NT - 08.02.1985, Qupperneq 8

Föstudagur 8. febrúar 1985 8
Alþjóðaár æskunnar:
Ungu fólki í veröldinni
fjölgar um 300 mill-
jónir á næstu 15 árum
■ Um það bil 20% af íbúum
jarðarinnar eða fimmti hver
jarðarbúi er í dag á aldrinum
15-24 ára. Við upphaf þessa
áratugs voru í veröldinni, sam-
kvæmt upplýsingum tölfræði-
deildar Sameinuðu þjóðanna,
857 milljónir manna á þessu
aldursbili. Búist er við að árið
2000 verði fólk á aldrinum 15-24
ára í veröldinni 1200 milljónir.
Þau miklu vandamál, sem við
er að stríða í dag, að sjá þessu
unga fólki fyrir atvinnu og
menntun verða því sýnilega enn
örðugri viðfangs á komandi
árum. Þetta á ekki hvað síst við
í þróunarlöndunum þar sem
fólki á þessu aldursbili mun
fjölga mest.
Meðal annars með þessar
staðreyndir í huga hefur Alls-
herjarþing Sameinuðu þjóð-
anna lýst árið 1985 Alþjóðaár
æskunnar. Allsherjarþingiðhef-
ur lagt mikla áherslu á að vekja
athygli á þessari yfirlýsingu og í
haust verða haldnir allmargir
fundir í aðalstöðvum Samein-
uðu þjóðanna í New York þar
sem vandamál æskunnar verða
rædd. Kvödd verður sanian al-
þjóðaráðstefna Sameinuðu
þjóðanna um Alþjóðaár æsk-
unnar.
Þetta gerist sama ár og liðin
eru 40 ár frá stofnun Sameinuðu
þjóðanna 1945, en einkunnar-
orð og markmið er og hefur
verið að skapa betri heim.
Einkunnarorð Alþjóðaæsku-
lýðsársins eru: „Þátttaka.
þróun, friður".
Miklar kröfur gerðar til
þróunarlandanna
Árið 1975 voru 738 milljónir
manna í veröldinni á aldrinum
15-24 ára. Árið 2000 er búist við
að þessi tala hafi hækkað um
60%. Fjölgunin verður hins veg-
ar mjög mismikil eftir því hvort
um auðug eða fátæk lönd er að
ræða. í þróuðu iðnríkjunum
mun þessi aldurshópur aðeins
vaxa um um það bil 5%, en í
þróunarlöndunum verður aukn-
ingin víða allt að 80%.
Nú er það svo, að mikill meiri
hluti fólks á þessum aldri á
heima í Afrt'ku, Asíu eða Suð-
ur-Ameríku. í byrjun þessaára-
tugar bjuggu 665 milljónir fólks
á áðurgreindum aldri í þessunt
þremur heimsálfum. Tölfræð-
ingar Sameinuðu þjóðanna
vænta þess, að árið 2000 muni í
þessum þremur álfum búa sam-
tals tæplega 900 milljónir ung-
menna eða meira en % hlutar
allra ungmenna í veröldinni.
Þessar staðreyndir hafa auð-
vitað í för með sér gífurlegan
vanda á sviði efnahags- og
félagsmála. Finna veröur þessu
unga fólki störf og skapa því
menntunarmöguleika og þetta
verður að gerast í ríkari mæli en
nokkru sinni áður. En það er
hins vegar ekki nóg. Því verður
líka að sjá fyrir fæðu, húsnæði
og heilbrigðisþjónustu. Takist
það ekki getur það haft í för
með sér margvísleg félagsleg
vandamál og óróa á stjórnmála-
sviðinu.
Markmið Alþjóðaárs
æskunnar
í greinargerð Sameinuðu
þjóðanna um Alþjóðaár æsk-
unnar er því slegið föstu, að
ungt fólk á aldrinum 15-24 ára
eigi við margvísleg vandamál að
stríða hvar sem það býr í veröld-
inni, - ekki síður í auðugu
löndunum, þarsem atvinnuleysi
er verulegt á meðal fólks á
þessum aldri. Sameinuðu þjóð-
irnar hafa þess vegna hvatt til
þess, að settar verði á Iaggirnar
landsnefndir í öllum löndum
heims og hvatt til aðgerða af
hálfu skóla og æskulýðssamtaka
til að vinúa að þeim yfirlýstu
markmiðum, sem stefna á að:
• Að beina athygli yfirvalda í
auknum mæli að stöðu ung-
menna, þörfum þeirra og
óskum.
