NT - 06.10.1985, Blaðsíða 10

1 0 Sunnudagur 6. október NT
/
imi
'östápoM
é ••
...sagnaandi?
(hvaö eru mörg ö í því)
Hver er þessi sagnaandi? Hann
hefur verið skorinn upp, og þá var
dregin útúr honum sálin: hún
reyndist vera svört og því aðeins
sýnileg í dagsbirtu en útilokað að
festa á henni hendur nema í
myrkri; biksvörtu bleki sem stund-
um leggst á herðar manna. Þess-
vegna eru mennirnir svona undar-
legir og ólíkir öðrum skapnaði
jarðarinnar: þessi snoðna upp-
rétta skepna er dýrið sem segir
sögur. En að segja sögur er ekki
einsog að drekka vatn í gegnum
nefið, sögumaðurinn verður að
hafa sagnaandannn í sig blásinn,
og sögurnar þurfa það líka. Og
þessi andi, skyldi hann hafa háa
greindarvísitölu? Nei varla, því
skynsemin vefst fyrir honum, allt-
útskýrandi skynsemin; hafa ekki
allir tekið eftir því hvað draugasög-
ur spíritista eru leiðinlegar?
Kannski afþví skynsemisgadda-
vírinn er strekktur að hálsi sagna-
andans. Rökræðuáráttan virðist
einnig vera honum óholl. Að tefla
fram og raða saman lógík stað-
reyndum og viti gerir góðar sögur
hjárænulegar, því þær eiga ekki
að fæða annað af sér annað meiri
þoku. Þessvegna hafa herra-
garðskrimmarnir þarsem mystíkin
um blóðlausa líkið á bókasafninu
er rökrædd til mergjar við te-
drykkju og koníakstár annað lík í
lestinni og eru dauðanum vígðir:
áður en lýkur nösum og síðustu
blaðsíðunni er flett þarf að vera
búið að kveikja Ijós í öllum myrk-
um skotum og blása út alla þoku
og eftir stendur nakin kræklótt
hrísla sem er hversdagslegri og
óljóðrænni en frímúraratalið. Lík-
lega hafa þjóðir mismikla áráttu til
rökræðna og þá að sama skapi
minni til sögusagna, reynsla mín
af dönum var sú að varla máttu
tveir eða fleiri hittast að ekki væri
strax sest á einhverja rökstóla.
Einn dró upp skoðun og annar
gerðist ósammála og svo var rök-
semdum kastað á víxl og þær
teygðar og undnar en mörlandinn
spilaði taugaveiklaðan takt á borð-
plötuna og reyndi að fá fólk til að
hætta að rífast með því að læða
inn sögu. En hinir þögnuðu hissa
og horfðu vorkunnsamlega á
manninn sem spilar óstyrkan takt
á borðplötuna, því það sem hann
sagði kom málinu ekki við. Og
kannski má þekkja góða sögu af
þessu: Hún kemur málinu ekki
við.
Sagnaandinn nærist á list sem
hefur ekkert sérstakt form frekar
en hann sjálfur: frásagnarlist. Deyr
fé, deyja listform, en frásagnarlist-
in mun aldrei deyja; það er sagt að
„skáldsagan" kunni að visna eins-
og rímurnar og vikivakakvæðin,
en frásagnarlistin er eldri en þetta
allt og sagnaandinn hefur fylgt
manninum frá því hánn fyrst reis
uppá afturlappirnar, lærði að styðj-
ast við lurkinn og segja amma og
afi. Og frásagnarlistin mun þá
fyrst gufa upp með sagnaandan-
um þegar síðasti maðurinn á jörð-
inni mun segja sjálfum sér frá því
hvernig hinn næstsíðasti féll fram
með eldhvítan glampa á andliti
stirðnuðu í ópi. Er til íslenskur
sagnaandi? Hver veit. Rökræðu-
kúnstin er amk. ekki á okkar
bandi: lítið bara á alþingistíðindi.
Að barna sögur með leiðréttingum
og útskýringum hefur á íslensku
kallast að vera kelling, og góður
maður sagði að kellingar af báðum
kynjum væru að eyðileggja sagna-
list íslendinga. Hið merkilegasta
sem þessi þjóð, sem á ekki meiri
péturskirkjur til að hæla sér af en
sundhöllina við barónsstíg (indæl
sem hún er), hefur afrekað eru
sögur. Sögur einsog Njála og
Heimsljós, og afþvi menn hyllast
til að skilja sjálfa sig í Ijósi þess
sem þeir hafa ekki gert hafa allir
íslendingar sem ekki tekst um
sína daga að segja eða skrifa
sögu á borð við áðurnefndar beðið
ósigur í þessu eina lífi sem þeirfá.
Það er kannski hinn svarti íslenski
sagnaandi.
Einar Kárason

Rimbaud
Hugleiöingar um
íslenska menningu
Þorgeir Kjartansson skrifar:
íslenskt góðskáld sagði ein-
hverntíma í fjölmiðli á þá leið, að
ruglun skynfæranna væri einsog að
hringja í skakkt númer; það svaraði
alltaf sami maðurinn. Þessi hnyttna
athugasemd skáldsins var, að því
er mér skildist, einskonar uppgjör
þess við eitt af höfuðskáldum
Frakka fyrr og síðar: Arthur Rimb-
aud. Skáldið fékk gott klapp og
upphefð meðal frónskra andans
manna og menningar.
Þessi gullvæga setning, sem af-
greiðir í einu heljarinnar höggi það
sem dýpst og sannast hefur verið
hugsað í öðrum menningarheimi,
er á margan hátt athyglisverð sem
symptom, og segir meira um orsak-
irnar fyrir niðurlægingu íslenskra
bókmennta á síðari tímum, en ætla
mætti í fljótu bragði. Hún er dæmi-
gerð fyrir þá yfirborðslegu brand-
aradýrkun sem er helsta handíkapp
heillar kynslóðar skálda og menn-
ingarvita (og jafnvel rúmlega það),
og vitnar um það útbreidda hugleysi
manna sem þora ekki að takast á
við hlutina undanbragðalaust, en
skapa sér meö töff kommentum
falskt öryggi: falskan veruleik, sem
þeir síðan skapa öðrum með því að
senda bækur útúr sínum falska
veruleik.
Veruleikafölsun fjölmiðlanna hef-
ur náð inní skáldsöguna og þá er
vissulega illa komið fyrir bókaþjóð-
inni. Um árabil hafa dunið á okkur
falskar æskuminningar ungra rit-
höfunda og þessar bækur seljast
vel, því fólki þykir gott að láta
blekkja sig og enginn vill missa af
strætó.