NT - 17.03.1985, Side 8

Sunnudagur 17. mars 1985 8
Þegar Bach gekk til náða á
kvöldin skiptust hinir
snemmgáfuðu og músíkölsku
synir hans á um að spila hann í
svefn. Þessi skylda var mikil
leiðindakvöð á drengjunum.
Philipp Emanuel fylgdist vand-
lcga með því hvenær karlinn
byrjaði að hrjóta... og einn tveir
og þrír! Strákur stökk upp af
stólnum frá píanóinu í miðju
lagi. En við það vaknaði sá gamli
undir eins. Lagið sem ekki var
fulleikið angraði hann og kvaldi
og skar í eyru. Fyrst hélt hann að
sonurinn hefði brugðið sér frá til
þess að pissa. En þegar ekki
rættist úr, reif hann sig á fætur,
klóraði sér og ók sér. Svo fálmaði
hann sig í rökkrinu að píanóinu,
byrjaði þar sem hinn hafði hætt
og lék lagið til cnda.
Upphaf allrar
tónllstar
Þannig var það á tímum Bach,
samkvæmt frásögn eins samtíðar-
manns hans. Þá hlustuðu menn
af alvöru á tólistina, scm Lúther
sagði að næst gcngi guðfræðinni
af guðs gjöfum. Um Johann Se-
bastian Bach sagði Max Reger að
V Bach leikur fyrir Friðrik mikla í Polsdam. Konungurinn lék lagslúf eflir sjálfan sig, og vildi að Bach semdi við það
sex radda fúgu! Bach liafnaði þessu, en samdi síðar stærðarverk við lagið og tileinkaði konungi.
hann væri „Upphaf allrar tónlist-
ar,“ og í fúgum hans kvaðst Mozart
hafa fundið „hið listrænasta og
fcgursta í tónlist“. „Ættfeður
samhljómanna," kallaði Bcet-
hoven hann, sem lærði kontra
punkt af „Das Wohltemperierte
Klavier". Tólftóna-tónskáldið
Anton von Wcbern lagði tón-
ana b-a-c-h til grundvallar í
strengjakvartett sínum og Max
Rcger í „Fantasíu og fúgu" op.
46. Brasilíumaðurinn Hector
Villa Lobos samdi „Bachianas
brasileiras" honum til vegsemd-
ar.
í nýju vcrki á Broadway lætur
leikskáldið Tom Stoppart leika
kafla úr þriðju hljómsveitarsvítu
Bach og verður það tilcfni eftir-
farandi samræðna:
„Henry: Nei, hlustaðu. Hvað
er þetta?"
Annie: Kanntu að meta þetta?
Hcnry: Ó, ég elska þctta!
Annie: Þetta er Bach
Henry: Bölvaður þjófurinn.
Hann hcfur stolið þessu, hverri
nótu. Þetta er allt komið frá
Procul Harum. En hann nær
þessu heldur ekki alveg. Bíddu
við, ég ætla að spila fyrir þig einu
og sönnu gerðina."
Þannig fer þegar fólk er hætt
að hlusta á tónlist og lætur sér
nægja yfirborðslegar melódíur.
Þegar Max Reger kallaði „Föður
Sebastian" líka „Endi allrar tón-
listar," mun hann varla hafa
grunað að það ætti eftir að gera
grín að honum á þennan hátt.
En hvcrnig berst Bach mönn-
um til eyrna nú til dags? Það er
með ýmsu móti. Toccata og fúga
í d-moll hefur verið notuð í hljóm-
sveitaruppfærslu sem undirspil í
„Fantasíu" Walt Disney. Swingle
Singers gefa út plötuna „Bachs
Greatest Hits". Píanóleikarinn
Jacques Loussier leikur svo-
nefndan saloon-djass á plötunni
„Play Bach". Popphljómsveitin
Procul Harum dubbaði aríu eftir
Bach upp með nafninu „A Whit-
er Shade of Pale“, sem komst í
fyrsta sæti vinsældalistans I967.
John Neumeier gerði ballett eftir
Matteusar-passíunni.
„Hann hefði ekki átt að heita
Bach (lækur) heldur Meer,
(haf),“ átti Beethoven að hafa
sagt.