• Að beita sér fyrir marghátt-
uðum umbótum á sviði mál-
efna ungs fólk. Þær umbæt-
ur eiga að vera óaðskiljan-
legur þáttur efnahags- og
félagsmálaþróunar og að-
stæðna í hverju landi fyrir
sig.
• Að auka virka þátttöku
æskulýðs í samfélaginu
einkum að því er varðar
þróunarmál og friðarmál.
• Að styðja og styrkja hug-
sjónir æskulýðsins uni frið,
gagnkvæma virðingu og
skilning milli þjóða.
• Að hvetja til samvinnu á
öllum þeirn sviðum, þar
sem starfað er að æskulýös-
málum.
En hvers vegna hefur Alls-
herjarþing Sameinuðu þjóð-
anna valið Alþjóöaæskulýðs-
árinu einkunnarorðin: „Þátt-
taka, þróun, friður"?
Þessu svarar yfirmaður þeirr-
ar skrifstofu Sameinuðu þjóð-
anna, sem sér urn framkvæmda-
atriði í sambandi viö Alþjóða-
æskulýðsárið, Muhamed
Sharid:
Þátttaka þýðir, að ungt fólk á
rétt á að taka þátt í umræðum
og ákvörðunum, sem snerta líf
þess og tilveru og framtíð þess
þjóðfélags, sem það býr í. Þetta
þýðir að skilningur verður að
ríkja á því, að æskufólk njóti
jafnréttis og sjónarmið þess séu
tekin alvarlega.
Þróun þýðir endurnýjun og
framfarir, bæði fyrir einstakl-
inga og samfélögin í heild. Ungt
fólk verður að fá möguleika til
að njóta sín, þroskast með nýj-
um hætti og í nýjar áttir, en
halda samt virðingu fyrir forn-
um menningararfi.
Friður er ekki bara, að það
skuli ekki vera stríð. Friður er
skilningur, friður er jafngildi
réttlætis, jafnréttis, þátttöku og
þróunar. Friður er frelsi til að
vera til og trygging fyrir því, að
framtíðin verði einhvers virði.
Þetta voru svör yfirmanns
þeirrar skrifstofu Sameinuðu
þjóðanna í Vínarborg, sem sér
urn framkvæmdahlið æskulýðs-
ársins. Nú er það hins vegar
fjölmiðla, stjórnmálamanna og
félagasamtaka að sjá til þess, að
þessi einkunnarorð verði meira
en orðin tóm og minnast líka
meginhlutverks Sameinuðu
þjóðanna, neínilega að búa
okkur betri veröld.
(Frá Upplýsingaskrifstofu
Sameinuðu þjóðanna
í Raupmannahöl'n)
Halldór Kristjánsson:
Mest f rá okkar öld
Saga
Tímarit Sögufélags
XXII - 1984
Ritstjórar
Helgi Þorláksson og Sigurður
Ragnarsson
Þetta er allmyndarleg bók.
liðlega 400 blaðsíður ef allt er
talið og prentið er hótlegt hvað
stærðina snertir. Ritstjóra-
skipti hafa orðið þannig að
Helgi Þorláksson hefur tekið
við af Jóni Guðnasyni.
Þó að skipt sé um letur og
annan ritstjórann er efnisval
og stefna í sama horfi og verið
hefur
Sjálfstæðar konur
í fornöld
Ólafía Einarsdóttir ritar um
stöðu kvenna á þjóðveldisöld.
Þetta er að stofni fyrirlestur
sem Ólafía flutti á dönsku á
þingi norrænna sagnfræðinga í
Finnlandi 1981, - birtist hér í
þýðingu Unnar Ragnarsdótt-
ur.
Ólafía er lektor í Kaup-
mannahöfn. Sennilega þekkja
íslenskir lesendur einna helst
til hennar vegna athugana á
tímatali og þá nt.a. ártali
kristnitökunnar á Islandi.
í þessu erindi heldur hún því
fram að konur á íslandi hafi
verið sjálfstæðari en gerðist
annars staðar. Réttarstaða
þeirra í hjónabandi og vald
yfir eignum sanni það.
Gaman er því að Ólafía
bendir hér á að samkvæmt
hinni fornu norrænu sköpunar-
sögu skapast karl og kona
samtímis og eru því jöfn að
rétti og göfgi frá náttúrunnar
hendi.. Hún telur líka að ís-
lenskir sagnaritarar hafi ekki
verið jafn kaþólskir og rithöfar
annars staðar í viðhorfi sínu til
kvenna.
