NT - 11.10.1985, Blaðsíða 8

Málsvari frjálslyndis,
samvinnu og félagshyggju
Útgefandi: Nútiminn h.f.
Ritstj.: Helgi Pétursson
Ritstjórnarfulltr.: Níels Árni Lund
Framkvstj,: Guðmundur Karlsson
Auglýsingastj.: Steingrímur Gíslason
Innblaðsstj.: Oddur Ólafsson
Skrifstofur: Síðumúli 15, Reykjavík.
Sími: 686300. Auglýsingasimi: 18300
Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn
686392 og 686495, tæknideild 686538.
rai
iVF
Setning og umbrot: Tæknideild NT.
Prentun: Blaöaprent h.t.
Kvöldsímar: 686387 og 686306
Verð í lausasölu 35 kr. og 40 kr. um helgar. Áskrift 360 kr.
Hvert
stefnir?
■ Nú hafa verið gerðar þær breytingar á ráðherraemb-
ættum Sjálfstæðisflokksins sem formaður flokksins
taldi nauðsynlegar. Ekki hefur verið skýrt hvers vegna
þessi uppstokkun var talin nauðsynleg þótt formaður-
inn tæki sæti í stjórninni en marga undrar sú ákvörðun
hans að hræra upp öllum embættum flokksins en
eflaust hefur formanninum þótt ærin ástæða til þess.
Nú er bara að vona að þessi ráðstöfun gefist vel og að
hinir nýju ráðherrar átti sig sem fyrst á nýjum
málaflokkum og geti gengið ótrauðir til verka.
Forsætisráðherra hefur skýrt frá því að stjórnarstefn-
an verði óbreytt og að fjárlögin í þeirri mynd sem jiau
eru nú verði lögð fram. Eflaust verða miklar umræður
um þau og leitað leiða til að stemma enn frekari stigu
fyrir útgjöldum og eyðslu ráðuneytanna. Varlega þarf
þó að fara í þeim efnum eins og hér í blaðinu hefur
áður verið vikið að. Þótt rétt sé að gæta aðhalds í
opinberum framkvæmdum þarf einnig að hafa í huga
arðsemi þeirra og þá röskun sem það getur þýtt að
fresta þeim eða hætta við þær.
N.T. ítrekar cnn þá skoðun sína að ekki má koma
til kaupmáttarskerðingar hjá almenningi og lætur í Ijósi
þá skoðun sína að finna þarf leiðir til að þeir sem breiðu
bökin hafa greiði sinn skerf til þjóðarbúsins.
Ekki er fyrirsjáanlegt að betri aðferð verði höfð en
að leggja á stóreignaskatt í einhverri mynd. Hvað sem
öðru líður þá er það staðreynd að þeir sem eiga miklar
eignir eiga að geta tekið meira á sig en þeir sem
einungis hafa lifibrauð af almennum launum. Þegar að
kreppir verður að gera meira en gott þykir en ekki er
hægt að bæta álögum á almenning eins og nú stendur.
Það hefur ekki farið fram hjá neinum sem annast
heimili hve öll matvara og annar heimiliskostnaður
hefur hækkað í verði. Fullyrða má að hjá flestum
heimilum er þessi liður svo stór að lítið má út af bregða
í öðrum útgjöldum til að endar nái ekki saman.
íslendingar vilja ekki að hér á landi sé fátækt. Hjá
velferðarþjóðfélagi er fátækt eitt versta brennimark
sem um getur. Ef ekki verður að gætt getur svo farið
að ísland verði í röð þeirra ríkja sem hafa það orð á
sér að hér ríki fátækt.
Framsóknarmenn vilja fara með aðgát. Forsætisráð-
herra hefur lagt fram ítarlega áætlun um hvernig megi
bæta hag þjóðarinnar og draga úr erlendri skuldasöfn-
un án þess að til atvinnuleysis komi og án þess að
kaupmátturinn rýrni. Þessi áætlun miðast við þrjú ár.
Óraunhæft cr með öllu að ætla sér að vinna á erlendum
skuldum í einu vetfangi, og ríkisstjórn Steingríms
Hermannssonar hefur tekist að ná verðbólgunni niður
um 100% á tveimur árum og er því ekki óraunhæft að
ætla að ef stjórnin fær vinnufrið og stuðning lands-
manna takist að vinna enn frekar að niðurlögum
hennar á næstu misserum. Þrátt fyrir öra hjöðnun
verðbóígunnar hefur tekist að halda fullri atvinnu sem
er krafa allra.
Óneitanlega spyrja landsmenn nú hvað það þýðir að
nýir menn setjist í ráðherrastóla sjálfstæðismanna. Má
búast við að þeir kaupi sér vinsældir með óhóflegum
útgjöldum eða verður sú raunin á að þeir taki nú á stóra
sínum í sparnaði og meti þjóðarhag meir en vinsældir?
Verði svo var til lítils barist.
Með þessu verður fylgst.
Föstudagur 11. október1985 8
Þórdís Bergsdóttir:
Vinnumarkaðurinn
viðurkenni
foreldrahlutverkið
■ Hvað er fjölskyldupólitík?
Árið I98I gaf Félagsmálaskóli
Framsóknarflokksins út bækl-
ing um málefni fjölskyldunnar.
I erindi, sem þar er birt
skilgreinir Eysteinn Jónsson
orðið fjölskyldupólitík svo:
„Fjölskyldupólitík fjallar um
fyrirætlanir og ráðstafanir,
sem stuðla að því að fjöl-
skyldan geti verið áfram
kjarnaeining í þjóðlífinu,
þrátt fyrir breytta þjóðfélags-
hætti. í þennan málaflokk
koma því þau mál, sem tengj-
ast þessari viðleitni."
