Heimilistíminn - 28.04.1977, Page 10

BAUKA-JÓN VIGFÚSSON
HÓL ABISKUP
JÓN sýslumaöur Vigfússon var ekki af
baki dottinn, þó að hann missti sýslu-
mannsembættið. Hann sigldi til Kaup-
mannahafnar áriö 1673 til aö fá leiörétt-
ingu sinna mála i konungsgaröi. Þá var
Pétur Griffenfeldt kanzlari Danakonungs
og réöi hann öllu, er hann vildi. Hann var
skósmiöur aö menntun og komst inn á
konung meö óskiljanlegum hætti. Jón
Vigfússon kom sér f mjúkinn hjá kanzlar-
anum og var óspar á fé. Taliö er, aö hann
hafi gefiö honum 1000 rlkisdali og var þaö
mikiö fé á þeirra tfma mælikvaröa. Taliö
er aö kanzlari hafi sæmt hann magisters-
nafnbót, þvf lfklega hefur Jón yngri aldrei
lokiö háskólaprófi, aö minnsta kosti sjást
þess engin merki f bókum Kaupmanna-
hafnarháskóla. En öruggt er, aö Jón Vig-
fússon bar nafnbótina, er hann kom aftur
til Islands og haföi upp á hana bréf.
Þau tiöindi uröu áriö 1669, 15. júni, aö
magister Þóröur Þorláksson var skipaöur
varabiskup i Skálholtsstifti og átti að taka
viö,þegar magister Brynjólfur Sveinsson
léti af embætti eða félli frá. Engin laun
átti magister Þóröur að fá meöan hann
var varabiskup.
Þetta fordæmi notaöi Jón Vigfússon sér
meö góöum árangri. Hann fékk Pétur
Griffenfeldt kanzlara til aö gefa sér von-
arbréf fyrir Hólabiskupsdæmi og var bréf
þar upp á gefið út af konungi 12. mai 1674,
og var þar fullgilt aö öllu leyti, og skyldi
Jónyngri taka viö biskupsembætti, þegar
Gisli biskup Þorláksson léti af embætti
eða félli frá. Jafnframt gaf konungur út
annaö bréf 5. mai 1674, þar sem magister
Brynjólfi biskupi Sveinssyni var skipaö aö
vigja Jón Vigfússon biskupsvigslu.
10
Þaö er athyglisvert, aö konungur skyldi
leggja svo fyrir, aö Jón Vigfússon yröi
vigður á íslandi, og er hann fyrsti
lútherski biskupinn, er var vigöur hér á
landi. En sennilega er ástæöan fyrir þvi
sú, aö Jón haföi ekki tilskilin próf, svo
hann gæti hlotiö vigslu i Danmörku. Af
þeim sökum hefur kanzlari konungs,
Pétur Griffenfeldt, tekiö þaö tii ráðs, ör-
ugglega aö ráöum og undirlagi Bauka-
Jóns, að skipa Brynjólfi Skálholtsbiskupi
aö framkvæma vigsluna heima á Islandi,
þar sem ekkert eftirlit var meö slíku á
neinn hátt, og gefiö honum jafnframt viö-
hlítandi nafnbót, eins og um háskólalærð-
an mann væri aö ræöa.
Um voriö 1674 kom Jón Vigfússon út til
Islands og birti þegar konungsbréf sin á
löglegan hátt og gekk eftir vigslunni hjá
magister Brynjólfi biskupi Sveinssyni,
sem var fremur tregur til þess aö fram-
kvæma hana. Svo er aö sjá af athugasemd
einni f bréfabók Brynjólfs biskups, að
honum hafi hrosiö hugur viö aö vígja Jón
yngri Vigfússon til biskups. En Jón gekk
fast eftir vigslunni, og varö Brynjólfur
biskup að hlýönast fyrirskipunum kon-
ungs og vígja Jón biskupsvigslu.
Biskupsvigslan fór fram i Skálholti 23.
ágúst 1674. Viö það tækifæri lagöi magist-
erBrynjúlfur Sveinsson út af þessari ritn-
ingargrein, og þótti mörgum hann velja
sér heppileg orð úr hinni helgu bók:
„Hver sem ekki kemur inn i sauðahúsið
gegnum dyrnar, sá er þjófur og morö-
ingi”. Sýnir þaö betur en nokkuö annaö,
hve ljúf Brynjólfi biskupi var þessi
vigsla.
En I raun réttri var hér meira í máli.
Þessi óljúfa undirgefni magisters
Brynjólfs biskups Sveinssonar við kon-
ungsvaldiö var dæmigerð um lagaskipun
aldarinnar. Meö siðskiptunum varð kon-
ungsvaldiö allsráðandi yfir kirkjunni, og
voru biskupar og aörir embættismenn
hennar þjónar konungs, og urðu aö lúta
honum og hlýöa i einu og öllu eins og aörir
embættismenn. Þetta var mikil breyting
frá þvi, sem áður var, og hafði óholl áhrif
á Islandi.
Meö vigslu Bauka-Jóns til biskups I
Skálholtisumariöl684, voru fjórir biskup-
ar á Islandi i einu eða samtimis, og var
þaö algjört nýmæli og haföi aldrei oröiö
fyrr i sögu landsins Einnig haföi það
aldrei borið viö, aö sýslumaður væri skip-
aöur biskup, eöa réttara sagt sá maöur, er
haföi látiö af þvi embætti sökum embætt-
ismissis.
6.
Þegar Jón Vigfússon var orðinn lögleg-
ur og vigöur varabiskup til Hóla i Hjalta-
dal, settist hann að búi sinu á Leirá I
Borgarfirði. Hann var stórauöugur, og
haföi mikla umsýslu i búskap og verzlun.
Hann græddi að öllum likindum — og eftir
þvi sem hann bar sjálfur síöar mest á
launverzlun meö tóbak og fleiri litt nauö-
synlegar vörur, er hann keypti af hol-
lenzkum duggurum. Hann taldi sjálfur
sér þaö til málsbóta siðar, aö hann heföi
gert þetta, sökum þess, að hann heföi ekki
haft neinar embættistekjur. En borgar-
legar hugsjónirhafa lika ráöiö hér nokkru
um.
Svo greinir ein heimild, að hann hafi
mjög á þessum árum, lagt sig eftir guð-