Það er hressilegur blær yfir
þessu erindi Ólafíu og vakin
athygli á efni sem lítt hefur
verið túlkað eins og hún gerir
hér.
Hvað voru önnungar?
Jón Hnefill Aðalsteinsson
glírnir við þá gátu. í Snorra-
Eddu segir að þræll heiti önn-
ungur. Þar með er þó ekki
afsannað að önuungur gæti
líka náð yfir frjálsan húskarl.
Nú skiptir það ekki miklu
hvort orðið hefur verið ein-
skorðað við þræla eða ekki.
En í Grágás er talað urn önn-
ungsverk og þá sem önn-
ungsverk vinni en „það eru
önnungsverk ef maður vinnur
hvern dag það er búandi vill".
Þeir sem önnungsverk unnu
voru undanþegnir þeirri skyldu
að fasta.
Sumir fræðimenn hafa talið
önnungsnafnið einskorðað við
þræla. Jón Hnefill telur að svo
hafi ekki þurft að vera. Og
þetta varðar þá spurningu
hvort til hafi verið á landnáms-
öld verkafólk annað en þrælar.
Og þá er komið að efni sern
varðar þjóðfélagsgerðina
býsna miklu.
Enda þótt önnungur hefði
eingöngu átt við þræla og
önnungsverk því verið þræls-
verk þá gat það lifað í máli um
hin fornu þrælsverk, jafnvel
eftir að allt þrælahald var af
lagt. Orðalagið „vinnur hvern
dag það er búandi vill" lýtur að
skyldu til að vinna hvað sem er
þar sem aðrir muni hafa verið
ráðnir til ákveðinna verka svo
sem sauðamenn, útróðramenn
t.d.
Jón Hnefill telur að þeir sem
önnungsverk vinna hafi verið
einskonar undirstétt vinnu-
fólks.
Afmæli Guðbrandsbiblíu
1 tilefni af 400 ára afmæli
Guðbrandsbiblíu eru tvær
greinar í Sögu. Aðra skrifar
Tryggve Skomedal háskóla-
rektor í Osló en Stefán Karls-
son hina.
Oft hefur verið talað um
gildi biblíuþýðingar Guð-
brands fyrir íslenska
málvernd. Þá hefur oft verið
vitnað til Norðmanna sem
höfðudanskabiblíuogglötuðu
tungu sinni.
Skomedal ræðir um málþró-
un í Noregi og í Færeyjum og
þá sérstöðu íslendinga að þeir
áttu lifandi ritmál og bók-
menntir sem staðið höfðu gegn
breytingu tungunnar.
Stefán Karlsson tekur efnið
svipuðum tökum og bendir á
að samræmt ritmál var hvergi
til í nálægum löndum fyrr en
prentlistin kom til sögunnar.
Jafnframt vekur hann athygli á
því að ýmislegt úr biblíunni
hafði verið þýtt á íslensku
löngu fyrir siðaskipti og birtir
t.d. boðorðin eins og þau voru
1284. Hann segir að eflaust
hafi Guðbrandur „spornað við
því að dönsk áhrif á íslenskt
ritmál yrðu á hans dögum
drjúgum meiri en raun ber
vitni. Hinu er ekki að neita að
nútímamönnum þykir nóg um
fjölda tökuorða og erlenda
setningamyndun í Guðbrands-
biblíu".
íslendingar og
Jótlandsheiðar
Sigfús Haukur Andrésson
skrifar um missagnir um fyrir-
hugaðan flutning íslendinga til
Jótlandsheiða í móðuharðind-
unum. Telur hann að miklu
meira hafi verið gert úr þeim
tillögum en efni standa til.
Þorkell Jóhannesson benti á
það að engin rök finnast fyrir
því að í alvöru hafi verið talað
um að flytja alla íslendinga
burt af landinu. Sigfús Haukur
byggir á þessu. Hann bendir á
að tillögur Levetzow stiptamt-
manns voru bundnar við tlutn-
ing á vergangsfólki, ómögum
og börnum. Áætlun um tilhög-
un þessara fólksflutninga hafi
aðeins verið miðuð við nokkuð
hundruð, 500 eða 800: Eins
minnir liann á að á erfiðum
tímum löngu fyrr hafði ábyrg-
um landsfeðrum dottið í hug
ða flytja lausingjalýð úr landi.
