NT - 17.03.1985, Blaðsíða 17

Um þessi handverk Báröar,
ritar ritstjóri Hlínar:
Pessi garöhleðsla og hinir
veggirnir er allt hlaðið úr
höggnu hraungrjóti og hand-
bragð á því svo snilldarlegt, að
furðu sætir. Veggir og garðar
eins og væru þeir heflaðir."
„Enn stendur nokkuð af
veggjum bæjar Bárðar til prýði,
enda eru þeir svo frábærlega
vel hlaðnir að fágætt er,“ segir
í bókinni „Landið þitt ísland".
Bárður var laginn við garð-
yrkju, ræktaði bæði matjurtir
og blóm og kallaði sæluviku
þegar hann var að pæla í
garðinum á vorin.
Síðar létu Héðinn Valdi-
inarsson og kona hans Guðrún
Pálsdóttir reisa sumarbústað
fremst á höfðanum og hefur
þar verið gróðursett mikið af
trjám og blómum.
Bárður var smiður og hag-
leiksmaður. Um atvinnu sína
segir hann í „Hlín":
„Atvinna mín er mest
smíðar, á seinni árum aðallega
heima-ogþá helst spunavélar,
og hefi jeg nú þá átjándu í
smíðum. Ljósmyndir hefi jeg í
hjáverkum til gagns og
gamans. Lítið tek jeg af
mannamyndum, en allmikið
safn á jeg nú af útsýnis- og
tækifærismyndum frá ýmsum
■ Dóttir Bárðar, Gyða,
stendur hér í rústum Hafurs-
höfðans, eða „Bárðarbáss“.
stöðum hér á landi. Hef búið
til og selt talsvert af rúmsjár-
myndum (Stereoskop) og svo
skuggamyndum og vélar til að
sýna þær með. Ljóstæki fyrir
carbid hef jeg verið að búa til
og smá-laga í 15 ár. Jeg hef
haft talsverðan hagnað af að
ferðast með þessar myndir og
sýna þær, einkanlega næstlið-
inn vetur. Var mér alstaðar vel
tekið.“
Börnin urðu 8, en hjónin
fluttu áður til Akureyrar. Bær-
inn mun hafá verið rifinn um
1934, en veggir standa heilir
enn. Myndirnarafþeimteknar
1928, 1943 og 1975 þar sern
Gyða og bekkurinn sjást ásamt
hríslunum. Myndirnar hefur
Gyða Bárðardóttir lánað til
birtingar. Litla myndin, tekin
1943, sýnir veggina, en þeir
voru hlaðnir 1912. Bærinn var
rifinn um 1934. Á stærri
veggjamyndinni sést Gyða
Bárðardóttir. Þá 1975 erorðið
mjög gróskulegt þarna. Á
mynd, sem tekin var um 1928
sést bær Bárðar. Viðbyggingin
vargerð 1927.
■ Bárður hét maður Sigurðs-
son, fæddur á Kálfborgará í
Bárðardal 1872 elstur af sjö
börnum fátækra foreldra.
Hann stundaði búskap heima
til 20 ára aldurs, var um skeið í
vinnumennsku, en gerðist
lausamaður þrítugur.
Bárður var víða á flakki
næstu tíu árin og vann að
ýmsu. I tímariti Halldóru
Bjarnadóttur, „Hlín,“ 1926
segir Bárður svo frá m.a.: „Á
fertugasta aldursárinu átti jeg
ekki aðrar eignir en eitt hross,
allmikið af smíðatólum fyrir
tré ogjárn, ljósmynda og bók-
bandsáhöid og dálítið bóka-
safn til skemmtunar og fróð-
leiks. Hafði það verið minn besti
kennari í mörgum greinum. En
nú var jeg líka orðinn svo
piássfrekur, að jeg gat ekki
fengið inni á nokkru sveita-
heimili, og úr sveit vildi jeg
ekki flytja ef mögulegt væri.
■ Bárður Sigurðsson. Loks
þegar hann kvæntist var
brúðurin 20 árum yngri.
