NT - 12.04.1985, Blaðsíða 10

NT - 12.04.1985, Blaðsíða 10
■ Þegar ég var að glíma við mannkynssöguna á unglingsár- um mínum, fannst mér kaflinn um germönsku þjóðflutningana vera einna torlærðastur. Mér gekk illa að læra öll nöfn hinna mörgu þjóðflokka, sem þar komu við sögu, og greina flæk- ing þeirra fram og aftur um Evrópu. Þessir þjóðflutningar þóttu mér eigi að síður eftir- minnilegir. Það hefði verið ómetanlegur fengur á þeim árum að hafa við höndina rit eins og áttunda bindið af Veraldarsögu Fjölva, en það nefnist Villiþjóðir úr norðri og segir einmitt frá þess- um sögulegu þjóðflutningum. Raunar fjallar það um margt fleira eins og hrun Rómar, upp- haf Miklagarðs, deilur um ver- und og eðli Krists og merka atburði í Persíu og Indlandi. Germönsku þjóðflutningarnir eru þó veigamesti þátturinn. Þorsteinn Thorarensen er höfundur þessa rits, sem er samið með hliðsjón af ítalskri frumgerð, en hefur verið aukin og breytt svo mikið, að nánast mun vera um nýtt rit að ræða, og mun það þó einkum gilda um germönsku þjóðirnar. Þorsteinn Thorarensen er mikilvirkur rithöfundur, skemmtilega stílfær og kann flestum betur að blása frásögn sína lífi. Þessu til sönnunar er skemmst að minna á hið mikla ritverk hans um myndir úr lífi og viðhorfum þeirra, sem uppi voru um aldamótin (I fótspor feðranna, Eldur í æðum o.s.frv.). Þessum sögulega kafla í sögu íslendinga hafði ekki verið gerð eins greinileg skil áður og vann Þorsteinn hér því mikið og gott verk. Að vísu munu ýmsar af ályktunum hans vera umdeilanlegar, en það ætti að geta verið ýmsum komandi sagnfræðingum hvati til aðfjalla enn nánara um þetta tímabil. Eftir að hafa lesiö frásögu Þorsteins um villiþjóðirnar í norðri og sögulegt flakk þeirra um Evrópu, tel ég mig margs vísari um þessi mál. Það er óhætt að mæla með þessu riti sem skemmtilegum og fræðandi lestri. Eins og áður segir styðst Þor- steinn við ítalska útgáfu á ver- aldarsögu og þangað er mynda- valið sótt, sem er fjölbreytt og eykur stórlega gildi ritsins. Það er prcntað í Verona á ftalíu og er frágangur allur hinn vandað- asti. Aftast í ritinu er kafli, sem nefnist Aldarspegill og er ber- sýnilega frumsaminn af Þor- steini. Þar segir m.a. frá hinni frumlegu kenningu Barða Guðmundssonar að íslendingar væru afkomendur flökkuþjóð- arinnar Herúla, en heimildir um hana finnast bæði í Dan- mörku og sunnar í álfu. Barði Guðmundsson taldi sig geta fært mörg rök fyrir því, að forfeður íslendinga hefðu ekki verið Norðmenn, heldur aust-norr- ænir menn frá Danmörku og Svíþjóð, sem aðeins hefðu liaft stuttan stans í Noregi. Fræðimenn hafa ekki tekið undir þessa kenningu Barða, og komið sér hjá því að ræða hana. Sé kenning Barða hins vegar rétt, eru íslendingar komnir af miklum görpum, því að Herúl- um er m.a. svo lýst, að þeir hafi gengið til orustu allsnaktir og liafi talið það merki um rag- mennsku að brynja sig. Ég eignaðist fyrir nokkru Þjóðmenningarsögu Norður- álfunnar eftir séra Ólaf Ólafsson í Arnarbæli, en hún kom út aldamótaárið 1900 á vegum Þjóðvinafélagsins, og byggist að verulegu leyti á riti eftir danska sagnfræðinginn Gustav Bang. Þar er að finna kafla um ger- mönsku þjóðflutningana, sem mér finnst í senn gagnorður og greinargóður og