NT - 06.10.1985, Blaðsíða 12

1 2 Sunnudagur 6. október NT
Frakkar hafa lært svolítiö af
reynslunni og núorðið er það ekki
kallað ónytjungsháttur þar í landi að
fást við frjálsa listsköpun; fremur er
slíkt talið samfélaginu til góðs. ís-
lendingar hafa afturámóti ekkert
lært af örlögum Jónasar Hallgríms-
sonar svo dæmi sé tekið. En einn
daginn verður bara að læra soldið.
Já það var þetta með ruglun
skynfæranna Kibbi minn. Rimbaud
stendur einfaldlega í þeirri stöðu
þarna í Charleville á síðustu öld, að
vera svo skelfilega forvitinn um
veruleikann; allar dýptir hans og
víddir. Hann langar tilað kynnast
því sköpunarverki sem hann er
dottinn inní, kanna þann huga sem
hann er með í hausnum og þær
kenndir sem brjóstið hýsir; hvað
ætli þetta sé nú og hvað skyldi vera
þar að finna? En hann rekur sig fljótt
á, að aðrir spyrja ekki slíkra spurn-
inga og telja vænlegra að vera
duglegir í vinnunni og standa sig;
vera einsog hinir, búið spil. Rim- ,
baud kallinn verður þá bara að
svala forvitni sinni einn og fer útí
tilraunir, athuganir á möguleikum
og þanþoli hugarins.
Hann er ekki smáborgaraleg
skitukind einsog þú Kibbi, sem ald-
rei leggur útí neitt nema vera fyrir-
fram öruggur um að sleppa heill og
óskaddaður and- líkam- og fjár-
hagslega útúr því. Þetta er maður;
manneskja. Hann stendur einfald-
lega andspænis því að lifa á jörð-
inni, og í Ijósi þeirrar staðreyndar er
ýmsu til hættandi svoað það líf geti
staðið undir nafni.
Hann sér sjálfan sig utanfrá; hann
sér að hann sjálfur og sýn hans á
veruleikann er ekkert annað en
ófrjáls pródúksjón ákveðinna að-
stæðna og ákveðins samfélags.
Skynfærin eru ófrjáls og allt það
mat sem hann leggur á vpruleikann,
jafnvel í smæstu atriðum, sem og
möguleikana í veruleikanum, er
ekki orðið til af frjálsri hugsun,
heldur innrætt. Með öörum orðum:
samfélagið og tímarnir hafa þröngv-
að uppá hann ósönnum viðmiðun-
um, falskri sjálfsímynd, staðlaðri
upplifun. Þetta er það sem nú á
dögum er kallað uppeldismaskinan.
Og til þess að losna úr viðjum
þessa falska veruleiks, þarf að
brjóta af sér alla hlekki vana-
skynjunar og viðtekins mats, og þá
er það sem brenglun skynfæranna
kemur inní. Það þarf að rústa „sjálf-
um sér.“
Hann horfir á sig utanfrá, sér sig
í 3. persónu; hann sjálfur er eins-
konar tilraunadýr sjálfs sín í leit
sinni að sannleika - ekki öryggi eða
status. Allt skal lagt að veði! Og
þessi skynjun hans á sjálfum sér
sem viðfangsefni í víðara samhengi
en hinn sjálfsgjarni meðalmaður
fær áttað sig á, er undirstrikuð í
orðunum: „Það er vitlaust að setja:
ég hugsa. Maður á að segja: ég er
hugsaður." Hann er einskonar
áhorfandi að tilurð hugsana sinna,
horfir á þær brjótast út. Hann sjálfur
er farvegur æöri afla, innilegur mót-
takandi mystískra opinberana, en
ekki montroggið stórskáld sem ber
sér á brjóst. Þar liggur munurinn
Kibbi.
