NT - 31.03.1985, Page 17

i:i
Sunnudagur 31. mars 1985 17
Vinkona mín
hefur
einangrað
sig
Kæri geðlæknir,
M Ekki veit éghvort vanda-
mál það sem ég ætla að
skrifa þér um heyrir undir
geðlækni, en þú getur
kannski bent mér á hvert ég
á þá að leita ef svo er ekki.
Máhð er að fyrir nokkrum
mánuðum dó eiginmaður
vinkonu minnar skyndilega.
Hjónaband þeirra hafði lengi
verið í rusli og vinkona mín
hefur oft sagt mér að hana
langaði mest til að slíta
þessu hjónabandi. Við tvær
höfum þekkst síðan við vor-
um í barnaskóla saman og
búum nálægt hvor annarri.
Hvorug okkar er útivinnandi
svoleiðis að við hittumst oft
yfir kaffibolla á morgnana.
Þá hefur hún oft sagt mér
hversu mikið hún værií vafa
um hvort hún ætti að halda
áfram í hjónabandinu,
stundum var hún alveg á-
kveðin íað skilja sérstaklega
eftir sumar helgar þar sem
greinilegt var að maðurinn
hafði lagt hendur á hana,
enda neitaði hún því ekkert.
Þegar frá leið fór hún aftur
að tala vel um hann ogsegja
mérhversu góðurhann gæti
verið. Skömmu áðuren mað-
urinn dó sagði vinkonan
mér, að nú væri hún alveg
ákveðin í að skilja því hún
þyldi þetta ekki lengur. Allt
í einu dó svo maðurinn og ég
bjóst þá við að henni mundi
þá létta. Fannst mér það
reyndar í byrjun en svo síð-
ustu vikur og mánuði hefur
hún einangrað sig meir og
meir og núna kemur það
stundum fyrir að hún svarar
ekki einu sinni á morgnana
þegar ég hringi bjöllunni þó
að ég viti að hún sé heima.
Efhún svo hleypirmérinn er
varla hægt að toga orð upp
úr henni og stundum starir
hún bara fram fyrir sig og
segir varla orð.
Kæri geðlæknir, vinkona
mín er ekki eins og hún
hefur verið og ég veit ekki
hvort þetta er eðlilegt eða
ekki en er eitthvað sem ég
get gert til að hjálpa henni?
Með kveðju,
vinkona.
Að bæla
ekki til-
finningarnar
■ Öllum er erfitt að missa
einhvern nákominn því að
alltaf eru ýmsar tilfinningar
tengdar þeirri persónu. Eng-
inn veit í raun hvaða sam-
band er á milli hjóna nema þau
sjálf og oft er erfitt að ráða í
slíkt samband af utanað-
komandi þar sem ekki er víst
að sá aðilinn sem upplýsing-
arnar veitir segi alla söguna.
Stundum er makinn hafinn
upp til skýjanna og stundum
útmálaður sem argasta úr-
þvætti. Yfirleitt eru makar
einhvers staðar þama á milli
þó oft með útslögum í aðra
hvora áttina eða jafnvel
báðar. Komi fráfall maka á
óvart geta viðbrögð orðið
sterkari en ella. Ekld get ég
ráðið í af bréfi þínu hvers
konar samband var á milli
vinkonu þinnar og eigin-
manns en greinilegt er að
fráfall hans hefur virkað
mjög sterkt á hana. Jafnvel
þótt hún hafi gefið þér í skyn
að sambandið væri ekki upp
á það allra besta er ekki þar
með sagt að henni hafi ekki
þótt vænt um manninn.
Greinilegt virðist þó alla
vega af bréfi þínu að mikil
tengsl hafa verið á milli
þeirra hjóna og jafnvel hafi
verið all mikil blanda af
væntumþykju og reiði í
þessu hjónabandi. Sorgar-
viðbrögð maka eftir fráfall
hins aðilans í hjónabandi eða
sambúð fara eftir mörgu.
