NT - 16.08.1985, Blaðsíða 9

Amnesty International:
Fangar ágústmánaðar
■ Mannréttindasamtökin
Amnesty International vilja
vekja athygli almennings á máli
eftirtalinna samviskufanga í
júní. Jafnframt vonast samtökin
til að fólk sjái sér fært að skrifa
bréf til hjálpar þessum föngum
og sýna þannig í verki andstöðu
við að slík mannréttindabrot
eru framin.
KENYA. Maina wa Kinyatti
er 41 árs háskólakennari í Ken-
ya. Hann var handtekinn í júní
1982 og ákærður fyrir að hafa
undir höndum uppreisnarskjöl.
Þessi skjöl voru ekki á lista
lögreglunnar yfir gögn sem
fundust við húsleit hjá honum.
Hannhlaut 6 ára fangelsisdóm.
Maina wa Kinyatti hafði tekið
þátt í háskólastjórnmálum og
var þekktur fyrir marxískar
skoðanir sínar og andstöðu við
stjórnina. Hann var handtekinn
ásamt fleiri háskólakennurum
og stjórnarandstæðingum um
það leyti sem stjórn Kenya
breytti stjórnarskrá landsins í
þá átt að leyfa aðeins einn flokk
í Kenya.
TAIWAN. Pai Ya-tsan, lög-
fræðingur, var handtekinn í okt-
óber 1975. Hann var þá í fram-
boði til þings og innihélt fram-
boðsumræða hans fyrirspurnir
til þáverandi forsætisráðherra.
Þessar fyrirspurnir fj ölluðu m. a.
um utanríkisstefnu stjórnarinn-
ar, gagnrýni á spillingu innan
ríkisgeirans, stofnun heilbrigð-
isþjónustu og tryggingakerfis á
vegum ríkisins, afnám herlaga
og að pólitískir fangar yrðu
látnir lausir. Pai Ya-tsan var
dæmdur í lífstíðarfangelsi fyrir
að „reyna að koma á uppreisn-
aranda" með skoðunum sínum.
AUSTUR-ÞÝSKALAND.
Hjónin Alfred (43 ára) og Helga
(37 ára) Kulhanek, voru bæði
starfsmenn í ávaxtaræktarfyrir-
tæki í A-Þýskalandi. Þau höfðu
sótt um leyfi til að yfirgefa
landið en án árangurs. A 35 ára
afmæli stofnunar A-Þýskalands
þann 7. október 1984 tók dóttir
þeirra, sem búsett er í V-Berlín,
þátt í mótmælastöðu við landa-
mærahlið milli V- og A-Berlínar
til stuðnings kröfum foreldra
sinna. Hjónin voru handtekin
nokkrum klst. síðar og dæmd í
desember s.á. fyrir að „hafa
tekið þátt í ólögmætum sam-
skiptum" þó þau hafi að sögn
ekki vitað um fyrirætlanir dóttur
sinnar. Alfred var dæmdur í 18
mánaða fangelsi og Helga í 2 ár
og 2 mánuði.
Þeir sem vilja leggja málum
þessara fanga lið, og þá um leið
mannréttindabaráttu almennt,
eru vinsamlegast beðnir að hafa
samband við skrifstofu Islands-
deildar Amnesty, Hafnarstræti
15, Reykjavík, sími 16940.
Skrifstofan er opin frá 16.00-
18.00 alla virka daga. Þar fást
nánari upplýsingar, sem og
heimilisföng þeirra aðila sem
skrifa skal til. Einnig er veitt
aðstoð við bréfaskriftir ef óskað
er.

Dag-
bók

Sumarleyfisferðir Ferðafélags
ins:
1) 16.-20. ágúst (4 dagar):
Fjallabaksleiðir og Lakagígar.
Ekið um Fjallabaksleiðir
nyrðri og syðri. Gist í húsum.
2) 16.-21. ágúst (6 dagar):
Landmannalaugar
Þórsmörk. Gengið milli sælu
húsa. Fararstjóri: Dagbjört
Óskarsdóttir.
3) 23.-28. ágúst (6 dagar):
Landmannalaugar
Þórsmörk. Gengið milli sælu
húsa.
