NT - 19.06.1985, Blaðsíða 8

Miðvikudagur 19. júní 1985 8
KP
Jónas Guðmundsson
rithöfundur
Fæddur 15. október 1930 - Dáinnð. júní 1985
Jónas Guðmundsson, rithöf-
undur og listmálari, er látinn
eftir harða en stutta sjúkdóms-
raun. Hann andaðist í Borgar-
spítalanum um hádegi fyrra
sunnudag, og var þá séð fyrir
nokkru að hverju fór, þótt lækn-
ar berðust af miklu hugrekki við
að bægja frá honum banameini
hans. Fer þó jafnan svo, að
maður trúir illa og seint að
góður félagi sé genginn. Sú varð
raunin í þetta sinn, þótt Jónas
væri ekki nema fimmtíu og
fjögurra ára að aldri, þegar
þroski með vitsmunum gerir
einstaklingnum fært, einkum
þeim sem við Iistir fást, að miðla
af auði reynslu sinnar í meiri
mæli en tími var til á tíð bú-
stangs og veraldegra umsvifa.
Jónas lifði merkilegu lífi og
sviptivindasömu og minnti
stundum á þá örfáu Islendinga,
allt frá Halldóri Snorrasyni til
vorra tíma, sem lögðust í víking
eða settu sig í stríð í öðrum
löndum, að mestu til að efla
skilningarvitin og eiga nokkra
sögu að leiðarlokum. Jónas átti
nóga sögu og kom það meðal
annars fram í því hve honum
var létt um að segja frá eða
skrifa. . En heimaslóðir voru
honum þó kærastar, eins og
málverk hans benda til, þarsem
hann undi sér við að færa í liti
og sólskin gömul sorgbitin hús,
höll undir skjóli bárujárns, eða
niðurlúta báta í fjörukambi eftir
að skipshafnir höfðu yfirgefið
þá í leit að lífshamingjunni.
Allt þetta spratt fram úr
höndum hans með yfirsvip
áreynsluleysis kunnáttumanns-
ins, sem hafði næga reynslu til
að skilja hvar sorgin átti heima,
og Itvar gleðidagur reis yfir
austurfjöllum.
Vinir Jónasar frá unglingsár-
um hér í Reykjavík minnast
enn þeirrar veislu skemmtileg-
heita, sem alltaf stóð í kringum
hann á þeim tíma. Hnyttinyrði
fuku af vörum hans alveg ósjálf-
rátt og án nokkurrar áreynslu,
og enn löngu síðar þótti mönn-
um liann bæði gamansamur og
snjallyrtur á góðum stundum.
Voru þó löng ár og mikil höf
sigld í millitíð. Eins og oft er
venja um slíka menn hlaut hann
nafn að auðkenni eftir að liafa
setið í Stýrimannaskólanum hjá
Friðrik Ólafssyni 1954-56. Var
hann þá nefndur Jónas stýri-
maður og jafnan síðan, þótt
margar bækur lægju að baki og
margt málverkið hefði séð dags-
ins Ijós, og jafnvel þótt hann
fengi skipstjórnarréttindi á
varðskipum 1958. Þessari stýri-
mannsnafnbót undi hann vel,
enda löngum með hugann við
sjó og sjómenn, og var nú á
vordögum orðinn skipherra á
Árvakri, einu skipa landhelgis-
gæslunnar.
Eftir Jónas hafa komið út
einar tólf bækur, frásagnir af
sjómönnum, smásögur, leikrit
og skáldsögur, þar sem byggt er
m.a. á líf hans sjálfs, eins og í
bókunum Grænlandsfarið og
Kuldamper Absalon, sem urðu
til eftir siglingar hjá Konung-
Iegu dönsku Grænlandsverslun-
inni. Sem rithöfundur var Jónas
skemmtinn og alþýðlegur í
skrifum og brá fyrir sig stíl-
brögðum, sem voru mjög ein-
kennandi fyrir persónu hans og
því lítt tillærð. Hann sigldi einn-
ig til Suður-Ameríku, en þaðan
fékk ég bréf frá honum eitt sinn
með lýsingu á hafnarborgum í
ríkjum konkvistadoranna.