Þrenást
h\/í aA lAita hlptti Æ t
Fór jeg því að leita eftir bletti
til að byggja á hér í sveitinni og
hafði loks um nokkra staði að
velja. En vegna þess að jeg
hafði valið mér handiðn að lífs-
starfi, kaus jeg hrjóstrugasta
staðinn, en jafnframt langfeg-
ursta, sem jeg þekkti hér við
vatnið. Naut jeg líka þar góðra
vina, sem voru gamla húsmóð-
ir mína á Kálfaströnd og erf-
ingjar hennar, sem seldu mér 8
dagsláttur af landi með lágu
verði í Hafurshöfða, nálægt 1
km norðan við bæinn. Höfði
þessi er mjög hár að norðan, en
nokkurt láglengdi að sunnan
og vestan; að mestu er hann
umluktur vogum úr Mývatni.
Af höfðanum er hin fegursta
útsýn yfir sveitina og er fjöldi
af varphólmum í vogunum í
kring sem Kálfaströnd á.
Vorið 1912 flutti jeg allt mitt
hingað og bjó um það í stóru
tjaldi í skjólgóðum hvammi.
Ánnað minna tjald hafði jeg að
sofa í.“
Síðan vann Bárður á ýmsum
stöðum, en loks í miðj um ágúst
gat hann farið að grafa fyrir
húsgrunninum, en það var mik-
ið verk því hann gróf inn í
brekku þannig að framhlið
hússins með kjallara er öll upp
úr jörð, en þakið á bakhlið er
jafnt jarðbrún.
núáBárðarbás
„Þetta," segir hann, „spar-
aði mér samt mjög veggja-
hleðslur. því innan í þessa tóft
hlóð jeg einfalda hleðslu úr
góðu, höggnu hraungrjóti, sem
jeg gat fengið skammt frá hús-
stæðinu. Tveim dögum fyrir
vetur gat jeg flutt allt út tjöld-
unum og sofið í fyrsta sinn
undir eigin þaki. Gluggar voru
þó ósmíðaðir og varð jeg að
strengja léreft fyrir glugga-
opin. Hægt og hægt gat jeg þó
gert svo við, að vel mátti búa í
kofanum og var jeg einsetu-
maður næstu 4 árin, að vísu ekki
alltaf heima, en þar leið mér
þó best. Margir heimsóttu mig
á þessum árum, bæði vegna
atvinnu minnar og svo af for-
vitni. Komu stundum að læstu
húsi og varð þá til hin lands-
kunna vísa:
Smíðað hefur Bárður bás,
býr þar sjálfur hjá sér.
Hefur tíl þess hengilás,
að halda stúlkum frá sér.
Svo breyttist samt þetta allt
Þessi frægi piparsveinn,
sem lagði stund á ljós-
inyndun í einverunni,
varð landsfrægur fyrir
eina vísu fruru í Garði
árið 1916, þá giftist jeg stúlku,
sem var fátæk eins og jeg, en
20 árum yngri. Mun jeg aldrei
sjá eftir því tiltæki, því nú
kveður einsetumannskofinn
við af ærslum og gleðileikjum
fjögra hraustra drengja og
einnar stúlku“.
Þegar von var á t'yrsta barn-
inu kvað Þura í Garði:
Þrengist nú á Bárðarbás,
bráðum fæðist drengur
Hefur bilað hengilás,
hespa eða kengur?
Varð sú vísa einnig lands-
kunn og hafa fleiri fetað í
slóðina. T.d. var nýlega sett
skilrúm í stóra skrifstofu, skrif-
stofustúlkurnar hólfaðar af svo
þær fengju betri vinnufrið. Þá
var kveðið:
Hér er kominn hengilás,
hespuð útí syndin.
En er nú þessi Bárðarbás
betri en fyrirmyndin?
Seinna gerði Bárður mat-
jurtagarð og hlóð háan grjót-
skjólgarð að norðan og austan.
f Tí? Sunnudagur 17. mars 1985 17
L lL Þjódlegur fródleikur
og getur hún
verið hættuleg?
