NT - 06.10.1985, Blaðsíða 14

14 Sunnúdagur 6. október NT
Menningarbyltingin var önnur tilraun kínverskra kommúnista til að víkja af leið sovésks skrifræðissósíalisma. Hún mistókst hrapalega og við lok
‘Menningarbyltingarinnar var skrifræðið ennþá þunglamalegra en fyrir hana.
Kína er nú einn einu sinni orðið vettvangur mikiila
þjóðfélagsbreytinga sem ná inn á öll svið þjóðlífsins og
eru svo víðtækar að jafnvel er talað um nýja byltingu í
Kína þótt hún sé ekki blóðug eins og fyrri byltingar.
Hin nýja bylting hefur þegar gjörbreytt lífi kínverskra
bænda. Samyrkjubúin, sem fyrir nokkrum árum voru stolt
kínverskra kommúnista, hafa verið leyst upp í frumein-
ingar sínar og landi þeirra hefur verið skipt upp á milli
einstakra bænda sem eru hvattir til að auðgast sem mest.
Árlega leggja milljónir bænda plóginn á hilluna og byrja
að vinna í iðnaði, þjónustu og öðrum starfsgreinum.
Margir þeirra stofna eigin fyrirtæki.
Þessi nýja bylting hefur ekki síður
mikil áhrif á efnahagslif borganna.
Lítil verkstæði og smáverslanir í
einkaeigu spretta upp eins og gorkúl-
ur og rikisfyrirtæki verða að sýna
rekstrarhagnað annars eru þau lögð
niður. Jafnlaunastefnan sem komm-
únistar sögöu áður nauðsynlega fyrir
framgang sósialismans, er nú talin
stórhættuleg öfgastefna og verka-
menn hamast nú allir í bónusvinnu.
Margir kínverskir leiðtogar eru
hættir að láta sjá sig í maófötunum
svokölluöu og klæðast þess í stað
vestrænum jakkafötum. Rúmlegaein
milljón gamalla embættismanna hafa
vikið fyrir yngri mönnum og stjórnvöld
hafa tilkynnt einnar milljón manna
fækkun í hernum.
Allar eru þessar breytingar gerðar
í nafni kínversks sósíalisma sem
muni færa kínversku þjóðinni vel-
megun og velsæld og verði bæði laus
við galla sovésks sósíalisma og
vestræns kapítalisma.
Byltingarumrót í stað
stöðu'gleika
Gamla keisaraþjóðfélagið í Kína
hélst í höfuðdráttum óbreytt í rúm
tvöþúsund ár, eða allt frá því að fyrsti
keisarinn sameinaði Kínaveldi árið
221 fyrir krist. Óstjórn og slæmt
árferði leiddi stundum til uppreisna
og nýjar keisaraættir komust til valda
en þær gerðu engar grundvallar
breytingar á efnahags- eða stjórnkerfi
ríkisins.
Það er ekki fyrr en við lok seinustu
aldar að verulega fer að hrikta í
stoðum þessa stöðugasta þjóðfélags
veraldar. Nýlendustefna Evrópuþjóð-
anna, stóriðnaður þeirra heimsvið-
skipti og kapítalismi reyndust keisara-
veldinu ofviða. Fyrst reyndu kín
verskir keisarar að loka ríki sínu íyrir
þessum erlendu áhrifum sem rösk-
uöu árþúsundajafnvægi. En vestræn
ríki þvinguðu Kínverja til að opna ríki
sitt með hervaldi og svo fór að lokum
að keisaraveldið riðaði til falls.
Saga Kínverja á þessari öld er í
algjörri andstöðu við þjóðfélagslegan
stöðugleika fyrri tíma. Þjóðernissinn-
ar steyptu keisaraveldinu árið 1911
með það fyrir augum að byggja upp
kínverskan kapítalisma sem væri
mannúðlegri og betri en vestrænn
kapítalismi. Þjóðernisleiðtoginn Sun
Yatsen hafði komið til Vesturlanda og
orðið vitni að blóðugum vinnudeilum
og atvinnuleysi. Hann vildi forða Kína
frá slíku og boðaði mikil ríkisafskipti
af stórfyrirtækjum og fjármagns-
streymi. En þjóðernissinnum tókst