NT - 04.07.1984, Blaðsíða 8

kynslóðin
undsson, verkamann
■ Skyndilegaer68-kynsióðin
svonefnda á hvers manns
vörum, bæði í skáldskap og
almennri umræðu. Mig langar
til að leggja orð í belg. Ekki af
því að ég sé neitt á móti þessari
umfjöllun. Síður en svo. En
það gæti verið gagnlegt að fá
fram fleiri hliðar.
Tvð skáldverk
Veigamestu lýsingar á þessari
ágætu kynslóð, róttæka æsku-
fólkinu frá árunum um og eftir
1968, koma fram í tveimur
listaverkum. í bókinni „Vík
milli vina" eftir Ólaf Hauk
Símonarson er gerð rækileg
úttekt á (dæmigerðum ?) hópi
68-kynslóðarinnar, hvernig
hann koðnar niður í pólitískt
ekki-neitt og veröur að vansæl-
um og sundurþykkum hópi.
Bók Olafs er átakanleg og
bitur, nápast uppgjör við þessa
kynslóð, sem höfundi virðist
hafa svikið öll þau fyrirheit
sem hún gaf í æskublóma
sínum. Þessi lýsing er áreiðan-
lega rétt fyrir stóran hluta
þessarar kynslóðar. En mér
virðist þó að sem úttekt á
áhrifum og framgangi hug-
mynda 68-kynslóðarinnar sé
hún um of læst inni í persónu-
legum örlögum einstaklinga.
„Láttu ekki deigan síga,
Guðmundur" eftir Hlín Agn-
arsdóttur og Eddu Björgvins-
dóttur er grínaktugt leikverk,
sem lýsir lífi og ferli eins af
þessari makalausu kynslóð,
áhrifagjarns manns með af-
brigðum, sem berst meö
straumnum inn í flestar þær
Fyrri grein
■ Guðmundur Sæmundsson
hreyfingar sem 68-bylgjan
fæddi af sér, og voru margar
hverjar í mikilli mótsögn hver
við aðra. Ég reikna ekki með
að leikritið eigi að vera nein
úttekt á 68-kynslóðinni, heldur
sé 68-kynslóðin fyrst og fremst
hentugur rammi utan um per-
sónuna sem höfunda langaöi
til að semja leikverk um. En
þrátt fyrir það segir það ýmsan
sannleika um þessa kynslóð,
ýmsar misheppnaðar, klaufa-
legar og hjákátlegar tilraunir
hennar til að finna sjálfri sér
stað í samfélaginu.
Miðvikudagur 4. júií 1984 8
■ „Til að byrja með bar mest á róttækni meðal námsfólks. Sendiráðstökur í Stokkhólmi, Kaupmannahöfn og Osló vöktu
mikla athygli..“
Hvað skiptir máli
Til að skilja tilurð, starf-
semi og áhrif 68-kynslóðarinn-
ar verður að leita dálítið lengra
en hér er gert. Það skiptir í
sjálfu sérekki máli, þótt benda
megi á fjölmarga einstaklinga
af 68-kynslóðinni og segja:
„Sjá, hér fer maður sem eitt
sinn var róttækur baráttumað-
ur, en er nú mest upptekinn af
að vökva garðinn sinn. „Það
skiptir í rauninni heldur ekki
máli þótt flestar hreyfingar og
félög 68-kynslóðarinnar séu
nú horfnar eða aðeins svipur
hjá sjón. Það sem mest varðar
er hver áhrif þær nýju hug-
myndir sem hingað bárust hafa
haft á samfélagið, viðhorfin,
menninguna og verðmætamat
fólks.
Hvers vegna varð hún til?
Þótt það sé ekki aðalmálið,
hvaða form þessi 68-bylgja tók
á sig hérlendis, langar mig þó
til að reyna að rifja upp megin-
atriði, eins og þau horfa við
mér. Það auðveldar okkur að
leita að þeim áhrifum sem hún
hefur enn í dag.
Á 7. áratugnum ríkti í Evr-
ópu mikil stöðnun í stjórnmál-
um. Kerfið var orðið ákaflega
Iokað og fjarlægt almenningi
og lýðræði fór minnkandi.
