NT - 19.06.1985, Blaðsíða 6

Niðurstöður
skýrslu OECD
um ístensk
efnahagsmál
1984-85:
■ Fyrsti áfangi efnahags-
stefnunnar, sem mörkuð var í
maí 1983, varð mjög árangurs-
ríkur. Afnám vísitölubinding-
ar launa, lögbundnar takmark-
anir á launahækkunum og til-
tölulega stöðugt gengi Ieiddu
til þess, að mjög dró úr verð-
bólgu, eða úr rúmlega 130% á
öðrum ársfjórðungi 1983 í um
15% á þriðja ársfjórðungi 1984
miðað við árshraða. Pessi
árangur er ekki síst athygl-
isverður með tilliti til þess, að
hann náðist án þess að atvinnu-
ástand versnaði að marki og
þrátt fyrir verulega umframaf-
kastagetu og rekstrarerfiðleika
í sjávarútvegi. Hins vegar hef-
ur reynst þrautin þyngri að
varðveita þennan árangur. Á
síðasta hausti kom nokkur
afturkippur í baráttuna við
.verðbólguna, þegar kjara-
samningar í kjölfar mánaðar-
langs verkfalls opinberra
starfsmanna urðu til þess að ný
verðbólgualda reið yfir og
gengið var fellt. Þvert á
markmið stjórnvalda jókst
hallinn á viðskiptum við útlönd
verulega á árinu 1984, en mjög
hafði úr honum dregið á árinu
1983.
Eins og raunar hafði blasað
við um alllangt skeið voru
afnám vísitölubindingar launa
og stöðugt gengi nauðsynlegar
forsendur þess, að hægt væri
að brjótast út úr víxlhækkun-
arhring launa og verðlags við
íslenskar aðstæður. Reynslan
undanfarin misseri er hins veg-
ar gott dæmi um vandkvæðin,
sem eru á því að hemja verð-
bólguna til frambúðar, nema
jafnframt sé gripið til sam-
stilltra aðgerða í peninga- og
ríkisfjármálum. Erfiðleikarnir
hafa reynst mun meiri fyrir þá
sök, að kaupmáttur launa
minnkaði snögglega á sama
tíma og eftirspurn eftir vinnu-
afli var töluvert mikil. Þrálát
verðbólga á íslandi undanfarin
ár og það hlutverk, sem gengis-
stefnan hefur gegnt í skiptingu
þjóðartekna, ollu því hins
Vettvangur
Miðvikudagur 19. júní 1985 6
Eini raunhæfi kosturinn að
fylgja stjórnarstefnunni
vegar, að hinar rótgrónu verð-
bólguvændir breyttust lítið.
Nauðsynlegt hefði verið að
grípa til markvissari aðgerða á
sviði gengis-, peninga- og ríkis-
fjármála til að koma í veg
fyrir, að þessum verðbólgu-
vændum fylgdu auknar kaup-
kröfur og verðhækkanir. Ýms-
ar aðgerðir stjórnvalda á þess-
um sviðum meðan hjöðnun
verðbólgunnar stóð yfir voru
ekki til þess fallnar að varð-
veita þann árangur. Bætt af-
koma ríkissjóðs á árinu 1984
stafaði reyndar fremur af
auknum tekjum af óbeinum
sköttum vegna mikillar eftir-
spurnar en aðhalds í útgjöld-
um. Ljóst er, að eigi frekari
árangur að nást í baráttunni
við verðbólguna og viðskipta-
hallann, þarf að beita aðhalds-
samari stjórn á eftirspurn en til
þessa hefur verið gert.
Um mörg undanfarin ár hef-
ur skortur á nægilega öflugum
stjórntækjum torveldað mark-
vissastjórn peningamála. Þrátt
fyrir breytingu til batnaðar í þá
veru að auka hlut markaðarins
í ákvörðun vaxta, hafa raun-
vextir ekki fengið að hækka
nóg til að stemma stigu við
mikilli eftirspurn eftir lánsfé.
Rúmur yfirdráttur innláns-
stofnana hjá Seðlabankanum
og endurkaup hans á afurða-
lánum með hagstæðum kjörum
hafa dregið úr virkni aðhalds
að útlánum. Hertar reglur um
yfirdrátt frá því í ágúst hafa
heldur ekki komið að verulegu
gagni enn. Einnig hefur halli
ríkissjóðs verið jafnaður með
lánum frá Seðlabankanum
ásamt erlendum lánum. Af-
leiðingin hefur orðið sú, að
heildarstærðir peningamála
hafa vaxið mun örar en svarar
til verðbreytinga. Til sanns
vegar má færa, að aukin eftir-
spurn eftir peningum hafi að
hluta til átt sér eðlilegar
skýringar þegar úr verðbólgu
dró og peningaeign varð fýsi-
legri kostur en fyrr. En þrálát-
ar og sterkar verðbólguvændir
og skortur á aðhaldi í peninga-
málum röskuðu fljótlega jafn-
vægi í þjóðarbúskapnum, jafnt
inn á við sem út á við. Fyrir
vikið dró úr tiltrú á, að gengis-
stefnunni yrði fylgt til lengdar
- yfirvofandi gengisfelling jók
eftirspurn eftir lánsfé og magn-
aði um leið verðbólguvændir.