Auga hans var næmt, eins og
málverkin bera vitni um, og hef
ég lengi saknað sagna úr suðr-
inu. t>ær koma ekki héðan af.
Maður sem situr um að komast
í siglingar í útlöndum þarf
stundum lengi að bíða á sjó-
mannaheimilum í erlendum
borgum, og þann tíma notaði
Jónas til að skrifa „heim“. En
hann var líka fundvís á íslend-
inga og eitt sinn minntist hann á
fyrrverandi bæjarstjóra utan af
íslandi, sem vann fyrir sér með
því að raka laut' í görðum Kaup-
mannahafnar. Og þar sem þeir
voru báðir Ijúfmenni í sjálfskip-
aðri útlegð varð þessi lýsing
mannsins sem beið eftir skipi á
manninum sem beið ekki neins
í senn átakanlegoggrátbrosleg.
Þannig nýtti Jónas sér
reynsluheim sinn til hins ýtrasta,
og var stundum eins og hann
yrði áhorfandi að sjálfum sér í
margvíslegu veraldarvafstri. En
það var grunnt á glaðværðinni
og þeim glaða þyt sólvindanna,
sem leikur um sæfarann þegar
landfestar liafa verið leystar.
Mörg áhugamál toguðust á um
atgervi Jónasar. Vist hans í
Stýrimannaskólanum bendir til
þess að hann hugðist leggja
sjómennsku fyrir sig, þó fyrst og
fremst til að geta orðið nýtur
starfsmaður landhelgisgæslunn-
ar, en hjá henni hóf hann störf
árið 1952. Níu árum síðar lauk
hann sjóliðsforingjaprófi í skóla
amerísku strandgæslunnar í
Yorktown í Virginíufylki. En
fjölþættar gáfur hans leiddu
hann á aðrar brautir og upp úr
1962 fór hann að starfa að
listum og menningarmálum. Þar
fékk frískleg og uppáfinningar-
söm sköpunargáfa lians notið
sín.
Fyrir utan að vera í stjórnum
rithöfundasamtaka. og nú í ann-
að sinn formaður Félags ís-
lenskra rithöfunda, átti hann
sæti í stjórn Farmanna- og fiski-
mannasambandsins og var rit-
stjóri tímarita, sem sjómanna-
samtök gáfu út. Frá árinu 1974
ritaði hann að staðaídri um
menningarmál í Tímann, en
upp á síðkastið skrifaði hann
vikulegar greinar í DV. Skrif
um menningarmál hafa löngum
verið þrúguð af pólitík, og tók
Jónas þátt í því af meðfæddri
kátínu blandaðri háði, hvenær
sem tilefnin bárust honum í
hendur. Varð oft af þessu nokk-
urt fjaðrafok, en þá var honum
mest skemmt, þegar andstæð-
ingar hans fundu honum mest
til foráttu. Þrátt fyrir það var
Jónasi ekki í nöp við nokkurn
mann. Þetta var honum glíma,
sem hann þreytti af íþrótt eins
og forn-rómverskur skylminga-
maður, svo að þeir sem trúðu á
málstaðinn stóðu móðir eftir og
vissu ekki alltaf að undan voru
fæturinir, svona í óeiginlegri
merkingu sagt.
Jónas var í Framsóknar-
flokknum og lét það ekki liggja
í láginni. Talaði hann stundum
unt „okkur framsóknarmenn",
og mátti þá búast við nýrri hrinu
af samlagssvæðum stjórnmál-
anna. Hann sat í fulltrúaráði
flokksins í Reykjavík og í stjórn
Reykjavíkurhafnar fyrir
flokkinn. Og hafi eitthvað skilið
á stundum á milli hans og
flokksins, þá var það vegna þess
að Jónas var gamall vesturbæ-
ingur, sem taldi með réttu að
flokkurinn ætti líka að vera til
utan samlagssvæðanna-. Við síð-
asta forsetaframboð var Jónas
einn af sveinum Alberts Guð-
mundssonar, fjármálaráðherra,
og hafði það verkefni helst,
vegna þekkingar sinnar á lífþ
sjómanna, að fylgja Albert á
fundum í sjávarplássum. Þar,
var Jónas í essinu sínu, enda
talaöi hann tungumál sem hinir
sæbörðu skildu.