Og með því að rækta með sér
þessa fjarlægð frá sjálfum sér, er
hann þess umkominn að etja sér útí
ótrúlegustu svaðilfarir; reyna á sjálf-
um sér öll form ástar, þjáningar og
brjálsemi; ástunda vægðarlausa
brenglun allra skynfæra. Þetta er
leit að sannleika og þekkingu Kibbi,
ólíkt því að skolast gegnum lífið
með skyn- og kynfærin dauf, van-
og misnotuð. Svo vitnað sé í hann
sjálfan: „Ótrúleg písl, þarsem mað-
ur hefur þörf fyrir alla sína trú, allan
ofurmannlegan mátt, og þar sem
maður verður í samfélagi manna sá
sjúki, glæpamaðurinn, sá útskúfaði,
- og sá vitri! - því miður kemst að
því óþekkta.“
Rimbaud lítur semsé á ruglun
skynfæranna sem aðferð tilað leysa
úr læðingi ofurmannlegan kraft og
öðlast dýpri og sannari innsýn í rök
og rökleysur tilvistarinnar. Þetta er
einnig fólgið í því að kalla yfir sig
slíkar firna píslir, að eina hugsan-
lega lausnin erfólgin í „kraftaverki",
- og það er spurning um líf eða
dauða. Öll þessi reynsla veitir þekk-
ingu á hinu ókunna, sú þekking
veitir vald til galdurs; já Kibbi garla-
karl, hefurðu nokkuð stúderað Jón
lærða? Enda sökkti Rimbaud sér
oní dulfræði, jafnhliða því sem hann
jós í sig því sem þeir fordómafullu
kalla eiturlyf, - leitaði opinberana í
Búddisma, Platóni, kabbalafræðum
og gullgerðarlist, svo nokkuð sé
nefnt.
Útúr öllum þessum hamagangi
komu síðan einhver mestu afreks-
Ijóð sem úr skáldi hafa runnið á
síðari tímum og táknuðu gagngera
umbyltingu fransks skáldskapar.
Nýjar dyr stóðu opnar: möguleikar
mannshugans margfaldir á við það
sem áður hafði verið talið, tungu-
málið endurnýjað og merkingasvið
þess útvíkkað svo um munaði.
Og um munar enn.
Mikill hluti þeirra 20. aldar Ijóðlist-
ar, sem hefur að einhverju marki
getað rykkt andlega leitandi mönn-
um áfram, byggir mjög á þeim
grunni sem Rimbaud lagði, ekki síst
með „Árstíð í Víti" og „Uppljóm-
unum“. Allur módernismi er meira
og minna útfærsla á þeim hugmynd-
um sem Rimbaud barði í gegn milli
tektar og tvítugs, og ekki víst að við
Kibbi værum svona sperrtir ef þessi
drengur hefði ekki lagt sig í lífs-
háska tilað opna okkur brautir.
Gallinn við okkur Kibba er afturá-
móti sá, að við erum hálfgerðar
raggeitur. Eitt höfuðeinkenni á ís-
lenskum nútímaskáldskap er hug-
leysi; þetta eru hnyttnar samsuður
værukærra velferðardýra; í mesta
lagi rolulegar „ádeilur" sem misskil-
inn gálgahúmor tekur allan brodd
úr, því þess er einum of vandlega
gætt að styggja ekki neinn framúr
hófi.
Við lifum að sönnu á tímum
andlegrar lömunarveiki. Núorðið
þarf að leita logandi Ijósi í samtíma-
bókmenntum okkar, - nenni ekki
einusinni að minnast á myndlistina,
- stofuskrautið, - tilað finna snefil af
því ákalli sem eitt sinn var kjarni
þess sem kallaðist íslensk
menning. Og æ verður vandfund-
nara það sem frá upphafi hefur
verið talið til höfuðdyggða alls
skáldskapar: hreinlyndi.
Illa komið fyrir okkur Kibbi. Hvað
er til ráða?
Framhald í næsta blaði.

'l/r tvnHI* li »■*
' ‘ i\ O tVK ~
Jón Guðmundsson lærði var meistari I hvítum galdri á píslaröldinni sautjándu,
ofsóttur fyrir réttlætiskennd og sannleiksást. Hér er mynd eftir hann af rostungi.
Kibbi má lita.
/
Háttvirtir lesendur
Enn vil ég minna ykkur á aö senda
mér vísur í þáttinn, væri ekki upplagt
að hagyrðingar hér og þar um landið
sendu hver öðrum vísur í gegnum
þáttinn?,, eða þá að landshlutar
kvæðust á í þættinum, vil ég í því
sambandi minna á vísu Hermanns
Jónassonar.
Sunnlendinga sé ég hóp
sem til lítils dugar.
Þegar Drottinn þessa skóp
þá var hann annars hugar.
En þessi vísa var kveðin í þing-
veislu er norðlenskir og sunnlenskir
þingmenn kváðust á.
Steinn Sigurðsson er eitt sinn var
skólastjóri í Vestmannaeyjum kvað.
Nýrra efna vant er val
vandi góöu að sleppa.
Fár veit hverju fagna skal
fæstir hvad þeir hreppa.