Spákaupmennsku gegn krón-
unni linnti, þegar gengið var
fellt í nóvember 1984. En þar
sem kaupliðir kjarasamning-
anna frá því í nóvember eru
uppsegjanlegir frá og með 1.
september næstkomandi blasa
nú við stjórnvöldum í megin-
atriðum sömu erfiðleikar og
fyrir ári. Ef ekki reynist unnt
að halda aftur af aukningu
útlána og raunvextir fá ekki að
laga sig að markaðsaðstæðum,
er hætt við að stefna ríkis-
stjórnarinnar í baráttunni gegn
verðbólgunni bíði varanlega
hnekki.
Eins og áður hefur verið
haldið fram í skýrslum OECD
verður jafnvægi ekki komið á
nema með aðhaldi í búskap
hins opinbera. Þótt skortur á
samræmdu heildaruppgjöri
opinbera búskaparins valdi
því, að torvelt sé að meta
heildaráhrif hans í þjóðarbú-
skapnum, er næsta víst að
eftirspurn hins opinbera er enn
of mikil. í fjárlögum fyrir árið
1984 var upphaflega gert ráð
fyrir því, að dregið yrði úr
opinberum útgjöldum. Svo
varð þó ekki og farið var
verulega fram úr lánsfjáráætl-
un ríkisins. Ekki er ólíklegt,
að þessi þróun tengist að ein-
hverju leyti hinu mikla launa-
skriði, sem varð í sumum
greinum, en það ásamt ríkri
tilhneigingu til að bera saman
laun milli stétta ýtti mjög undir
kröfur um endurskoðun kjara-
samninga. Þessi framvinda var
óæskilegri en ella vegna þess
að erlendar lántökur fóru langt
fram úr því sem áætlað hafði
verið. Nauðsynlegt er, að út-
gjöld hins opinbera á árinu
1985 verði skorin niður í
a.m.k. þeim mæli sem gert er
ráð fyrir í fjárlögum og láns-
fjáráætlun. Hins vegar má
halda því fram, að svo mikið
sé í húfi, að niðurskurðar-
áform stjórnvalda gangi ekki
nógu langt. Úr því að nauðsyn-
legt er að halda aftur af launa-
hækkunum, minnka viðskipta-
halla og létta greiðslubyrði af
erlendum lánum, væri æskilegt
að herða aðhald í fjármálum
hins opinbera.
Erlendar skuldir eru
áhyggjuefni, enda er hlutfall
þeirra af þjóðarframleiðslu hið
næsthæsta meðal aðildarríkja
OECD. í lánsfjáráætlun fyrir
árið 1985 er að þvi' stefnt, að
hlutfall langra erlendra lána af
þjóðarframleiðslu vaxi ekki.
Þessu markmiði verður hins
vegar ekki náð nema með því
að auka skammtímalán og
ganga á gjaldeyrisforðann.
Skuldastaðan gagnvart útlönd-
um mun því halda áfram að
versna, en fyrirsj áanlegt er að
sú þróun verður fyrr eða síðar
að taka enda. Leggja verður
mikla áherslu á að sporna við
frekari hækkun erlendra
skulda í hlutfalli við þjóðar-
framleiðslu. Raunvextir af erl-
endum lánum íslendinga eru
nú um 5% og næsta víst að þeir
munu í náinni framtíð verða
hærri en árlegur hagvöxtur í
landinu. Nauðsynleg forsenda
þess að á vexti erlendra skuldi
hægi er, að viðskiptajöfnuður
að vaxtagreiðslum undanskild-
um batni, sem í raun þýðir að
vöxtur innlendrar eftirspurnar
verður að vera hægari en vöxt-
ur eftirspurnar erlendis. Með
hliðsjón af skuldavandanum
má færa að því rök, að æskilegt
sé að halda genginu stöðugu
og að leggja beri aukna áherslu
á innlendan sparnað. Þótt
lægra gengi geti verið nauðsyn-
legt til að bæta stöðu útflutn-
ingsgreina, veldur gengisfell-
ing því að raungildi greiðslu-
byrðar af erlendum lánum
eykst og skaðar hún því skuld-
um vafðar greinar. Aukinn
sparnaður innanlands yrði til
þess að síður þyrfti að grípa til
erlendrar skuldasöfnunar til að
standa straum af eðlilegri fjár-
festingu og myndi um leið
auðvelda stjórn peningamála.