Jónas var tvíkvæntur. Fyrri
kona hans var Oddný Gríms-
dóttir, og eignuðust þau einn
son, Grím, sem nú er fullorðinn
maður. Eftirlifandi kona Jónas-
ar er Jónína Herborg Jónsdótt-
ir, leikkona, og eignuðust þau
fjögur börn, þrjá syni og eina
dóttur. Fjölskyldan býr nú við
þungan harm, en börn Jónasar
og Jónínu eru enn ung að árum.
Jónas bjó vel að fjölskyldu
sinni. Til sumardvalar fyrir börn-
in endurbyggði hann gamalt hús
á Eyrarbakka, Berg.og var ekki
nema örstutt þaðan út í guðs-
græna náttúruna. Jónas sýndi
þessari endurbyggingu mikinn
áhuga og vann ötullega að því
að gera hana þannig úr garði, að
vel færi um fjölskylduna.
Urðu jafnan nokkrar sögur af
ferðum austur, einkum að
vetrarlagi í misjöfnum veðrum,
þegar flytja þurfti smiði og pípu-
lagningamenn á staðinn. Berg
er fyrir nokkru orðið hið ágæt-
asta hús og hefur fjölskyldan
haft af því full not undanfarin
ár. Jónas var ættaður frá Eyrar-
bakka, en faðir hans var sonur
Péturs skólastjóra á Eyrar-
bakka. Þeir bræður, synir
Péturs, voru þekktir menn og
athafnasamir. Það var því eng-
in furða þótt Eyrarbakki yrði
fyrir valinu þegar Jónas valdi
sér sumarhús handa sér og fjöl-
skyldunni, enda lýsir það rækt-
arsemi siglingamannsins.
Við brottför Jónasar Guð-
mundssonar er skylt að þakka
löng og góð kynni. Engan var
betra að hafa með sér í margvís-
legum orrahríðum og skylming-
um og engan var meiri hvíld að
tala við þegar alvörumálum
hafði verið vikið til hliðar. Hann
var hinn káti félagi og úrræða-
góði og hafsjór af upplýsingum
um ólíklegustu hluti. Yfirleitt
hafði hann fyrir vana að hlusta
á erlendar útvarpsstöðvar á
fréttatímum, og vissi því um
stóra atburði áður en þeir voru
tíundaðir hér - ef þeir voru þá
tíundaðir yfirleitt. Við áttum
langt samstarf um málefni rit-
höfunda og áhugi hans og vel-
vilji fleytti okkur yfir margt
skerið. Nú síðast, þegar hann
gegndi formennsku í félagi
okkar, tók hann að sér mikið
fleiri störf en honum bar. Þann-
ig var hann í einu og öllu, þar
sem sterklega þurfti að róa.
í rauninni verða öll orð fátæk-
leg og einskisnýt gagnvart þeirri
óafturkallanlegu staðreynd sem
dauðinn er. Og þótt manni finn-
ist að andlát Jónasar s.é fánýt
sóun, þegar ekki var um eldri
mann að ræða, sem að auki var
umsvifamikill höfundur ritaðs
máls og málverka, verður sú
tilfinning aðeins hjómið eitt
samanborið við þá miklu sorg,
sem fjölskylda hans hefur orðið
fyrir. Við sem hittum hann næst-
um daglega söknum vinar í
stað, en fjölskyldan saknar föð-
ur og eiginmanns, þrekmennis-
ins góða sem voru allir vegir
færir fyrir skammri stundu. Við
vottum Jónínu Herborgu, og
börnunum hennar ungu, samúð
okkar þó að við vitum hvað það
nær skammt.
Indriði G. Þorsteinsson
Nú hefur verið kallaður til
feðra sinna Jónas Guðmunds-
son stýrimaður og rithöfundur.