Kæri Páll,
■ Ég hef einhvers staðar
heyrt að hópmeðferð gæti ver-
ið hættuleg. Nú langar mig
einfaldlega til að spyrja: Hvað
er hópmeðferð og er það rétt
að hún geti veríð hættuleg?
Kveðja
verðandi stúdína.
■Kæra „verðandi stúdína"
Það má segja að hópmeðferð
sé ein tegund geðmeðferðar
sem grundvallast á því sem
skeður, þegar sami litli hópur-
inn (6-8 manns) hittist reglu-
lega í lengri tíma undir stjórn
menntaðs og vel þjálfaðs hóp-
stjórnanda með því markmiði
að losna undan geðraenum ein-
kennum, að breyta óhentugu
atferh 'og jafnvel stefna að
persónuleikabreytingum.
Lengi framan af voru bæði
geðlæknar og sálfræðingar
margir hverjir Utt trúaðu á
þetta meðferðarform. 1 raun og
veru ætti ekki að vera svo erfitt
að skilja að meðferð í hópum er
oft besta meðferðarformið.
Manneskjan er félagsvera og
er fyrstu ár ævi sinnar mjög
háð umhverfi sínu, „hópnum
sínum“. í uppruna sínum eða
fjölskyldunni lærir einstak-
lingurinn ýmis viðbrögð. Mikið
fer eftir andrúmsloftinu í þess-
um upprunahópi einstakUngs-
ins, - hvað hann fær í vega-
nesti til þess að takast á við
vandamál ungUngsára og fuU-
orðinsára. Margir eru þeir sem
ekki komast klakklaust í gegn-
um bernsku- og ungUngsár,
eru kvíðnú og óöruggir og eiga
jafnvel erfitt með að treysta
nokkurri persónu.
Er ekki úr vegi að ætla að
kannski sé auðveldast að
hjálpa þessum einstakUngum
inn á rétta braut í meðferðar-
hópi þar sem aðstæður verða
oft svipaðar og í upprunahópn-
um.
Til gamans má geta þess að
það voru ekki sálfræðingar eða
geðlæknar sem fyrstir tóku eft-
ir því að unnt var að ná árangri
með því að safna saman fólki
með svipuð einkenni, heldur
var það bandarískur lyflæknir
sem fyrstur er taUnn hafa kom-
ið auga á þetta. Reyndar voru
það og tveir franskir læknar
sem lýstu svipaðri reynslu
sinni í byrjun aldarinnar. Þessi
bandaríski læknir hét Pratt og
var hann lyflæknir í Boston.
Hann safnaði saman berkla-
sjúkUngum og gaf þeim upp-
lýsingar um þennan sjúkdóm
og lagði þeim ýmsar lífsreglur.
Ekki má gleyma því að á þess-
um tíma voru berklar ekki bara
líkamlegur sjúkdómur en
einnig félagslegur. Þessi sjúk-
dómur hafði í för með sér
andlega- sem félagslega ein-
angrun og oft vonleysi um
lækningu. Pratt komst að því
sér til nokkurrar furðu að það
voru ekki upplýsingarnar sem
hann gaf sjúkUngunum sem
þeim virtust að mestu gagni
koma, heldur tækifærið til þess
að hafa samneyti við aðra, sem
voru í sama báti og þeir.
Síðan Pratt byrjaði með
þessa hópa sína í byrjun aldar-
innar hefur ýmislegt breyst og
augu sálfræðinga og geðlækna
opnast fyrir þeim möguleikum
sem hópmeðferðin býður upp
á. Þó var það reyndar ekki fyrr
en á stríðsárunum að læknar
neyddust til þess að með-
hörtdla fólk í hópum sökum
fámennis lækna. Eftir seinni
heimsstyrjöldina hefur svo
orðið gífurleg þróun í hópmeð-
ferð og í margar áttir.
