Heimilistíminn - 07.11.1974, Blaðsíða 23

ili,
gömium
BLÖÐUM
Steingrímur Steinþórsson:
Skáldið á
Litlu-Strönd,
Jón Stefánsson fæddist á Skútustöðum i
Mývatnssveit 2. júni 1851. Foreldrar hans
vor Stefán Helgason frá Skútustöðum og
Guðrún, laundóttir séra Jóns Þorsteins-
sonar í Reykjahlið. Jón er þvi runninn af
tveimur merkustu ættum i Mývatnssveit,
Skútustaðaætt og Reykjahliðarætt. Jón
missti foreldra sina ungur. Þegar hann
var sextán ára að aldri, varð hann að
vinna fyrir sér sjálfur. Var hann eigna-
laus með öllu. Réðst hann þá i vinnu-
mennsku, sem ekki var glæsilegt ungum,
námfúsum mönnum með útþrá, i þá daga.
Þegar Jón var 26 ára kvæntist hann
frænku sinni, Jakobinu Pétursdótur Jóns-
sonar Þorsteinssonar frá Reykjahlið. Var
hún ein af hinum nafnkunnu og stór-
myndarlegu Reykjahliðarsystkinum.
Ekki var annars úrkosta fyrir hin ungu,
fátæku hjön en að hefja einyrkjabúskap.
Voru þau fyrst á ýmsum stöðum i marg-
býli. En árið 1889 fluttu þau að Litlu-
Strönd og bjuggu þar siðan. Þau hjón voru
mjög fátæk fyrstu búskaparár sin, en
siðar bjargálna. Skulduðu aldrei og
komust vel af. Einyrkjabóndi var Jón þvl
nær allan sinn búskapartima, aðeins
siðustu árin þegar kraftarnir tóku að
þverra, varð hann að hafa ársmann. Jón
andaðist 21. júni 1915.
Jón varð hreppstjóri i Mývatnssveit
1889 og gegndi þvi embætti til dauðadags.
Sýnir það greinilega, hvert álit hann hefir
þá verið búinn að vinna sér i sveit sinni og
héraði, að hann, fátækur einyrkjabóndi,
sem verið hafði á hrakningi úr einum stað
á annan, skyidi verða valinn æðsti valds-
maður sveitarinnar, því að venjan mun
þá hafa verið sú, að oftast voru valdir
gildir og grónir sjálfseignarbændur til
þess starfa.
Jón gegndi þessu starfi með mikilli alúð
og samvizkusemi, og var hann þó mjög
frábitinn þvi að hnýsast i einkamál
manna eða hafa á sér nokkurt valds-
mannssnið.
Jón Stefánsson var röskur meðalmaður
á hæð, vel limaður, jarpur á hár og skegg,
en gránaði snemma. Höfuðlagið var mjög
fallegt. Hann var friður maður sýnum,
gráeygur og skutu augun gneistum, þegar
honum hitnaði i skapi. En venjulega voru
þau hýr og mild. Hann var mjög svip-
mikill, svo að honum var veitt eftirtekt,
hvar sem hann fór. Mynd sú, sem til er af
Jóni Stefánssyni og birt er hér með grein
þessari, gefur alls ekki rétta hugmynd um
yfirbragð hans. Það vantar lif og fjör i
svip hans og þá skerpu, sem einkenndi allt
yfirbragð hans.
Hversdagslega var Jón gæfur maður i
skapi. En geðrikur var hann mjög. Hann
segist sjálfur hafa verið blóðheitur. Hann
var nokkuð gefinn fyrir vin, en fór ávallt
vel með það. Við fyrstu sýn virtist Jón oft
stuttur i spuna og striðlundaður, einkum
er áttu i hlut ókunnugir, sem eitthvað létu
yfir sér. Gátu svör hans og athugasemdir
þá orðið eldsnögg og hárbeitt, þvi að hann
var stórlyndur og þoldi ekki að sér væri
troðið um tær. Jón hafði tamið mikið og
stritt skap sitt svo, að af bar.
Við alla, er minna máttu sin, var hann
hlýr og góður. Undir hálfgerðum kulda-
hjúp, sem hann stundum varpaði yfir sig,
var tilfinningarikt góðmenni, sem ekki
mátti aumt sjá, án þess að vilja úr þvi
bæta.
Eins og ævikjörum Jóns hefir verið lýst
er ljóst, að ekki hafa verið miklir mögu-
leikar til þess að afla sér menntunar.
Hann gekk aldrei i neinn skóla — var eitt
Síðari hluti
ár utan sveitar sinnar. Þó varð hann einn
bezt mennti maður sinnar samtiðar. Hann
skrifaði prýðilega rithönd og var vel
að sér i sögu landsins og bókmenntum og
varð fróður um bókmenntir Norðurianda
og fleiri þjóða. Einkum varð hann fyrir
áhrifum frá norskum rithöfundum eins og
fyrstu sögur hans bera vitni um. Ég hygg,
að hann hafi haft mest dálæti á Jónasi Lie
af hinum glæsilegu norsku skáldum, sem
uppi voru um aldamótin. Vitnaði hann oft
i rit Jónasar Lie.
Foreldrar minir fluttu að Litluströnd
vorið 1895, þegar ég var tveggja ára
gamall. Ég ólst þar upp fram yfir tvitugs-
aldur og kynntist þvi Jóni Stefánssyni
mjög náið. Hefir enginn maður vandalaus
haft jafn mikil áhrif á mig, — og ég met
engan mann, sem ég hefi kynnzt, meira
en Jón Stefánsson. Hér er ekki staður til
þess að rekja æskuminningar minar um
Jón Stefánsson, þótt ég minnist margs,
sem ég gjarna vildi skrásetja. Þó skal
nokkurra atriða getib.
Húsakynni voru þannig á Litluströnd,
að baðstofan var ein og óhólfuð sundur.
Bjósin fjölskyldan i hvorum enda. Fyrstu
endurminningar minar um Jón
Stefánsson eru þær, að allar kvöldvökur,
og hvenær sem hann var inni frá gegn-
ingum, sat hann við litið borð i sinum
baðstofuenda og skrifaði. Þótt allt væri á
iði i kringum hann, var eins og hann
lokaði sig algerlega frá þvi. Hreppstjóra-
skýrslurnar mun hann hafa skrifað, þegar
hávaöinn var mestur, en starfað að rit-
verkum sinum, þegar kyrrari stundir
fengust — og þó einkum, þegar aðrir voru
gengnir til hvilu.
Barngóður var Jón Stefánsson, Aidrei
ininnist ég þess, að hann væri höstugur
23