Persónuleiki, uppeldi og að-
stæður hafa sín áhrif en oft-
ast verða viðbrögðin sterk-
ust og kannski vandmeð-
förnust þegar margs konar
óuppgerðar tilfinningar em
á milli makanna, þegar ann-
ar fellur frá.
Ræddi ég eitt sinn við
konu sem hafði lent í því að
eiginmaður hennar hafði
dáið í miðju rifrildi þeirra
hjóna. Sagðist hún í fyrstu
hafa orðið alveg viti sínu
'fjær, grátið einhver lifandis
ósköp og síðan verið tilfinn-
ingalaus. Upp úr því fékk
hún mikla sektarkennd og
fannst henni að það væri
henni að kenna að maðurinn
dó í miðju rifrildi. Sagðist
hún hafa getað talað dálítið
um þá tilfinningu en þá til-
finningu er kom á eftir þeirri
tilfinningu þ.e. reiðin út í
eiginmanninn að skilja sig
eftir með 3 börn var henni
svo erfið að hún gat ekki
sagt neinum frá því. Sagðist
hún hafa skammast sín mjög
inn er orðinn einskonar
„tabu“ sem menn tala helst
ekki um og er slæmt til þess
að vita. Dauðinn er einfald-
lega lok lífsins og þar með
eðlilegur hluti þess. Fyrir
nokkm heyrði ég unga konu
segja frá því þegar hún var í
barnaskóla að vinkona henn-
ar hafði misst föður sinn.
Skólastjórinn kom inn í bekk-
inn eftir að hafa tekið þenn-
an nemanda út og talað við
hana og sagt henni mála-
vöxtu. Yfir bekknum þmm-
aði hann að þau mættu alls
ekki minnast á þetta við
viðkomandi nemanda að fað-
ir hennar væri látinn. Þama
hafði þessi skólastjóri ágætis
tækifæri til þess að ræða við
börnin um dauðann og af-
leiðingar hans en í staðinn
hafði hann gert sitt til þess
að börnin upplifðu dauðann
sem eitthvað óeðlilegt,
eitthvað hættulegt og alla
vega eitthvað sem þau
máttu ekki tala um. Þegar
viðkomandi stúlka kom aftur
i bekkinn sinn þorði eigin-
lega enginn að tala við hana
og hún einangraðist meir og
meir. Hafði því inngrip skóla-
stjórans allt önnur áhrif en
hann hefur sennilega gert
sér grein fyrir þegar hann
bannaði börnunum að tala
við stúlkuna.
Börn og ættingjar?
Ekki veit ég hversu mikið
mikið fyrir að hafa verið reið
út í dáinn mann og hefði það
endað með því að hún hefði
lokað sig inni og ekki þorað
við nokkurn mann að tala.
Dauðinn
orðinn „tabu“
Ekki veit ég hvort eitthvað
svipað er farið með vinkonu
þína, þ.e.a.s. að í henni sé
mikil reiði sem hún þorir
ekki eða getur ekki veitt
útrás. Af bréfi þínu má ráða
að hún sé ekki sú sem hún á
að sér að vera. Almennt má
segja að flestum syrgjandi
þykir gott ef þeir finna að
aðrir setji sig inn í þeirra
tilfinningar og taki þátt í
þeim. Mörgum léttir ef þeir
fá möguleika á að tjá sig um
þær tilfinningar sem í þeim
býr gagnvart hinum látna.
Mikiivægt er að slá ekki á
þessar tilfinningar eða sussa
á þær með einhverjum at-
hugasemdum sem engu
máli skipta. Hinn syrgjandi
er fullur af tilfinningum sem
hann á oft erfitt með að
henda reiður á en getur oft
áttað sig betur á hverjar eru
ef hann fær að tjá sig um þær
við einhvem sem sýnir hon-
um samúð og skilning.
