NT - 12.07.1985, Blaðsíða 6

lill
Haraldur Ólafsson:
Æskileg
■ í hinni pólitísku umræðu á
íslandi kemur hvað eftir annað
fyrir skammaryrðið „kerfis-
flokkur“, „kerfiskarlar" eða
einhver önnur samsetning með
-kerfi- og á að merkja eitthvað
slæmt, eitthvað óæskilegt,
eitthvað niðrandi. Mér hefur
stundum orðið hugsað til þess
hve einfalt er að stunda stjórn-
málaskrif með þeim hætti að
hamra á einstökum orðum,
hugtökum, sem aldrei eru skil-
greind til hlítar og ekki einu
sinni notuð af samkvæmni.
„Kerfisflokkur" er eitt þessara
orða, senr notuð eru í stað
rökræðna. Merkingarlítið
hugtak er gert að áróðurs-
atriði, síendurteknu. Þetta á
að verka eins og viðvörunar-
bjalla: kerfisflokkur, þ.e.
vondur flokkur með óæskileg
stefnumið.
Enginn flokkur á íslandi er
jafn oft kallaður kerfisflokkur
og Framsóknarflokkurinn.
Það er eiginlega með ódæmum
hve oft andstæðingar flokksins
úr öllum áttum gefa honum
þessa einföldu og merkingar-
lausu einkunn: kerfisflokkur.
Það nær yfir allt sem þeir vilja
saka flokkinn um. Það er svo
margt, sem mönnum hefurtek-
ist að troða inn í þetta hugtak,
að erfitt er að greina hvaða
þættir það einkum eru sem
fara svo mjög fyrir brjóstið á
þessum áróðursmönnum. Oft
virðist átt við, að Framsóknar-
flokkurinn standi gegn breyl-
ingum á ríkjandi skipan mála í
íslensku þjóðlífi. Hann vilji
hvorki breytingar á efnahags-
kerfi né stjórnkerfi. Þar með
sé flokkurinn dragbítur á fram-
farir. Þá eru framsóknarmenn
oft sakaðir um að vera á móti
frelsi. Þeir styðji „auðhring-
inn“ SÍS og hugsi um það eitt
að viðhalda spilltu kerfi kunn-
ingsskapar og valda.
Ábyrgð fylgir áhrifum
Ástæða væri til að kanna
nákvæmlega hvaða rök verða
færð fyrir þessum áróðri. Það
er í sjálfu sér ekki undarlegt
þótt sá flokkur, sem átt hefur
þátt í að móta íslenskt þjóðlíf
í hartnær sjö áratugi, og staðið
fyrir víðtækum breytingum á
næröllum sviðum efnahagslífs,
menningarlífs og félagsmála,
sækist ekki eftir breytingum
breytinganna vegna. Miklu
fremur leitast hann við að
styrkja þær stofnanir sem
reynst hafa þjóna hlutverki
sínu vel, en hikar ekki við að
hverfa inn á nýj ar brautir þegar
við á. Það er einnig athygl-
isvert, að þegar framsóknar-
menn standa fyrir víðtækum
skipulagsbreytingum í at-
vinnumálum eins og nú á sér
stað, þá hafa andstæðingar
flokksins ekkert annað um það
að segja en að í raun og veru
sé ekki um neinar breytingar
að ræða!
Tilgangurinn með starfi
stjórnmálaflokks er að hafa
áhrif og til að hafa áhrif verður
að fara með völd. Stjórnmála-
baráttan stendur nú einu sinni
um völd. Stjórnmálaflokkur
sem afsalar sér áhrifum í
stjórnkerfinu er til einskis
nýtur. Framsóknarmenn hafa
aldrei hikað við að taka á sig
þá ábyrgð sem fylgir völdum.
Flokkurinn hefur átt aðild að
ríkisstjórn í rúmlega fjóra ára-
tugi fra' 1927 og jafnframt átt
fulltrúa í flestum helstu stjórn-
stöðvum ríkisins. Þetta hefur
gefið flokknum tækifæri til
þess að hafa áhrif, en hinu er
ekki að leyna, að áhrifum fylgir
ábyrgð. Mistök hafa verið gerð
og verða gerð. Framsóknar-
flokkurinn hefur, eins og aðrir
stjórnmálaflokkar sem lengi
hafa verið við völd, tekið á sig
ýmsa skelli, sem hinir siða-
vöndu og „hreinu“ stjórnmála-
loddarar hafa sloppið við.
Skammaryrðið „kerfisflokk-
ur“ á við flokkinn ef átt er við
að hann hafi um langa hríð
verið virkur í íslenskum stjórn-
málum, en það getur ekki átt
við þá ásökun, að hann standi
gegn framförum og breyting-
um. Hreyfanleiki og opinn
hugur er einmitt eitt helsta
einkenni Framsóknarflokks-
ins. Skortur á strangri og
ósveigjanlegri hugmyndafræði
er að mínu mati einn helsti
kostur hans. Hann er fyrst og
fremst sprottinn úr íslenskum
aðstæðum og hlutverk hans er
Föstudagur 12. júlí 1985 6
kerf i og óæskileg
að leysa viðfangsefni íslend-
inga í samræmi við þjóðskipu-
lag okkar, auðlindir og menn-
ingararf.