Stjórnmálamenn, embættis-
menn og aðrir kerfisþrælar
réðu öllu. Það var því eðlilegt
að ungu fólki færi að þykja
þröngt um sig og vildi ýta við
forstokkuni. Langt fjarri voru
spennandi hlutir að gerast.
Menningarbyltingin í Kína,
sem a.m.k. þá leit þannig út
fyrir Vesturlandabúum að al-
þýðufjöldinn væri að taka
völdin af stirðnuðum embætt-
isöldungum, var hvatning til
dáða. „Bítlaæðið" var þegar
búið að losa nokkuð um
hömlurnar. Ólgan og óánægjan
meðal fólksins á Vestur-
löndum fór að klæðast pólitísk-
um búnaði, meðvitaðri stefnu
sem krafðist algjörs endur-
mats, jafnvel byltingar í þjóð-
félaginu. Árið 1968 urðu mikil
uppþot ungs fólks (og raunar
ýmissa eldri) í París. Baráttu-
aðgerðir gegn ríkjandi kerfi
breiddust út um alla Evrópu.
Andlega kvíslin
Annar armur þessarar
bylgju var í mótsögn við þessa
pólitísku virkni. Sá armur
beindi ánægjunni í aðra átt,
„að gefa skít í þjóðfélagið",
segja sig úr lögum við aðra, lifa
og skipta sér ckkert af öðrum.
Eftir þessum leiðum er komin
til Vesturlanda ýmiss konar
áhugi á fjarlægum trúar-
brögðum, andleg mannrækt af
ýmsu tagi. Undir skósóla þess-
arar kvíslar 68-bylgjunnar
laumuðust með ýmis óhrein-
indi, svo sem eiturlyfjaneysla
og allt sem henni fylgir. Ahrif
andlegu kvíslarinnar urðu
mjög mikil á allan hugsana-
gang fólks, og sumt af því sem
hún bar með sér varð miklu
lífseigara en aðrar afurðir 68-
hreyfingarinnar. Ég ætla mér
þó ekki að ræða neitt nánar um
þá strauma í þessari grein,
nema hvað mig langar til að
minna rétt aðeins á það, að
hluti þeirra virðist hafa nálgast
stjórnmálakvíslina æ meir á
undanförnum árum. Hinn nýi
„Flokkur mannsins" er senni-
lega besta dæmið um það.
Námsmenn ryðja brautina
Sú þróun sem orðið hafði í
Evrópu á 7. áratugnum, átti
einnig sínar hliðstæður hér á
landi. í pólitíkinni hafði ríkt
hér stöðnun og íhaldssemi á
ýmsum sviðum, þrátt fyrir tals-
verðar efnahagslegar framfar-
ir. Svipuðu máli gegndi um
menningu og listir, þótt þar
væru að vanda nokkrir ein-
staklingar á undan sinni
samtíð. Viðreisnarstjórn Sjálf-
stæðisflokks og Alþýðuflokks
var búin að vera við völd í 1000
ár. Óánægja og kurr meðal
ungs fólks leituðu sér nú útrás-
ar í farvegi atburðanna erlend-
is. Til að byrja með bar mest á
róttækninni meðal námsfólks.
Sendiráðstökur í Stokkhólmi,
Kaupmannahöfn og Osló
vöktu mikla athygli. Kröfu-
göngur og setuverkföll í ráðu-
neytunum hér heima söfnuðu
saman fjölda ungs fólks. Nýtt
líf hljóp í mörg eldri samtök
námsmanna og ný voru
stofnuð. Baráttan fyrir jafn-
rétti til náms og auknum náms-
lánurn skipaði æðsta sess í
þessum félögum, en einnig var
barist fyrir bættu skólahaldi.
auknu lýðræði innan skólanna
og jafnvel fyrir því að völdin í
þjóðfélaginu yrðu færð úr
höndum auðmagnsstjórnenda
í hendur verkalýðsstéttarinn-
ar.
Nýtt menningarblóð
Menningar - og listalíf í
landinu fékk einnig yfir sig, er
frá leið, bylgju nýrra hug-
mynda. Fram spratt mikill
fjöldi ungra listamanna í ýms-
um listgreinum sem þjónuðu
þeirri köllun að gagnrýnasam-
félagið og benda á leiðir til
úrbóta, hafna menningarlegu
mati yfirstéttarinnar og fram-
leiða list fyrir alþýðuna. Tón-
list varð t.d. róttækari en áður,
einkum dægurtónlistin, sem
samhliða þjóðfélagsgagnrýn-
inni sótti einnig allmikið til
hippa - og flower-power-stefn-
unnar. Megas og Bubbi Mort-
hens eru ágæt dæmi þess sem
lengst hefur lifað úr pólitísku
áttinni.