Ég kynntist Jónasi þegar hann
rak fasteignasölu í vesturborg-
inni í Reykjavík íkringum 1964.
Þeir voru þarna saman í darr-
aðardansinum hann og Sigurður
heitinn Pétursson tengdasonur
Eysteins Jónssonar fyrrverandi
ráðherra. Margar ánægjustund-
ir átti ég með þessum tveim
heiðursmönnum, en Sigurður
er fallinn frá fyrir mörgum
árum, og nú er Jónas burt
kallaður aðeins 54 ára og er að
honum fráföllnum mikil eftir-
sjá. Með Jónasi Guðmundssyni
er genginn mikill þjónn fólksins.
Hann hafði rekið fasteignasölu,
verið í innflutningi, stundað
málaralist með ágætum árangri,
verið stýrimaður í flota land-
helgisgæslunnar, en það sem
hann er kunnastur fyrir eru
rithöfundarstörf hans, bæði á
sviði blaðamennsku, upplesari
á eigin efni í útvarpi og ritstörf
að bókmenntaverkum. Jónas
Guðmundsson er genginn til
feðra sinna, skarð hans verður
vandfyllt. Hann lætur eftir sig
hlýtt handtak til samferðamann-
anna, sem honum kynntust.
Ég bið fjölskyldu Jónasar
Guðmundssonar gæfu og gengis
og veit að minningin urn góðan
dreng mun fylla húsið af sálarró,
þó hann'komi aldrei aftur.
Ég kveð Jónas Guðmundsson
með orðunum, hafðu heila þökk
fyrir samfylgdina. Eiginkonan
og börnin hafa misst mest, en
þjónn fólksins, eins og ég nefndi
Jónas jafnan með sjálfum mér,
sem farinn er svo langt frá
okkur, mun verða hér áfram á
meðal okkar, í dagsverki sínu
sem aldrei verður lokið. Hafðu
heila þökk Jónas Guðmundsson
rithöfundur.
Sumarliði Steinarr Benedikts-
son rithöfundur
Kveðja frá Félagi
íslenskra rithöfunda
Jónas Guðmundsson, rithöf-
undur, andaðist síðastliðinn
sunnudag í Borgarspítalanum í
Reykjavík, aðeins fimmtíu og
fjögurra ára að aldri. Félagar í
Félagi íslenskra rithöfunda
munu sakna vinar í stað, því
Jónas var einn ötulasti aðilinn í
þeirri baráttu, sem félagið á í
um þessar mundir við að ná
fullum rétti, eins og því ber í
landi þar sem félagafrelsi ríkir.
Félagið kveður nú formann
sinn, en það var í annað sinn sem
hann gegndi þeirri trúnaðar-
stöðu. Áður hafði hann sinnt
formennsku í félaginu tímabilið
1976-77. Jónas lét sig mjög
varða réttindamál rithöfunda og
tók af alhug þátt í félagsstörfum
þeirra.
Helsta áhugamál hans á síðari
árum var efling félagsins, svo
það mætti verða sem best í
stakk búið til að halda uppi
merki rithöfunda, verja áunnin
réttindi þeirra og auka svigrúm
þeirra og áhrif. Fyrir þetta
þakkar félagið formanni sínum
nú að leiðarlokum. Við vottum
fjölskyldu hans og öðrum að-
standendum samúð okkar.
Stjórn Félags
íslenskra rithöfunda
Kveðja frá Framsóknar-
félagi Reykjavíkur
í síðasta mánuði kom ég að
máli við Jónas Guðmundsson
og bað hann að flytja erindi á
skemmtun, sem haldin var á
vegum Framsóknarfélags
Reykjavíkur. Var það auðsótt,
enda málið honum skylt, þar
sem hann átti sjálfur sæti í
stjórn félagins. Erindi hans fjall-
aði um sólarlag lífsins, snilldar-
lega flutt, eins og hans var von
og vísa. Engan, sem á hlýddi
renndi þá í grun, að svo skammt
yrði í sólsetur fyrirlesarans,
enda kom ótímabært og skyndi-
legt fráfall Jónasar Guðmunds-
sonar vinum hansogsamherjum
í opna skjöldu.