4) 29. ágúst - 1. sept. (4
dagar): Norður fyrir Hofsjök
ul. Ekið til Hveravalla, þaðan
yfir Blöndukvíslar norður fyrir
Hofsjökul í Nýjadal. Gist
húsum.
5) 5.-8. sept. (4 dagar): NúpS'
staðaskógur. Gist í tjöldum.
Ferðist ódýrt með Ferðafélag-
inu. Farmiðasala og upplýsing-
ar á skrifstofunni, Oldugötu 3.
Ferðafélag íslands
Helgarferðir 16.-18. ágúst:
1) Króksfjörður - Vaðalfjöll -
Borgarland. Gist í svefnpoka-
plássi á Bæ í Króksfirði.
2) Þórsmörk. Gist í Skag-
fjörðsskála. Gönguferðir við
alira hæfi.
3) Landmannalaugar-Eldgjá
Gist í sæluhúsi F.í. íLaugum.
4) Álftavatn - Torfahlaup -
Háskerðingur. Gist í sæluhúsi
F.í.
5) Hveravellir - Þjófadalir
Rauðkollur. Gist í sæluhúsi
F.í.
Farmiðasala og upplýsingar
á skrifstofu F.í. Oldugötu 3
Ferðafélag íslands
Rithöfundar krefjast
þess að höfundar-
réttur sé virtur
■ Á fundi sínum í Stokkhólmi
7.-9. júní 1985 hefur Norræna
rithöfundaráðið meðal annars
fjallað um þá umtalsverðu
endurnotkun á verkum rithöf-
unda, sem fylgir nýjum miðlum,
m.a. kapalsjónvarpi.
Ráðið lýsir áhyggjum sínum
yfir þeirri þróun höfundalaga á
Norðurlöndum sem virðist í
sjónmáli.
í Danmörk hefur verið tekið
upp skyldugjald fyrir kapalsjón-
varp án þess að reynt hafi verið
að veita aðilum málsins tækifæri
til að semja um lausnir sem
bæði höfundar og notendur
gætu sætt sig við.
Þegar stjórnmálamenn hafa
með þessu móti svipt höfunda
samningsrétti sínum hafa þeir
m.a. vísað til þess að þau atriði
sem lúta að höfundarétti séu of
flókin til að hægt sé að setja sig
inn í þau. Sjónarmið af þessu
tagi eru að sjálfsögðu marklaus
sem rök fyrir skyldugjaldi.
í Noregi stendur til að taka
upp „samningsgjald" að tilskild-
um gerðardómi og í Finnlandi
skyldugjald þegar um er að
ræða óbreytt og beint endurvarp
á t.d. sænsku sjónvarpsefni.
Það sem einkennir margt af
hinni nýju tækni, m.a. kapal-
sjónvarpið, er:
að endurnotkunin felur í sér
dreifingu á nýjum markaði,
að endurnotkunin er mjög um-
fangsmikil og ör,
að endurnotkunin tekur til alls
kyns verka, sem fela oft í sér
verndað framlag af ýmsu tagi.
Höfundar og listamenn hafa
sýnt bæði vilja og getu til að
vinna saman og finna lausnir á
þessum flóknu vandamálum, má
þar t.d. nefna fjölföldunarmál.
Vinna þessara starfsstétta er
þess eðlis að þeim er mikið í
mun að aðgangur sé greiður að
upplýsingum og menningarefni
í þjóðfélaginu, og er það ein af
ástæðum þess að hægt er að ná
fram samningum. Staðreynd er
að höfundar hafa nú frjálsan
samningsrétt á sviði fjölföldun-
ar, en það er svið sem er
flóknara og enn erfiðara að fá
heildarsýn yfir, heldur en
endurdreifing um kapalsjón-
varp.
Skyldugjald á Norðurlöndum
hefur hingað til einungis verið
notað þegar um er að ræða
sérstaka notendahópa, þar sem
alvarlegar þjóðfélagsástæður
hafa réttlætt slíkt. Um sjón-
varpsnotkun almennings gegnir
allt öðru máli.
Það hefur aldrei staðið til að
skyldugjald yrði almennt tekið
upp. Slík þróun yrði til að draga
enn frekar úr möguleikum höf-
unda m.a. til að lifa á vinnu
sinni.