Því miður er nú svo komið
í íslensku þjóðfélagi að dauð-
þú hefur reynt að fá vinkonu
þína til þess að tala um þær
tilfinningar sem í henni búa
eftir fráfaD makans. 1 þínu
tilviki myndi ég reyna að
hjálpa henni til þess að tjá
sig um þær hafir þú ekki
reynt það nú þegar. Ef ekk-
ert gengur í þá áttina og þér
finnst vinkona þín ennþá
vera skuggi af sjálfri sér
mætti kannski álíta að hún
þyrfti á hjálp geðlæknis að
halda. Þú minnist ekkert í
bréfi þínu á börn eða ætt-
ingja hennar en ef þeir em
fyrir hendi mundi ég í þínum
spomm hafa samband við
þá ef vinkona þín telur ekki
þörf á læknishjálp við
óbreytt eða versnandi
ástand. Ýmislegt í bréfi þínu
bendir til þess að viðbrögð
vinkonu þinnar séu komin
yfir það eðlilega en svo þarf
þó ekki að vera. Ég vildi því
ráðleggja þér að reyna að
hafa sem mest og best sam-
band við hana í fyrstu
umferð. Ef ástand vinkonu
þinnar breytist ekki til batn-
aðar myndi ég í þínum spor-
um reyna að fá hana til að
leita sér lækninga en ef það
bregst þá verður að draga
ættingja inn í málið.
Með von um að allt gangi
vel og bestu kveðjum,
Páll Eiríksson
Páll Eiríksson geðlæknir
svarar spurnlngum lesenda
■ Mozart (Tom Hulce) ásamt eiginkonu sinni Konstanze (Elisabeth Berridge), í
„Amadeus. “
Þeir
sem guðirnir
elska
■ / vikunni fékk kvikmyndin „Am-
adeus,, átta Oscarsverðlaun, sem
mun vera einsdæmi. Meðal annarra
verðlauna, var hún valin besta kvik-
myndin og F. Murrey Abraham fékk
Oscarinn fyrir karlhlutverk. Helgar-
blaðsmaður sá „Amadus“ erlendis
fyrir nokkru og segir hér stuttlega
frá myndinni og viðbrögðum sam-
landa Mozarts, Austurríkismanna,
við henni.
Það eru ekki einungis Oscarsverðlauna-
dómendur, sem hafa hrifist af kvikmynd-
inni „Amadeus." í Austurríki, heimalandi
Mozarts, hefur verið uppselt á vel flestar
sýningar myndarinnar frá því hún var
frumsýnd þar í desember. Jafnt kvik-
myndagagnrýnendur og tónlistarmenn
Austurríkis, virðast á einu máli urn að
myndin túlki á raunsannan hátt líf þessa
18. aldar tónskálds. Vitanlega eru ýmis
minni háttar atriði þó færð í stílinn.
Útfærsla Milosar Foremans leikstjóra á
leikriti Peter Shaffers þykir því hafa tekist
vonum framar.
Myndin segir frá ævi Mozarts (leikinn af
Tom Hulce) út frá sjónarhóli hirðtón-
skálds Jósefs II. keisara, Salieri (Murry
Abraham). Salieri elur rneð sér draum um
að skapa ódauðleg tónverk og eyðir í það
ómældum tíma og erfiði. Hann er ekki
lélegt tónskáld, en skortir þó neistann.
sem þarf til að raungera drauminn. Þegar
leiðir þeirra Mozarts liggja saman, er það
Salieri, sem manna best og dýpst skilur að
hér er snillingur á ferð. Þetta er að vísu
spéhrætt, gelgjulegt, ofvaxið barn sem
hlær eins og fjábjáni, en hefur snilligáfu.
Heimsborgarinn Salieri lítur á tónlistina
sem gjöf guðs og göfugt viðfangsefni og
hann hamasí við að semja og endursemja,
til þess að ná sem bestum árangri. Það fer
því takmarkalaust í taugarnar á honum að
sjá hversu létt og fyrirhafnarlaust Mozart
reynist að skapa meistaraverk. Þau spretta
fram fullsköpuð og þau þarf ekki einu
sinni að hreinskrifa! Aðdáun Salieris er
ósvikin, en af henni sprettur hjá honum
öfund og hatur. Öfundin og hatrið beinist
ekki einungis að Mozart, heldur ekki síður
■ Hér sést Salieri skoða eina eintakið af
tónverki eftir Mozart. Ekki var um neitt
uppkast að ræða því tónsmíðar Mozarts
komu fullskapaðar á pappírinn.