málfarið gott. Til fróðleiks fyrir þá, sem hafa verið líkt á vegi staddir og ég, og vilja vita meira um það efni, sem rit Þorsteins Thorarensen fjallar um, leyfi ég mér að endurprenta hann hér: „Þegar hér er komið sögunni, hafði Rómarborg notið friðar margar aldir. Á útjöðrum ríkis- ins hafði oft verið stormasamt; aðrar þjóðir höfðu hvað eftir annað leitast við að komast inn yfir landamærin, en orðið frá að hverfa. Rómverjar létu sér ekki þá fjarstæðu til hugar koma, að útlendar þjóðir myndu troða þeim um tær; því síður kom þeim í hug, að siðlausir utan- ríkismenn myndu nokkurn tíma fara ránshendi um Rómarborg. Nú víkur sögunni til Ger- mana; þeir bjuggu þar, er nú heitir Þjóðverjaland. Þeir höfðu endur fyrir löngu komið aust- an úr Ansturálfu og smáþokast vestur yfir Rússland og þangað, er þeir voru nú niður komnir. Á eftir þeim komu slafneskar þjóðir og mongólskar; fóru þær í för Germana, settust þar að, er þeir höfðu upp staðið, ýttu þeim áfram og fyrirmunuðu þeim að hverfa aftur. Hundrað árum f.Kr. leituðu Germanir inn á Frakkland; en þar var um miðja öldina »Þrándur í Götu«; það var Cæsar með einvalaliði sínu. Hannr rak Germani austur yfir Rín aftur; fengu þeir þá ráðn- ingu í þeim viðskiftum, að langa hríð litu þeir ekki í þá átt aftur. Eftir þetta breyttist hagur Germana að mörgu leyti. Með þeim og Rómverjum hófst verzlun og margvísleg viðskifti; bárust þá mörg menningarfræ- korn til Þjóðverjalands frá Rómverjum. Germanir tóku að festa sér bústaði, ryðja skóga, virkja land og rækja störf sið- aðra manna. Nú liðu langar stundir og fjölgaði Germönum óðum; kom þá loks þar, að landið gat ekki framfært þá. Vaknaði þá með þeim ferðahugurinn gamli; var nú hægara um vik en áður, Ijónin voru orðin færri á vegin- um en þá, er ríki Rómverja stóð með mestum blóma. Var nú öldin önnur með Rómverjum en þá, er Cæsar sat þar í dyrum með köppum sínum; þjóðinni var nú horfin dáð og dugur; til landvarnar var haft útlent mála- lið, sem lítt mátti treysta. Al- þýða manna bjó við þunga kosti og hreyfði ekki hönd né fót ríkinu til varnar; vænti hún sér í engu verri kosta, þótt hún fengi útlenda húsbændur í stað hinna innlendu. Á 2. öld eftir Krists fæðingu tóku útlendar þjóðir að gjörast nærgöngular ríki Rómverja, einkum meðfram stóránum Rín og Duná; en af því að þá var nýtum mönnum á að skipa, tókst Rómverjum að reka þá af höndum sér. En er leið að lokum 4. aldar, leituðu Ger- manir svo fast inn yfir landa- mærin, að Rómverjar fengu ekki rönd við reist. Það var oröið svo þröngt um Germani heima fyrir, að þeim var ekki lengur vært; hin sælu og sólarmiklu lönd í suðurhluta álfunnar teygðu þá að sér með óvið- ráðanlegu afli, og margt lagðist fleira á eitt. En það rak þó mest á eftir Germönum, að hálftryllt- ur þjóðflokkur af Mongólakyni, er Húnar hétu, ruddist að þeim að austan. Húnar komu austan úr austurálfu og héldu vestur eftir; þeir fóru sem logi yfir akur, brutu suma þjóðflokka á Þjóðverjalandi undir sig, en stöktu hinum undan sér. Þá komst allt í uppnám; þjóð- flutningaflóið steyptist yfir suðurhluta álfunnar, eins og geysimikil brimalda, og varð allt undan að láta. Hver þjóðflokkurinn eftir annan ruddist inn á Frakkland, Spán, ftalíu og Tyrkland, og