Pillan og rauðsokkar
Samskipti kynjanna komust
Herskipaheimsóknir
- eftir Arnþór Helgason
■ Hinn 21. þessa mánaðar
komu hingað til lands nokkur
skip úr vestur-þýskri flota-
deild, eða var það kannski heil
(lotadeild? Frá því var greint í
fjölmiðlum að hér væri um svo
mörg herskip að ræða að leita
hefði þurft undanþágu frá til-
skipun sem gefin var út árið
1939 þar sem segir að ekki
megi fleiri erlend herskip vera
í íslenskri höfn en þrjú í senn.
Árið 1939 var Hermann
Jónasson forsætisráðherra og
nú45 árumsíðarersonurhans
í forsæti íslensku ríkisstjórnar-
innar. Kemur því ' vel á
„vondan", að sonur þess
manns, sem hafði einurð til að
hefta ásælni þýskra nasista,
skuli nú láta það afskiptalaust
að utanríkisráðherra hans veiti
slíkar undanþágur.
Þessar herskipakomur til
Reykjavíkur hafa vakið al-
menna andstyggð manna. ís-
lendingar hafa ekki boðið
vopn svo að öldum skiptir eða
síðan Danir ákváöu seint á 16.
öld að gera þau upptæk. Á
tyllidögum hreykja ráðamenn
þjóðarinnar sér af því að þeir
stjórni vopnlausri smáþjóð
sem stuðla vill að friðsamlegri
sambúð ríkja. Og þó bjóða
þessir herrar erlendum víg-
drekum inn á íslenskar hafnir!
í lögum íslenska þjóðveldis-
ins var fyrirboðið að Sigla
skipum með hermerkjum (gín-
andi trjónum og gapandi
kjöftum) að landinu til þess að
reita ekki landvættir til reiði.
Samsvarandi lög ættu að vera í
gildi á vorum dögum. Banna
ætti allar siglingar erlendra
herskipa um íslensk yfirráða-
svæði, hvaðan sem þau eru
ættuð. Meina ætti þeim land-
töku hér á landi og her-
mönnum erlendra ríkja ætti
jafnframt að vera algerlega
óheimilt að bera einkennis-
klæði á strætum úti.
Sjálfsagt þykirráðamönnum
rétt að sýna þessum vígdreka-
lýð tilhlýðilega virðingu af því
að við erum í hernaðarbanda-
lagi með þeim, og þegar sovésk-
ir bryndrekar doka hér við
þykir einnig rétt að skríða fyrir
forystuliði þeirra til þess að
móðga ekki herrana í Kreml.
Undirlægjuháttur íslenskra
stjórnmálamanna ríður ekki
ætíð við einteyming. Frægt er
þegar utanríkisráðherra Fram-
sóknarflokksins í stjórn Geirs
Hallgrímssonar lét Íiafa sig til
að halda til Washington til
þess að tilkynna Bandarfkja-
mönnum að hætt væri við að
segja upp „vamarsammngn-
um“ við Bandaríkin og for-
ystumaður stjórnarandstöð-
unnar í 50 mílna þorskastríð-
inu hélt til Bretlands til þess að
vita hvort ekki mætti ná svip-
uðum nauðungarsamningum
við Breta og árið 1961. Síðar
varð þessi sami ntaður forsætis-
ráðherra og lenti þá m.a. í
opinberri heimsókn í Moskvu.
Þar lýsti hann því yfir að
íslendingar yrðu aldrei fyrri til
að segja öðrum ríkjum stríð á
hendur. Þar skákaði hann í
skjóli vopnlausrar smáþjóðar
og okkur hér heima var
skemmt.
■ Arnþór Helgason
En hvað hafa síðan íslend-
ingar upp úr þessum heim-
sóknum erlendra herskipa
hingað? Á hvaða hátt styrkja
þær tengsl okkar við þjóðirnar
sem senda þau? Þau flytja
hingað með sér þá spillingu