■ Salieri á geðveikrahælinu. F. Murrey
Abraham fékk Oscarsverðlaunin fyrirleik
sinn i þessu hlutverki.
að Drottni, fyrir að hafa gefið þessu skrípi
gáfuna sem hann sjálfur þráði svo heitt.
í hnotskurn fjallar myndin um baráttu
og samskipti þessara tveggja manna. Ef til
vill væri réttara að tala um baráttu Salieris,
því einfeldningurinn Mozart gerði sér
enga grein fyrir því að manninum væri illa
við hann. Salieri verður að lokum valdur
að dauða snillingsins. Vegna metnaðar
síns og þrár eftir viðurkenningu fyrir að
sernja ódauðlegt tónverk, tekst Salieri
með klækjabrögðum að fá Mozart til að
semja útfararmessu fyrir sig. Þetta tónverk
dauðans, dregur síðan smám saman lífs-
kraftinn úr Mozart og verður honum að
bana á endanum. Salieri tekst þó ekki að
eigna sér verkið eins og til stóð, en hér er
komin skýring myndarinnar á tilurð
„Requiem" eða Sálumessu Mozarts.
Það er Salieri, sem segir söguna, en þá
er liann orðinn gamall, kominnn á geð-
veikrahæli og er nýbúinn að gera mis-
heppnaða tilraun til sjálfsmorðs.
Hjá honum er prestur, sem í sakleysi
sínu hyggst veita öldungnum sakrament
og guðs fyrirgefningu. En Salieri erósáttur
við guð og hann er ósáttur við sjálfan sig,
en hann fyrirlítur prestsaulann sem þykist
ætla að hjálpa honurn. Viðkynnin við
Mozart hnepptu hann í álög, sem hann
losnar ekki úr. Djúpar heimspekilegar
vangaveltur hans um hverjir verðskuldi
snilligáfur eru áhrifamiklar, ekki síður en
ræður hans um viðbjóðinn, sem hann
hefur á meðalmennskunni. Snillin er hold-
gervi guðdómlegrar velþóknunar og Moz-
art var snillingur. Út frá þessum einræðum
Salieris má einnig skilja betur nafn rnynd-
arinnar „Amadeus," en það merkir þeir
sem guðirnir elska.
Svo sem áður segir, eru sum atriði
myndarinnar stílfærð og ekki í fullu sam-
ræmi við það sem vitað er urn lífsferil
Mozarts og Salieris. Þannig segir Mozart
sérfræðingurinn Dr. Margreta Sarry við
Háskólann í Vín, að „það hafi aldrei verið
sannað að Salieri hafi viljað drepa Mozart.
Geðveikrahælisdvöl Salieris sé uppspuni
frá rótum og einnig það, að Salieri hafi
verið hjá Mozart síðustu klukkustundirn-
ar.“
í fæðingarborg Mozarts og einni af
háborgum tónlistar í Evrópu, Salzburg,
gætti nokkurrar óánægju með að myndin
var ekki tekin þar, heldur í Tékkóslóvak-
íu. Þannig er haft eftir yfirmanni fræða-
deildar Alþjóðlegu Mozart stofnunarinn-
ar, að „það hafi verið miður, að baksvið
myndarinnar hafi ekki verið hið uppruna-
lega umhverfi Mozarts og hafi leikstjórinn
þurft að fela það með bellibrögðum í
lýsingu.“ Hins vegar gat hann ekki neitað
því, að myndin væri frábær.
Kvikmyndagagnrýndinn heimskunni,
Karl Loebl, hafði eftirfarandi að segja um
myndina:
„Kvikmyndin er hreint sláandi góð. Það
skiptír ekki máli hvort einhver smáatriði
séu nákvæmlega rétt, þetta átti aldrei að
vera heimildakvikmynd.“
Vonandi líður ekki á löngu þar til
íslenskum kvikmyndahúsgestum gefst
tækifæri til að sjá „Amadeus,“ því hún er
vel virði aðgangseyrisins. B.G.