Allt er þetta rétt en þó af-
sannar þetta naumast hvað ein-
stakir menn kunna að hafa
sagt enda þótt það hlyti litlar
undirtektir. Sigurður Líndal
fylgir þessari greinargerð Sig-
fúsar eftir með stuttri athuga-
semd. Hann telur að þeir
Hannes biskup Finnsson og
Magnús Stephensen séu það
merkir menn og svo nákomnir
móðuharðindunum og lands-
stjórninni að taka verði rnark
á frásögnum þeirra.
Sigfús Haukur svarar at-
hugasemd Sigurðar svo að Ijóst
er að hann beygir sig ekki.
Óhætt mun að segja að ald-
rei hafi staðið til að flytja alla
íslendinga utan. En væri nokk-
ur furða þó að einhverjum hafi
staðið til að flytja alla íslend-
inga utan. En væri nokkur
furða þó að einhverjum
hefði virst 1785 að það væri
eina lausnin sem gagn væri að
til frambúðar?
Spíritisminn
Hér birtist nú þriðji hluti úr
ritgerð Péturs Péturssonar um
trúarlegar hreyfingar Reykja-
vík tvo fyrstu áratugi 20.
aldar.. Undirfyrirsögn þessa
kafla er Spíritisminn og dultrú-
arhreyfingin.
Hér er einkum fjallað um
spíritismann og guðspekina.
Höfundur segir rétt og hóflega
frá. Ekki verður séð þegar
þessari ritgerð er nú lokið að
hann hafi hallað á nokkurn
aðila, heldur er rétt sagt frá
boðskap hvers og eins. Að því
leyti er verkið vel unnið.
Annað mál er það hversu
rökrétt er að taia hér unt
dultrúarhreyfingar. Hvaða trú-
arbrögð eru það sem ekki má
kenna við dul? Allsstaðar
mæta manni gátur sem eru
ofurefli mannlegri hugsun og
skilningi. Helgi Hálfdánarson
talaði um það í kveri sínu að
dauði líkamans yrði sálinni
sælurík för til betri heima.
Hvernig sem það fellur að
hugmyndum um grafarsvefn-
inn og upprisu á efsta degi var
þó boðað að eftir dóminn
mættu þeir hittast sem hólpnir
yrðu. Er þá undur þótt sumir
ímynduðu sér að það væri til
þæginda að takmarka fjöldann
með endurholdgun svo að
þetta væri sama fólkið aftur og
aftur?
Hins vegar mun hér talað
um dultrúarhreyfingu vegna
þess hversu spíritistar skírðu
ýmis dulræn fyrirbrigði og
settu þau í samband við jarðlíf-
ið.
Allt verður vafasamara þeg-
ar talað er um þátt frímúrara í
þessum málum. Vel má sýna
líkur til þess að eitthvað sé
skylt með þeim og t.d. guð-
spekinni eða spíritisma þegar
litið er á hvernig sömu menn
tilheyra tveimur hreyfingum
eða fleiri. Hins vegar hafa
frímúrarar alltaf verið fámenn-
ir hér og aldrei sagt neitt
upphátt, heldur starfað inn á
við og því er örðugt að átta sig
á þætti þeirra í trúmálum og
áhrifum þaðan.
Þá er vissulega vafasamt
þegar reynt er að tengja vissar
trúarhreyfingar ákveðnu á-
standi þjóðmála. „Meginkenn-
ing höfundar er sú, að dultrú-
arhugmyndir brjóti sér farveg
upp á yfirborðið á tímum örra
þjóðfélagsbreytinga. líkt og
áttu sér stað hér í upphafi
aldarinnar. Þá setur liann fram
þá kenningu að dultrúarhrey-
fingin. þ.e. spíritismi, guð-
speki og dulhyggja frímúrara,
hafi gegnt ákveðnu hugmynda-
fræðilegu hlutverki fyrir rís-
andi borgara- og millistétt á
öðrum og þriðja áratugi aldar-
innar".
Svo segir ritstjórinn frá en
ekki munu allir lesendur sann-
færast um hin dýpri rök sem
hér ættu að liggja til grundvall-
ar eða áhrif þeirra. Og þrátt
fyrir örar þjóðfélagsbreytingar
í upphafi aldarinnar miðað við
það sem áður var, liafa breytin-
garnar verið enn þá örari og
stórfenglegri síðan.
Enda þótt fylgi við trúar-
hreyfingar væri ópólitískt er
vandséð að þar hafi myndast
sérstakt sameiningartákn þeg-
ar þess er gætt að hin nýja
borgarastétt var skipt milli
flokka í trúmálum.