sumir komust alla leið suður á norðurströnd suðurálfunnar. Þjóðflokkar þessir voru af ýmsu bergi brotnir og hétu ýmsum nöfnum, svo sem Austurgotar, Vesturgotar, Alánar, Vandalir, Búrgundar, Longóbarðar, Frakkar o.s.frv. Þeir fluttu með sér konur, börn og kvikfénað, og kölluðu til landa hvað sem þeir komu; fengu þeir fasta bústaði fyrir sig og sína, en tókust á hendur landvarnir allar þar, sem þeir settust að. Fram- an af voru Germanir landvarn- armenn keisarans og fyrirliði þeirra var hershöfðingi hans. En víðast lauk svo, að konung- arnir innlendu veltust úr völdum, en höfðingjar Ger- mana settust í sæti þeirra. Þegar Germanir voru sestir um kyrrt, leið víðast skammt áður þeir tóku að blandast saman við þjóðir þær, sem fyrir voru. Hinir fornu íbúar landanna voru alls- staðar fleiri en Germanir; var því eðlilegt, að þeirra gætti meira í öllum friðsamlegum við- skiftum; Germanir tóku og alls- staðar upp tungu þeirra, er fyrir voru, trú þeirra, siði og lífernis- háttu. Með tímanum runnu þjóðirnar hvorutveggja saman, og eftir 2-3 aldir voru Germanir alveg dottnir úr sögunni á Ítalíu, Frakklandi og Spáni. Þórarinn Þórarinsson skrifar: Sumstaðar var þjóðflutning- unum öðru vísi háttað en hér hefir sagt verið, Raunar voru það Germanir, sem lögðu þar land undir sig; en þeir fóru þar að engu geyst, heldur smáfærðu sig upp á skaftið; þeir lögðu undir sig eina og eina sveit, eitt og eitt þorp í einu, en ráku hvert mannsbarn burtu. í þessum héruðum urðu Germanir alveg einir um hituna; tunga, menntun og siðir Róm- verja hurfu þar með öllu. Þessi lönd voru kölluð »þjóðnumin« og bera þau menjar Germana fram á þennan dag. í öldugangi þjóðflutninganna leið vesturrómverska ríkið und- ir lok. Risu upp af rústum þess mörg þjóðríki og stýrðu þeim germanskir höfðingjar. Þjóð- menning Rómverja dreifðist þá í ýmsar áttir og hlutu Germanir drýgstan skerf af arfi þeim. Þjóð- menningu Rómverja var að vísu tekið að hnigna á þjóðflutninga- tímunum og menntamenn þeirra tíma stóðu langt að baki menntamönnum fyrri tíma, og segja má, að það væri dreggjar einar, sem Germönum hlotnuð- ust. En Germanir voru myndar- þjóð, og menningararfurinn, sem þeir tóku eftir Rómverja, varð með tímanum drjúgur í höndum þeirra, þótt rýr væri, þegar þeir tóku við honum. Með þjóðflutningunum er fornöldinni lokið og þá hefjast miðaldirnar." GERMONSKU i*JÓt>FI,UT'NlNGAK!VIR ■ ■ ■■ fi vctpp, tyif i'átn ? v?r> í&ffáxs <*» *wí«4íw»#»f0*, f»»sds m* t tggVfeS i»A*s # ?v,í*á$> i.r'&fíís; $>!>.&> J yis; f.) vUfuxti kk&u ÍijMii VarftSttí .:<»:sxfo$.w» i'st fv >,£,), . 'V > ) ,, v >. , . u, i i Motívt i m* itáifMUi 'Ki>3* *.?'<#>» ? M V«íí#>X»í>;s;. »» iss i\n fim&i táf k-»íwfo» i Mti&íuiiw. tt* & íi-ísv mnm mrdHíyiM itetyktem im i.m'nem jam tré vsl? \vcuixi, Ra'itótwt vip iiííi ?«I <tg. ^d'isÍHisM sú MOtm. &****■ 41 ffiwttó 'ÚEPÍOAR ’S. ÍRULAB ►Öjar i Sv*rtah»fsj m&Q * AMturtanO*- mmtv»ms ism tím* o« «ynr< #£6**** itttfltmt* *k*ií yfá 3178 P* riktí $pt{sur H yfr Htwtv O0 hnmt* ©0 ktHxm. mmm £n i Hrn* m m «m**! ****» mmn «0 tíi pbimrtttteft* t

x

NT

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: NT
https://timarit.is/publication/305

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.