Frelsishugtakið er
misnotað
Framsóknarflokkurinn telur
ríkjandi valdaskipan langt frá
því að vera hina bestu og
æskilegustu. Hann vill gera
þar ýmsar breytingar á, og
hefur reyndar staðið fyrir veru-
legum breytingum nú að
undanförnu, t.d. í sambandi
við Byggðastofnun, verðlagn-
ingu og stjórnun í landbúnaði
og sjávarútvegi, o.s.frv.
Flokkurinn heíur einnig fitjað
upp á og stutt nýjungar í
húsnæðismálum.
En það eru vissir hlutir, sem
ég tel, að framsóknarmenn
eigi að leggja aukna áherslu á
í starfi sínu og stefnumótun.
Ég tel t.d., að frelsishugtakið
sé misnotað og afskræmt af
ýmsum sterkum aðilum í þjóð-
félaginu. Það frelsi, sem marg-
ir úr forystuliði samstarfs-
flokks okkar í ríkisstjórninni
boða, er ekki það frelsi, sem
ég tel að eigi að vera undir-
staða þjóðskipulags okkar.
Það frelsi, sem stærstu dagblöð
landsins boða er frelsi auð-
magnsins til að ráða landinu.
Það er frelsið til að fara með
völd í krafti fjármagns. Hags-
munir heildarinnar verða að
víkja fyrir frelsinu til að taka
veigamiklar ákvarðanir án þess
að farið sé að vilja þjóðarinn-
ar. Framsóknarmenn eiga ekki
að afhenda gróðamönnum
völdin í landinu. Þeirra frelsi
er að ráðskast að vild með
afraksturinn af vinnu fólksins í
landinu. Þeir stefna að frelsi
hinna fáu til að ráða yfir hinum
mörgu. Á undanförnum ára-
tugum hefur þjóðin byggt upp
fjölmargar stofnanir og fyrir-
tæki. Ríki og sveitarfélög hafa
sameinast um margs konar
verkefni. Þetta hefur verið
greitt úr sameiginlegum sjóð-
um landsmanna. Nú vinna
sterk pólitísk öfl í landinu að
því að afhenda einka-aðilum
mörg þessara fyrirtækja, fyrst
Tjarnarskólinn á ekkert
skylt við aukið frelsi
með því að gefa þeim kost á að
kaupa í þeim hlutabréf. Þetta
er réttlætt með því, að einstak-
ir athafnamenn muni gæta
meiri hagkvæmni í rekstri en
hið opinbera. Einnig er því
haldið fram, að ríkið sé að losa
sig við óþarfa bagga með að
selja fyrirtæki. í nokkrum til-
vikum getur þetta verið rétt,
þótt stundum efist maður um
snilli þeirra „framkvæmda-
manna“ sem eiga að bjarga við
rekstri opinberra fyrirtækja.
Að baki þessum sakleysislegu
aðgerðum liggur þó annað og
öllu alvarlegra, sem sé sú
stefna, að einkaframtakið taki
smám saman að sér fjölmörg
þjónustuf^rirtæki, sem eru
undirstaða þess velferðarríkis,
sem allir flokkar telja þó að
beri að varðveita og helst að
efla.
Vera má að ég geri of mikið
úr þessari stefnu, en ég get
ekki varist þeirri hugsun, að
hér liggi ekki að baki umhyggja
fyrir velferðarríkinu og tilraun
til að snúa því frá villu síns
vegar, heldur það sjónarmið,
að einkafjármagnið eigi að
hafa leyfi til að valsa um sem
flest svið, - í nafni samkeppni
og hagkvæmni. Sannleikurinn
er sá, að þegar um margvíslega
þjónustu er að ræða verður
ekki um neina samkeppni að
ræða. Kemur þar til fámenni
þjóðarinnar, og mikill stofn-
kostnaður þjónustunnar. Ekki
mundi líða á löngu áður en
einkaframtakið væri búið að
ná einokunaraðstöðu, og réði
kostnaðarhliðinni. Svo væri
kallað á hið opinbera um leið
og á bjátaði og það fengið til
að bera tapið.
Gott dæmi um notkun frels-
ishugtaksins, eða réttara sagt:
misnotkun þess, er umræðan
um einkaskólann við Tjörn-
ina. Hugmyndin lítur ósköp
vel út. Tveir ungir og áhuga-
samir kennarar taka sig saman
og stofna „einkaskóla“. Skól-
inn á að starfa með nýju sniði
(þótt allt sé enn á huldu með
nýjungarnar) og einhverjum
öðrum aðferðum á að beita í
uppeldi en tíðkast í hinum
opinberu skyldunámsskólum.
