verk
Claude Cahun mikla sérstöðu. Listakonur hafa
löngum fengist við sjálfsmyndir og má greina
undanfarin ár samlíkingu á brautryðjandaverk-
um Cahun og ljósmyndum Cindy Sherman frá
níunda áratugnum. Einn reginmunur er þó á
verkum þeirra, því um eiginlegar sjálfsmyndir
er að ræða hjá Cahun en ekki Sherman. Cahun
bregður sér í gervi karla og kvenna og tekur
myndirnar að mestum hluta fyrir sjálfa sig, í
mikilli einlægni. Í ljósmyndum Sherman er
sterk ádeila á stöðu kvenna í samfélaginu sem á
að komast til skila, þar sem Sherman notast við
eigið andlit en er þó ekki hún sjálf. Með gler-
augum samtímans virðist því liggja beinast við
að skoða líf og list Cahun sem svipaða ádeilu
þótt varhugavert sé. Í raun eru sjálfsmyndir
Cahun fullar af skilaboðum og ádeilu ef við vilj-
um að svo sé, ef til vill einmitt vegna þess að
þeim var ekki ætlað að vera það. Þess vegna ein-
skorðast þær greinar sem ritaðar hafa verið um
Cahun ekki allsendis við lista- og bókmennta-
söguna heldur hafa þær tengst umræðum um
kvenlistamenn og sjálfsímynd þeirra, feminisma
og samkynhneigð kvenna.6 Þá hefur listsköpun
Cahun verið skoðuð með tilliti til andlegra veik-
inda hennar og skoðuð í samhengi við verk lista-
manna á borð við súrrealistann Unicu Zürn og
Antonin Artaud, sem bæði gerðu geðveiki sína
að viðfangsefni.
Cahun er af mörgum talin einn fyrsti kons-
eptlistamaðurinn í ljósmyndun ásamt Man Ray.
Sú list öðlaðist sess nokkru síðar, m.a. með fyrr-
nefndri dúkkumyndaröð Hans Bellmer og verk-
um Tékkans Jindrch Styrsky. Við sjáum fram-
haldslíf Cahun í konseptlist áttunda og níunda
áratugarins: í sjálfsmyndum Svisslendingsins
Urs Lüthi, hjá Bandaríkjamönnunum Duane
Michals, William Wegman, Jeff Wall og Jeff
Koons og Englendingunum Gilbert & George.
Ennfremur í hrollköldum ritúalsviðsetningum
Joel-Peter Witkin og leikrænum ljósmyndum
Frakkans Bernard Faucon. Við má bæta, svo að
nokkrir séu nefndir, ljósmyndurunum Robert
Frank og Nan Goldin í Bandaríkjunum og
Hervé Guibert og Denis Roche í Frakklandi þar
sem röð portretta og sjálfsmynda verður að
sjálfsævisögu.
André Breton var líklega einn fárra samtíma-
manna sem gerði sér grein fyrir því að Claude
Cahun var einn frumlegasti meðlimur súrreal-
istahópsins. Líf og list Cahun er heilsteypt sjálf-
ævisögulegt portrett sem bætir ekki bara við
nýjum kafla í list súrrealistanna heldur í lista-
sögu tímabilsins alls. Nýr kafli sem nú er verið
að skrifa eftir að þeirri útlegð sem hún þurfti að
þola í lifanda lífi er aflétt: það er jafnan þraut
þeirra sem fæðast of fljótt.
Neðanmálsgreinar:
1) Stærsta einkasýningin sem haldin hefur verið á ljósmynd-
um Claude Cahun var árið 1995 í Musée d’Art moderne
de la Ville de Paris. Meðal þeirra fyrstu sem sýndu fram á
mikilvægi ljósmyndunar súrrealistanna voru Edouard
Jaguer (1982), Rosalind Krauss, Jane Livingstone og
Dawn Ades (1985) en einnig Walter Benjamin og Susan
Sontag.
2) Leperlier, François: Claude Cahun. Écrits. Jean-Michel
Place, Paris, 2002, bls. 7–15.
3) Krauss, Rosalind, Livingstone, J., Dawn, A.: Explosante-
Fixe. Photographie et surréalisme, Hazan, Paris, 1985.
4) Leperlier, François: Claude Cahun. Photographe [Sýn-
ingarskrá frá sýningunni í Musée d’Art moderne de la
Ville de Paris ], Jean-Michel Place, Paris, 1995, bls. 10.
5) Leperlier, François: Claude Cahun. Écrits, bls. 7–15;
Claude Cahun. Photographe, bls. 9–16.
6) Cottingham, Laura: Seeing Through the Seventies: Ess-
ays on Feminism and Art (1999); Rice, Shelley: Inverted
Odysseys: Claude Cahun, Maya Deren, Cindy Sherman
(1999); Cottingham, Laura: Cherchez Claude Cahun
(2002).
S VEGNA ER ÉG
Claude Cahun, Sjálfsmynd, um 1928. Úr einkasafni Patricks Lezean.
Claude Cahun, Ég teygi út hendur mínar (Je tends les bras), 1931. Úr einkasafni John Wakehams.m 1919. Pompidou-safnið í París. Claude Cahun, Sjálfsmynd, um 1912. Listasafnið í Nantes.
Höfundur er listfræðingur.