20 barna faðir
Um þessar mundir er mikið
um að vera í tónlistarheiminum í
tilefni af 300 ára afmæli meistar-
hjú
hundruðár
erulíðin
fráfæðingu
mesta
tónsniD-
ingsaDra
tíma,-
Johann
Sebastían
Bachs
ans, en það er 21. mars n.k.
Utvarps- og sjónvarpsstöðvar um
heirn allan iáta gera sérstakar
hátíðardagskrár og ævisögum og
ritgerðasöfnum um snillinginn
rignir yfir erlendis. Það er líka
tilefni þess að við hér í blaðinu
stiklum á ýmsu unt Bach og ævi
hans.
Bacli var af tónlistarmönnum
kominn, því sex kynslóðir á und-
an honurn höfðu verið fastráðnir
borgarhljómlistarmenn, organ-
istar og kantorar. Ekki færri en
27 af 33 körlum fjölskyldunnar
stundui.u tónlistarstörf í Thúr-
ingen, Franken, Neðra-Saxlandi
og víðar. Þeir hittust jafnan einu
sinni á ári og byrjuðu mót sitt með
því að syngja einhvem sálnt, enda
var þetta guðhrædd öld. En að
því búnu var öll alvara látin lönd
og leið og lífsins notið í ríkum
mæli.
Bach var fyrst organisti í Mú-
hlhausen og Arnstadt, en þá
konsertmeistari í Weimar og
hirðhljómsveitarstjóri í Köthen.
Loks gerðist hann kantorTómas-
arkirkjunnar í Leipzig. Hann
kvæntist fyrst frænku sinni Maríu
Barböru, en eftir dauða hennar
söngkonunni Önnu Magdalenu.
IJann eignaðist 20 börn.
Ekki voru kantornum í Leipzig
búin mikil lúxuskjör. íbúð fylgdi
að vísu embættinu, en'til þess að
komast inn varð að ganga í gegn
um kirkjugarðinn. Handan við
þunnan skilvegg var kennsustofa
þar sem allt endurómaði gjarna
af ærslum barnanna. Bókasafn
hans var ekki mikið að vöxtum,
aðeins Biblían, nokkrar söng-
bækur, rit Lúthers og 50 bindi af
guðfræðibókum.
Snillingurinn
gleymdi
Á unga aldri var hann þótta-
fullur og skorti síst sjálfsálit.
Hann bar sig eins og aðalsmaður,
bar sverð sér við síðu og þótti
hofmóðugur. Hann lét ekki
njörva sig niður við að spila
gamalkunna hluti þegar hann var
í Múhlhausen og Árnstadt, held-
ur lék hann af fingrum fram við
messugjörðir undurfagrar
„varíasjónir" sem gerðu áheyr-
endur dolfallna. Alla ævi var
hann í þjónustu fursta og borgar-
ráða, en varð aidrei leiðitamur
hirðþjónn. Þegar hann hugðist
taka töggur sínar í Weimar og
fara burt komu engar málamiðl-
anir til grejna og lauk því svo að
það varð að kyrrsetja hann í
mánuð. Þá fékk hann loks að fara
til litlu hirðarinnar í Köthen, þar
sem hann skrifaði „Branden-
borgarkonsertana". Þaðan fór
hann svo eftir að furstinn hafði
misst niður músíkáhugann. í
Leipzig bjó hann svo það sem
hann átti ólifað, eða í 27 ár, þótt
mestur fjöldi samborgara hans
mæti list hans lítils, þar sem þeir
skildu hana ekki.
Alla tíð var hann þrjóskur og
þver, en með fádæmum kærleiks-
ríkur heimilisfaðir. Sonur hans
Carl Philip Emanuel skrifaði um
hann að honum látnum og vott-
aði að hann hefði ætíð lifað í
hamingjusömu hjónabandi, fyrst
með henni Maríu sinni, sem lést
1720 og þá með söngkonunni
Önnu Magdalenu, en handa
henni skrifaði hann þekkt söng-
lagakver. Fullur af föðurstolti
skrifaði hann um fjölskyldu sína
á þessa leið: „Allt eru þetta
fæddir tónlistarmenn og hér eru
nógu margirhljóðfæraleikararog
söngvarar til þcss að þeir gætu
■ Mynd meistarans prýðir orgel kirkjunnar í Arnsladl, þar sem Bach lék í fjögur ár.
NT-mynd: Sverrir