Nauðsynlegt hefur reynst að
flytja inn fjármagn svo að hægt
væri að auka fjölbreytni efna-
hagslífsins með því að hagnýta
frekar auðlindir landsins. Þetta
er ein helsta ástæða mikillar
skuldasöfnunar erlendis. Samt
sem áður er þjóðarbúskapur-
inn enn mjög háður sjávarút-
vegi. Aukin fjölbreytni í at-
vinnulífinu kæmi sér vel, ef
breytingar á lífsskilyrðum í
sjónum yrðu til þess að draga
varanlega úr framleiðslugetu
núverandi útflutningsgreina,
þar eð hún skyti fleiri stoðum
undir lífskjörin í landinu. Með
fjölþættara atvinnulífi gæti
einnig dregið úr sveiflum í
þjóðarframleiðslu og útflutn-
ingstekjum, sem koma í kjöl-
far tímabundinna breytinga á
aflabrögðum og viðskiptakjör-
um. Fram að þessu hefur ekki
nema lítill hluti af orkulindum
landsins verið virkjaður. En
vandamálin, sem við er að
fást, eru flókin og erfitt er að
gera upp á milli þeirra kosta
sem bjóðast. Á síðustu tíu
árum hefur tekist að draga
verulega úr þörfinni fyrir inn-
flutta olíu, svo að frekari
árangur á því sviði eru skorður
settar. Við fyrstu sýn virðist
vera fyrir hendi umtalsvert
svigrúm til að koma á fót fleiri
orkufrekum stóriðjufyrirtækj-
um. Hins vegar er nú hörð
samkeppni milli landa um að
laða að væntanlega fjárfesting-
araðila á þessu sviði, jafnframt
því sem mikil óvissa ríkir um
þróun eftirspurnar í heiminum
eftir framleiðsluvörum hinna
orkufrekari iðngreina. Einnig
er brýnt að forðast að mikil
umframgeta myndist í orku-
kerfinu. Þá er þess að gæta að
hætta er á því, að mjög ör
nýsköpun í atvinnulífinu gæti
magnað það misvægi, sem ein-
kennir þjóðarbúskapinn, við
þau þröngu innri og ytri skil-
yrði sem nú ríkja. Almennt má
segja, að nýsköpunarátakið
eigi ekki að einskorðast við
orkufrekan iðnað. Endur-
skipulagning og bættur rekstur
í hefðbundnum greinum ásamt
eflingu nýrra útflutningsgreina
á borð við fiskeldi og þjónustu-
útflutning gæti orðið undir-
staða hagvaxtar í framtíðinni.
Að öllu samanlögðu er ljóst að
fara verður með gát í stjórn
efnahagsmála og leggja mikla
áherslu á aukna hagkvæmni í
fjárfestingum.
Framundir lok áttunda ára-
tugarins einkenndist þjóðarbú-
skapur íslendinga af mikilli
verðbólgu án þess þó að veru-
lega drægi úr hagvexti eða
lífskjörum. En breyttar að-
stæður valda því, að ekki er
hægt að beita sömu aðgerðum
og áður. Sjávarútvegurinn,
sem er undirstaða atvinnulífs í
landinu, á við mikinn vanda að
stríða; erlendar skuldir þjóðar-
innar eru miklar og raunvextir
háir; mikill halli er á viðskipt-
um við útlönd; verð- og kaup-
hækkanir hafa færst í aukana á
nýjan leik. Við slíkar aðstæður
er ekki um annan raunhæfan
kost að ræða en að fylgja fast
eftir þeirri stefnu, sem ríkis-
stjórnin markaði í baráttunni
við verðbólguna fyrir mitt ár
1983. Hvernig til tekst, mun
ekki eingöngu fara eftir því,
hvort viðeigandi og trúverð-
ugri stefnu verður fylgt, heldur
einnig því hvort allir aðilar,
sem hlut eiga að máli, eru
reiðubúnir að axla þær byrðar
sem eru óhjákvæmilegur fylgi-
fiskur aðhaldsaðgerða.