Því miður hafa höfundar ým-
issa stefna í hópmeðferð verið
mjög einstrengislegir, - haft
ofsatrú á eigin ágæti og útilok-
að kenningar annarra. Er ekki
laust við að nokkur trúar-
bragðakeimur hafi verið að
mörgum kenningum.
Sums staðar hafa hópar orð-
ið eins konar tískufyrirbrigði
og þá er sú hætta fyrir hendi að
menn taki að sér að stjórna
hópum, sem enga þjálfun eða
þekkingu hafa til þess. Hug-
myndirnar að baki þessara
hópa eru oft góðar en hafi
stjórnandinn ekki hlotið góða
þjálfun og viti nokkurn veginn
hvað hann er að gera í
hópnum, geta afleiðingar orðið
hörmulegar.
Hef ég því miður alltof oft
þurft að taka við fólki sem
orðið hefur geðveikt í hópum
þar sem stjórnandinn missti í
raun og veru völdin. - Ekki má
þó alfarið kenna stjórnendum
um allt sem miður fer því
stundum virðist raunin sú að
einstaklingar sem eru tæpir á
geði reyna oft mikið að komast
í svokölluð „hópeflisnám-
skeið“.
Ekki dettur mér í hug að ég
geti í stuttu svari lýst þeim
aragrúa sem finnst af mismun-
andi tegundum hópmeðferða.
í stórum dráttum má þó skipta
hópum í virknihópa, stuðn-
ingshópa og innsæishópa og
fer eftú sálarástandi einstakl-
ingsins og aðstæðum hvers
konar hópar eru heppilegir
hverjum einstökum.
Áður en einstaklingur er
settur í hópmeðferð er mikil-
vægt, sérstaklega ef um lang-
tímameðferð er að ræða að
hópstjóri meti persónuleika og
sálarástand einstaklingsins
mjög gaumgæfilega. Reyndar
á þetta ekki aðeins að gilda um
hópmeðferð en einnig önnur
meðferðarform. Ef þessa er
ekki gætt, sé hópstjórnandi
óvanur og lítt þjálfaður og jafn-
vel uppfullur af eigin vanda-
málum sem hann ómeðvitað er
að reyna að leysa í hópnum,
getur illa farið.
Stjórnandi hóps hefur oft yfir
meiri möguleikum að ráða í
meðferð einstaklingsins þegar
hann getur notað þá krafta
sem eru í hópnum. Valdi hóp-
stjórinn hins vegar ekki þessu
verkfæri sínu getur það snúist
í höndum hans og valdið meiri
skaða en gagni.
Ætli maður sér í meðferð
verður maður að vanda val
meðferðaraðila sem maður ætl-
ar sér að treysta fyrir sínum
innstu leyndarmálum. Reyndar
getur maður verið nokkuð ör-
uggur um að vel gangi velji
maður sér reyndan sálfræðing
eða geðlækni því ef þessir tveir
einstaklingar hæfa ekki hvor
öðrum er útkoman í versta falli
enginn árangur. Leggi maður
aftur á móti út á hafið, í helg-
arnámskeið í svokölluðu hóp-
efli með einstaklingi sem er
kannski fullur af áhuga en með
litla stjórnunarreynslu að baki
og kann sér ekki mörk er ekki
víst að maður nái landi skakka-
fallalaust.
í svari þessu til þín, kæra
„verðandi stúdína" hefi ég
reynt í örstuttu máli að stikla á
því allra stærsta, hvað varðar
kosti og hættur hópmeðferðar,
en um hópmeðferð hafa verið
skrifaðar margar langar grein-
ar og bækur þar sem þessu
meðferðarformi eru gerð góð
skil. Einnig hafa yfirleitt feng-
ist hér í nokkrum bókabúðum
ágætar vasabrotsbækur um
hópsálarfræði sem oftast eru
auðlesanlegar jafnt þeim sem
ekki eru sterkir á svellinu í
erlendum tungumálum.
Bestu kveðjur,
þinn
Páll Eiríksson.
Páll Eiríksson geðlæknir
svarar spurningum lesenda |