Grundvallaratriði í höfunda-
rétti er að höfundi eigi að vera
kleift að fylgjast með notkun á
sínu eigin verki eins langt og
framast er unnt og að sanngjarnt
hlutfall sé milli notkunar og
þóknunar.
Öll reynsla bendir til þess að
eðlilegt jafnvægi náist helst með
frjálsum samningum, þar sem
samningsréttur höfunda er
viðurkenndur og virtur.
Norræna rithöfundaráðið
krefst þess að ríkisstjórnir
No'-ðurlanda axli ábyrgð sína
og stuðli að því að lagasetning
um höfundarétt og kapalsjón-
varp á Norðurlöndum verði
samræmd og verði þannig hátt-
að að tryggt sé að fram náist:
1) frjáls samningsréttur,
2) að þau samtök sem sjá um
samningsgerðina séu fulltrúar
sem flestra höfunda,
3) að greiðsla fyrir notkun berist
rétthafa annað hvort beint, eða
gegnum samtök sem starfa í
umboði hans.
Föstudagur 16. ágúst 1985
■ Guðný Asgeirsdóttir og Jón Aðalsteinn Þorgeirsson.
NT umsögn
Guðný sýndi sig að verá mjög
sleipur og ágætur píanisti, þótt
e.t.v. hafi hún átt fullt í fangi
með harðsvíruðustu staðina í
Brahms - þar er þykkt smurt
fyrir píanistann, og þurfa flestir
að taka á öllu sínu. En yfirleitt
spilaði hún með miklu öryggi og
Iéttleika, og var samleikur
þeirra hinn bezti.
Framan af var ég ekki fylli-
lega ánægður með tóninn hjá
Jóni Aðalsteini - það var eins
og svið hálstóna hljóðfærisins
hefði dreifzt meira en góðu hófi
gegndi, auk þess sem tónninn
var ójafn þá veikt var spilað. En
Jón Áðalsteinn sótti sig mjög,
lék Stravinsky vel og Brahms
prýðilega.
í tónlistarskóla geta menn
líklega ekki lært annað en teóríu
og tækni: túlkun og hin æðri rök
tónlistarinnar hafa menn að e-u
leyti í sér, en öðlast að auki með
reynslu og þroska. Mér heyrist
Jón Aðalsteinn vera mjög efni-
legur klarinettisti - ef ég væri
hann mundi ég nú leggja veru-
lega rækt við tónmyndun, önd-
un o.þ.h., því fingrafimi og
tæknikunnátta virðast vera
ágæt. Sá klarinettisti íslenzkur
afeldri kynslóð, sem nafntogað-
astur hefur orðið, og sumir
töldu bezta tónlistarmann á ís-
landi kringum 1950, Egill
Klarinettutónleikar
á Kjarvalsstöðum
■ Ungir og upprennandi tón-
listarmenn, Jón Aðalsteinn
Þorgeirsson klarinettuleikari og
Guðný Ásgeirsdóttir píanóleik-
ari, héldu tónleika á Kjarvals-
stöðum mánudaginn 12. ágúst.
Þau hafa bæði verið við nám í
Vínarborg. I fyrra héldu þau
sína raunverulegu „debútttón-
leika" hér í borginni, einnig í
ágúst á Kjarvalsstöðum, en þá
var undirritaður fjarverandi.
Bæði geta státað af frægum
tónlistargenum íblóði sínu.þótt
ekki verði þeirra nánar getið
hér - listamenn verða að standa
á eigin fótum og láta genin tala
svo sem þau hafa náttúru til.
Efnisskráin skiptist í tvennt:
Fyrir hlé voru tvö fremur létt-
væg tækniverk eftir Tadeusz
Baird (f 1928) og Witold Lutosl-
awski (f. 1913), auk Premiere
Rhapsodie eftir Debussy og
Þriggja einleiksstykkja f. klari-
nettu eftir Stravinsky. En eftir
hlé fluttu þau Es-dúr sónötu
Brahms fyrir klarinettu og pí-
anó, eitt af grundvallarverkum
klarinettunnar.
Jónsson, sagðist hafa lært hjá
tveimur gerólíkum kennurum í
Bretlandi: annar hugsaði ekki
um annað en tækni, en hinn
ekki um annað en tón og túlkun.