Á lífsferli sínurn kom Jónas
Guðmundsson víða við, og þótt
hann hafi verið þekktari fyrir
rithöfundarstörf og listmálun en
stjórnmálavafstur, þó tók hann
engu að síður virkan þátt í
borgarmálastörfum fyrir Fram-
sóknarflokkinn í Reykjavík.
Sem slíkur átti hann sæti í
hafnarstjórn Reykjavíkur og er
óhætt að fullyrða að þekking
hans á sjávarútvegi og reynsla
hans sem skipstjórnarmanns
hafi komið góðum notum í því
starfi. Um langt árabil var Jónas
Guðmundsson blaðamaður á
Tímanum og annaðist þar bók-
mennta- og listgagnrýni. Naut
hann virðingar sem slíkur og
var það tjón fyrir blaðið, þegar
hann hvarf af þeim vettvangi.
Það er skarð fyrir skildi í
stjórn Framsóknarfélags
Reykjavíkur, þegar Jónas er
horfinn á braut. Honum fylgdi
kraftur og elja. Og ávallt sá
hann nýjar hliðar á málum, því
að hann var hugmyndaríkur
með afbrigðum. En fyrst og
síðast hugsaði og starfaði Jónas
sem Reykvíkingur. Honum var
annt um borgina sína og hags-
muni íbúa hennar. Um það
bera ótal blaðagreinar hans
glöggt vitni.
Fyrir hönd stjórnar Fram-
sóknarfélags Reykjavíkur
þakka ég Jónasi samfylgdina,
og votta eiginkonu hans og
fjölskyldu samúð.
Alfreð Þorsteinsson
form. FR
Kveðja f rá borgarmálaráði
Framsóknarflokksins
Við kölluðum hann stundum
þúsundþjalasmiðinn. Hann var
líka ýmist titlaður stýrimaður,
málari eða rithöfundur. Sumir
töluðu um framsóknarmanninn
Jónas Guðmundsson.
Allar þessar nafngiftir segja
sitt. Vissulega var hann óvenju-
legur um margt. Afköst við
ritstörf og málaralist voru með
ólíkindum. Þóvirtist hann ávallt
eiga aflögu stund til annarra
verka.
Hann átti fjölda vina og kunn-
ingja enda mannblendinn og
hafði gaman af að blanda geði
við fólk. Hann var ekki aðeins
ræðinn heldur litríkur í máli og
orðheppinn í besta lagi.
Jónas Guðmundsson átti sæti
í Hafnarstjórn Reykjavíkur síð-
astliðin sjö ár. Þar var vissulega
réttur maður á réttum stað. Þar
naut sín vel reynsla hans frá
sjómannsárunum. Á sjó-
mennsku og siglingum hafði
hann brennandi áhuga og var
fjölfróður um allt sem að því
laut. Það var því engin tilviljun
að uppáhaldsmyndefni hans
voru skip, bryggjur og haf.
1 borgarmálaráðinu var hann
allan þann tíma er hann var í
Hafnarstjórn. Hann stansaði
jafnan stutt á fundum okkar
enda í mörgu að snúast. Hann
leit þó jafnan inn, sagði skoðun
sína á þeim málefnum sem um
var rætt, og kryddaði ræðuna
með gamanmáli sem lá honum
svo létt á tungu. Svo var hann
þotinn og stóllinn var auður
eftir. Það gladdi okkur þó jafn-
an er hurðin féll að stöfum að
við gátum átt von á honum
síðar.
Nú hafa umskipti orðið. Stóll-
inn er auður og hurð hefur fallið
að stöfum. Um þær dyr er
aðeins gengið til einnar áttar og
enginn sern um þær fer kemur
aftur.
Jónas Guðmundsson hefur
kvatt fyrir fullt og allt.
Við söknum hans öll og vott-
um Jónínu og börnunum okkar
dýpstu samúð.