Ofanritað er þýðing Þjóð-
hagsstofnunar á lokakafla
skýrslu Efnahags- og framfara-
stofnunar Evrópu (OECD) um
íslensk efnahagsmál 1984-85,
sem birt var í París, 13. júní
1985. Fyrirsögn er blaðsins.
„American Style“ á 17. júní
■ Ekki brást 17. júní frekar
en fyrri daginn. Smávægileg
rigning en milt veður og Jón
Sigurðsson verður æ fastari í
vitund æskunnar sem fyrsti
forseti lýðveldisins. Fjórir af
hverjum fimm sem Þjóðviljinn
spurði um það mál töldu að
svo væri. Svona skrifar sagan
sig sjálf og eftir nokkra áratugi
munu fáir efast um að svo hafi
verið. Margt fólk var á götum
bæjarins, en flestum leiddlst
ekíci síst börnunum sem sáu
ekkert. Um morguninn höfðu
fyrirmenn farið með blómsveig
„frá þjóðinni að styttu Jóns
Sigurðssonar" eins og einn
sjónvarpsfréttamaður orðaði
það (löng leið það) og þar
flutti forsætisráðherra ávarp og'
það nokkuð gott. Oftast koma
tilvitnanir í slíkum ávörpum
eins og skrattinn úr sauða-
leggnum en þarna tókst Stein-
grími að flétta Ijóðatilvitnanir
sínar inn í ræðuna með eðlileg-
um hætti og fjalla síðan um
landið og þjóð út frá eigin
reynslu. Nokkuð sem ekki hef-
ur verið svo algengt í seinni
tíð, hvorki hjá honum né
öðrum. Skilaboð hans voru
einföld, þó að launin séu lág þá
er af landi og náttúru nóg.
Fariði bara út að labba. Og
það skulum við endilega gera.
Þegar upp á fjöllin er komið
eru þó allir jafnir og sá dýrleiki
sem felst í fjallalofti, útiveru
og fegurðarskyni spyr ekki um
þjóðfélagsstöðu eða tekjur og
sá nútímamaður sem hirðir
ekki um að nýta sér þessi gæði
hann lifir snautlegu lífi hvað
sem líður húsakosti og bíla-
eign. Og Steingrímur hefur
örugglega ekki meint það að
menn ættu að gleyma verkefn-
um sínum félagslegum þó að
labbað væri, því að ýmsilegt
má betur fara í okkar samfélagi
ekki síst það að við þurfum á
næstu árum að auka kaupmátt
dagvinnutékna þannig að af
dagvinnu einni saman geti
menn lifað. Og það er rétt að
þjóð sem gleymir ekki gjöfum
landsins, óspilltri náttúru,
fjöllum og náttúruundrum hún
verður á allan hátt hæfari til að
takast á við lífið. Og hún lifir
lengur a.m.k. ef hún gætir þess
að verða ekki úti.
„American Style“
Það var margt sem yljaði
manni um hjartáræturnar á
þjóðhátíðardaginn t.d. flug-
vélin sem hringsólaði yfir mið-
bænum í Reykjavík með helj-
armikinn auglýsingarborða
hangandi aftur úr sér. Á hon-
um stóð: „American Style“.
Þetta fór vel í bland við þjóð-
hátíðarlögin og hátíðar-
stemmninguna og var raunar
skrambi táknrænt fyrir okkur
sem hægt og sígandi höfum
verið að færast af evrópska
menningarsvæðinu yfir á það
ameríska. En ósköp eru það
menn lítilla sanda sem nota
þjóðhátíðardaginn til auglýs-
ingaherferðar fyrir kjúklinga-
stað með þessu þjóðlega nafni.
En kannski var undirritaður
einn um að pirrast af þessu svo
og hinu að búllueigendum skulu
blygðunarlaust líðast að
skreyta bæinn með erlendum
nöfnum. Það ætti að vera
keppikefli okkar að hafa ís-
lenskan svip á Reykjavík og
það eru einmitt nöfn fyrirtækja
og sölubúða sem gefa bænum
svipmót og eiga sinn mikla þátt
í að skapa þann andblæ sem
þar ríkir.
Hér er ekki verið að agnúast
út í Bandaríkin eða þeirra
menningu, enda brosa þeir
sjálfsagt góðlátlega'yfir þess-
um molbúahætti sem algengur
er meðal fáfróðra eyjar-
skeggja, sem eru á því stigi að
þeir skammast sín fyrir eigin
menningu.
Vopnahlé á vinnumarkaði
Það er ástæða til að gleðjast
yfir vinnufriðnum sem væntan-
lega ríkir hér til áramóta svo
framarlega sem fjármálaráð-
herra semur við BSRB á sömu
nótum og ASÍ og VSÍ hafa nú
samið um. Þó er ástæðulaust
að gleðjast yfir samningnum
sem slíkum, 12-15% hækkun
næstu sex mánuði gerir tæpast
meira en að halda í við verð-
bólguna og koma í veg fyrir að
kaupmáttur hrapi á tímabilinu.
Það má því segja að þessir
samningar séu einskonar
vopnahlé. Raunar er það mjög
slæmt að kjör fiskvinnslufólks
skuli ekki batna strax umfram
þetta því að svo virtist að allir
væru sammála um að það væri
þjóðhagslega hagkvæmt að
bæta þau verulega. Nú þurfa
fiskverkendur að flytja inn
fólk til fiskvinnu og það gefur
auga leið að það tekur tíma að