Og verulega góður hljóðfæra-
leikari þarf að hafa hvort
tveggja, fullkomna tæknikunn-
áttu og þroskaða tónlistargáfu
sem gerir honum kleift að flytja
öðrum list sína. Þau Guðný og
Jón Aðalsteinn virðst vera á
góðri leið, og má vonandi mikils
af þeim vænta.
Sigurður Steinþórsson
Norskur Kúrdi í
fangelsi í Tyrklandi
Norræna rithöfundaráðið mótmælir
■ Á fundi sínum í Stokkhólmi
7.-9. júní 1985 hefur Norræna
rithöfundaráðið samþykkt svo-
hljóðandi ályktun:
Alexander Bertelsen
Kúrdískur rithöfundur og
blaðamaður, norskur ríkisborg-
ari frá 1982. Kúrdinn Alexander
Bertelsen hefur verið í haldi í
hinu illræmda herfangelsi Mam-
ak í Tyrklandi síðan í febrúar
1984, ákærður og dæmdur fyrir
óþjóðhollan róg um Tyrkland
erlendis, vegna framlags síns til
bókarinnar „Kúrdar, þjóð í
Miðausturlöndum", kennslu-’
bókar sem út kom hjá forlagi
Dreyers í Osló 1979. Hinn 12.
mars 1985 var Alexander Bert-
elsen dæmdur í fimm ára fang-
elsi og átján mánaða kyrrsetn-
ingu í Tyrklandi af þessum sök-
um einum. Alexander Bertelsen
bíður nú þess að áfrýjunar-
dómstóll fjalli um mál hans.
Alexander Bertelsen (fæddur
Dogan Kilic) kom til Noregs
1975 vegna pólitískra ofsókna í
Tyrklandi.
Hann skrifaði um þjóð sína í
Noregi, fyrst í ýmis blöð og
tímarit, síðan í bókinni
„Kúrdar, þjóð í Miðausturlönd-
um.“ Þetta er bók í bókaröð um
undirokaðar þjóðir sem notuð
er sem hliðarlesning í norskum
menntaskólum. Bókin skýrir í
einföldu máli frá sögu og menn-
ingu Kúrda, einnig fjallár hún
nokkuð um þá margháttuðu
valdbeitingu sem þeir hafa orðið
fyrir í tímans rás af hinum ýmsu
valdhöfum á þessum slóðum,
en bókin er ekki á nokkurn hátt
neitt pólitískt áróðursrit gegn
ríkisstjórn Tyrklands.
Eftir að Alexander Bertelsen
fékk norskt ríkisfang sitt og
norskt nafn sneri hann aftur til
Tyrklands í febrúar 1984, senni-
lega til að heimsækja aldraða
móður sína. Fjórum dögum eftir
komuna þangáð fékk hann stað-
festingu á því hve mikils norskt
ríkisfang hans var metið í Tyrk-
landi; þá var hann handtekinn
og hefur verið í haldi síðan í
Mamak. Tyrknesk yfirvöld hafa
neitað að ógilda tyrkneskt ríkis-
fang Bertelsens, og bæði hann
og norsk yfirvöld verða því að
sætta sig við að hann skuli
dreginn fyrir rétt af hinni ólýð-
ræðislegu herforingjastjórn
Tyrklands, á sama hátt og þús-
undir annarra pólitískra fanga í
Tyrklandi.
Það er afar mikilvægt að þjóð-
ir heimsins hætti ekki að mót-
mæla öllum brotum gegn tján-
ingarfrelsi og öðrum mannrétt-
indum í Tyrklandi, jafnvel þó
brot þessi virðist óyfirstíganlega
mörg. Slík brot er ekki hægt að
þola hjá þjóð sem skuldbundið
hefur sig til að virða og vernda
lýðræði, frelsi og mannréttindi
á vettvangi Sameinuðu þjóð-
anna og Evrópuráðsins og eftir
ákvæðum Helsinkisáttmálans.
Norræna rithöfundaráðið
mótmælir því kröftuglega að
norrænn ríkisborgari skuli með
þessu móti látinn gjalda þess að
hann notfæri sér tjáningarfrelsi
það sem ríkir á Norðurlöndum
og krefst þess að ríkisstjórnir
Norðurlanda beiti áhrifum sín-
um til þess að tyrknesk yfirvöld
láti Alexander Bertelsen tafar-
laust lausan.