Þetta er auglýst sem dæmi um
framtak, og meria en það:
Tjarnarskólinn er sagður auka
frelsi í landinu. Þetta frelsi er
í því fólgið, að gegn gjaldi á að
tryggja „betri“ kennslu en í
öðrum skólum á sama stigi.
■ Ríki og sveitarfélög bera nákvæmlega sama kostnað af hverjum
nemanda í Tjarnarskólanum og þau
■ Sigurður Gíslason hótelstjóri er kallaður fyrir vegna hreintrú-
arstefnu í áfengislöggjöf á sama tíma og hundruð lögbrjóta á
götum úti eru látin með öUu afskiptalaus. NT-mynd: Róberi.
■ LögreglaníReykjavíkhef-
ur í mörgu að snúast. Nýjustu
fréttir af þeim vettvangi er
samviskusamleg og einstak-
lega smásmuguleg framkvæmd
til að fylgja fram strangri á-
fengislöggjöf. Málavextir eru
þeir að Hótel Borg hefur tekið
upp þá nýbreytni hér á landi,
að koma fyrir litlum ísskáp í
hverju gestaherbergi og sér
hótélið um að þar sé hressing
fyrir gestina, ef þcir kæra sig
um. Meðal þess sem þarna var
á boðstólum voru litlar flöskur
sem í var áfengi. Þessu fyrir-
bæri þarf vart að lýsa fyrir jafn
veraldarvönu og ferðafúsu
fólki og íslendingar eru sagðir
vera. En árkvökulir embættis-
menn komust að því, að þarna
væri framið brot á áfengislög-
gjöfinni og hótelstjórinn hefur
tvisvar verið kallaður fyrir
vegna þess arna.
Var hótelstjóranum skipað
að hætta að veita þessa þjón-
ustu þar sem hún samrýmdist
ekki áfengislöggjöfinni.
Vökul augu löggæslunnar
Það má segja árvökulum
lögregluyfirvöldum til hróss
að þau líða ekki brot á áfeng-
islöggjöfinni og láta einskis
ófreistað til að hún sé í heiðri
höfð, jafnvel ekki aó snuðra
inni í hótelherbergjum til að
athuga hvort að þar sé neytt
áfengis, með hvaða hætti það
er fengið og á hvaða tíma sólar-
hringsins gestinum þóknast að
taka það út úr skápnum í
herberginu sínu og kvitta fyrir
móttökuna.
Þar sem brotamaðurinn Sig-
urður Gíslason hótelstjóri mun
síður vilja verða talinn til sí-
brotamanna hefur hann hætt
við að veita gestum á Hótel
Borg þessa þjónustu.
í viðtali við Morgunblaðið
segir hann orðrétt: „Við höfum
leyfi til að afgreiða áfengi til
gesta frá tólf á hádegi til klukk-
an þrjú á nóttunni en lögreglan
lítur svo á, að það sé verið að
afgreiða áfengi utan þess tíma
ef gesturinn getur fengið sér
hressingu úr skáp í sínu her-
bergi sem er auðvitað ekki
annað en hans heimili meðan
hann dvelur hér. Ég nenni
hreinlega ekki að vera að mæta
til að gefa skýrslu einu sinni í
mánuði út af þessu svo við
fjarlægðum allt áfengi úr
skápunum í síðustu viku.“
Þessi rök eru náttúrlega
haldlítil gegn hinni einörðu
áfengislöggjöf og einurð þeirra
sem eru á kaupi til að sjá um
framkvæmd hennar og forsjá
með þeim vesalingum sem vilja
fá að ráða hvenær þeir fá sér
einn lítinn og hvenær þeir vilja
láta það vera.
Bókstafurinn blívur
Það liggur í augum uppi að
lagabókstafurinn stjórnar
drykkjuskap á íslandi. Hið há-
virðulega Alþingi, sem enn
jók verulega á virðingu sína í
meðferð bjórmálsins, veit sem
er, að því ber skylda til að
halda þjóðinni edrú og forða
henni frá að verða áfenginu að
bráð. Þar eru því samdir merk-
ir lagaparagrafar um það
hvernig fólk eigi að haga
neyslu sinni og sér í lagi hvar,
hvenær og hvernig það má
verða sér úti um dropann, af
hvaða styrkleika og tegund
hann má vera og hvar, hvern-
ig og hve mikið má láta í sig af
veigunum.
Það er aðeins einu sinni á ári
sem áfengisbölið fær á sig aðra
mynd í hinum bláleitu sölum
við Austurvöll. Það er þegar
fjárlög eru lögð fram. Ofsa-
gróði ríkisins af einokuninni
færist tekjumegin en gjaldmeg-
in eru færð mörg og þörf
verkefni. Meðal þeirra eru á-
fengisvarnir og kostnaður við
embættismannakerfi, sem
m.a. hefur af því atvinnu að
gæta þess vel og vandlega hvað
fram fer í hótelherbergjum og
að þar séu ekki brotin lög.