Um andlitsfarðann orti Steinn:
Farðans tál með tískudaun
trúi ég margan ginni
Oft er fólgið flagð á laun
fögru undir skinni.
Garðar Halldórsson fyrrum bóndi í
Hríshóli í Reykhólasveit var eitt sinn
að salta gærur í frosti og kulda í
sláturhúsinuM Króksfjarðarnesi þá
kvað hann:
Þrekið hef ég þegar misst
það af kulda stafar
Máski ég hljóti hlýrri vist
hinum megin grafar.
Ekki er frítt ég öfundi
íss við kaldan sæinn
Þá sem húka í helvíti
heitir allan daginn.
Ekki veit ég eftir hvern næsta vísa
er en hún gæti verið úr Vestmanna-
eyjum eða norðan úr Hornbjargi:
Stúlkan er sem stærðar fjall
standbergjuð og gljúframörg.
Hún ætti að fá sér kræfan kall
og kenna honum að síga í
björg.
Sveinbjörn Beinteinsson kvað til
stúlku einnar:
Mælist varla meir en spönn
mittið afar netta.
Þú ert orðin allt of grönn
á ég að laga þetta?
Hér kemur enn ein ófeðruð vísa:
Öllum getur yfirsést
einkanlega í húmi.
Heyrði ég nefndan heiðurs-
prest
sem hafði villst á rúmi.
Aldrei veit maður hvenær má búast
við næstu kosningum, svo það skað-
ar varla að rifja upp gamla vísu eftir
Sigurð Jónsson frá Brún.
Best er að segja sannleikann
svo hann birtist vinum.
Djöfullinn hirði D-listann
og drjúgan slurk af hinum.
Guðmundur Gunnarsson sem bjó
á Tindum á Skarðströnd á fyrri hluta
þessarar aldar kvað um hreppsnefnd-
arfund á Skarðströnd.
Fram og aftur enn er hér
elgur kjafta vaðinn.
Kominn rafta uppí er
axarskafta hlaðinn.
Og um mann er þótti í meiralagi
óábyggilegur til munnsins kvað Guð-
mundur.
Tala geiragautur kann
glaður tveimur munnum.
Fjölda eyru fyllir hann
fréttum heima unnum.
Er húfa Boga Brynjólfssonar þá
sýslumanns Húnvetninga fauk af
honum og á haf út kvað Einar Stefáns-
son frá Blönduósi.
Húnvetninga henti slys
hér fór ver en skyldi.
Húfan fór til helvítis
hausnum ekki fylgdi.
Vafalaust er gott að vita hvar hið
besta er að finna þegar maður finnur
til hins illa inni í sér, Anna Eggerts-
dóttir frá Steðja kvað.
Eru að bresta öll mín ráð
illa lesti að fela.
En allt hið besta ef að er gáð
er í hesti og pela.
Anna orti einnig næstu vísu.
Fer ég nú að fara á bak
fáðu þér snafs á meðan.
Eftir svona andartak
er ég farin héðan.
Séra Sigurður Norðland í Hindisvík
á Vatnsnesi kvað.
Þeir sem geta ekki ort
afþví rímið þvingar.
Ættu að stunda annað sport
eða hugrenningar.
Og eftir Sigurð er líka þessi sléttu-
bandavísa.
Snjórinn hlánar, færist fjær
fannir beggja hlíða.
Sjórinn blánar, grundin grær
gaukar hneggja víða.
Látum þessu svo lokið að sinni.
Stefán Jóhannesson
Kleifum
Gilsfirði
371 Dalasýslu
Sími 93-4772
FLUGLEIÐIR GERA ÞÉR
KLEIFT AD TAKA
ELSKUNA ÞÍNA MEÐ
“fyvvT
1NNANLANDS
Ef þú ferðast mfkið með Flugleiðum innanlands átt þú það á
„haettu" að fá einn daginn frímiða upp í hendurnar, sem gildir
til hvaða áfangastaðar okkar sem er innanlands — fram og til
baka. Við gefum þér nefnilega punkta í hvert skipti sem þú
ferðast með okkur og þegar þú ert búin/n að fljúga 13-17
sinnum á fjórum mánuðum finnst okkur tími til kominn að við
borgum farið — ekki þú. Fáðu safnkort hjá afgreiðslufólki
Flugleiða og láttu það kvitta fyrir þegar þú kaupir flugmiða. Við
munum sjá um það að skrá puhktana og senda þér frímiðann
— og þá getur þú tekið elskuna með þér í flugið til tilbreytingar
- frítt...
FLUGLEIÐIR