Á aðalfundi miðstjórnar
Framsóknarflokksins í apríl
1981, var lagt fram áfangaálit
starfslióps um fjölskyldupólitík,
en starfshópurinn var skipaður
af framkvæmdastjórn I980sam-
kvæmt samþykkt aðalfundar
miðstjórnar sama ár.
{ nóvember 1980 lögðu þing-
mennirnir Haraldur Ólafsson og
Alexander Stefánsson fram
þingsályktunartillögu um
stefnumörkun í fjölskylduvernd
ásamt greinargerð. Tillögunni
var vísað til allsherjarnefndar
og svæfð þar.
Síðan ályktaði 18. flokksþing
Framsóknarflokksins ítarlega
um fjölskyldupólitík í nóvemb-
er 1982, þar næst fyrsta lands-
þing Landssambands framsókn-
arkvenna á Húsavík 1983, einn-
ig ályktanir miðstjórnarfunda,
sem ég hefi ekki dagsetningar á.
í bæklingnum, sem ég gat um
er fjallað ítarlega um fjöl-
skyldumál í áliti og erindum
sem þar eru birt.
Ég ætla að leyfa mér að rifja
upp ályktun þá sern gerð var á
Húsavík 1983.
„Landsfundur framsóknar-
kvenna á Húsavík dagana
28.-30. okt: fagnar því að
Framsóknarflokkurinn skyldi
fyrstur flokka flytja þingsá-
lyktunartillögu um fjölskyldu-
vernd. Við beinum þeim til-
mælum til félagsmálaráð-
herra að hann skipi hið fyrsta
nefnd, er undirbýr löggjöf
um samræmda stefnu í málum
er varða eflingu og vernd
fjölskyldunar með tilliti til
mikilvægis hennar í þjóðfé-
laginu og gera henni kleift að
sinna vel uppeldis- og um-
önnunarhlutverkum sínum.
Vinnumarkaðurinn viður-
kenni foreldrahlutverkið.
Vinnutími verði sveigjanlegri
eftir því sem við verður komið
til þess að samræma þarfir
vinnumarkaðarins einkahögum
fólks.
Dregið verði úr vinnuálagi
með því að bæta dagvinnukjör,
en minnka eftirvinnu.
Stefna þannig að því að stytta
vinnutíma foreldra barna utan
heimilis.
Unnið verði markvisst gegn
hefðbundinni verkaskiptingu
kynjanna á vinnumarkaðinum
og stuðla með því að eðlilegri
verkaskiptingu karla og kvenna
orlof, sem þingmenn Framsókn-
arflokksins hafa lagt fram á
Alþingi. Það felur í sér að öllum
foreldrum verði tryggðar sömu
greiðslur frá Tryggingastofnun
ríkisins, án tillits til atvinnuþátt-
töku. Aukinn verði fjöldi nema
sem teknir eru inn í Fósturskóla
íslands frá bví sem nú er.
Stefnt skal að því að öll börn á
aldrinum eins árs til sex ára eigi
kost á dvöl á dagvistarheimili,
óski foreldrar þess, dvalartími
barna verði sveigjanlegri. Stefnt
verði að því að skólar verði
einsettir og skólatími barna
sveigjanlegri. Skólatími eldri og
yngri barna verði sem líkastur
og samræmdur vinnutíma for-
eldra þ.e.a.s. frá nálægt 9 að
morgni til 15 e.h.
Með þessu móti gæfist kostur
á að bæta innra starf skólans -
hann gæti sinnt uppeldishlut-
verkinu betur og samhliða kom-
ið á móts við hæfileika hvers og
Ég tel að brýnt sé að gera áætlun til
lengri tíma, unna af sérfróðu fólki,
um hvað hin öra þróun muni hafa á
fjölskylduna í framtíðinni svo að
hægt sé að miða áætlanir og aðgerð-
stjórnvalda í samræmi við þau.
ir
utan og innan heimilisins. Jafn-
framt er brýnt að endurmeta til
launa hefðbundin kvennastörf.
Þjónustustofnanir verði færð-
ar í það horf sem henti fjöl-
skyldulífi nútímans. Kennsla í
uppeldis-, fjölskyldu- og heimil-
isfræðum verði aukin. Fari hún
fram í skólum, námsflokkum og
í tengslum við heilsugæslustöðv-
ar. Námsefnið verði í samræmi
við þörfina á ólíkum aldurs-
skeiðum.
Hraðað verði afgreiðslu á
breytingu á lögum um fæðingar-
eins. Með samræmdum vinnu-
tíma allrar fjölskyldunnar er
einnig kominn grundvöllur fyrir
því að foreldrar geti átt fleiri
samverustundir með börnum
sínum.
Tengsl skóla og heimilis þarf
að auka til muna og áherslu þarf
að leggja á hinn mikilvæga þátt
foreldris í öllu fræðslu-, uppeld-
is- og handleiðslustarfi.
í því skyni þyrfti m.a. að gefa
út handbækur til ráðgjafar og
leiðbeiningar fyrir foreldra
barna og unglinga.
Með samræmingu vinnutíma
foreldra og skólatíma barna
væri nánast ekki þörf á skóla-
dagheimilum og jafnframt gæti
skólahúsnæði verið nýtt til fé-
lags- og æskulýðsstarfsemi og
ýmiskonar tómstundastarfsemi
í samvinnu við foreldrafélögin.
Þá má benda á að með þessu
má einnig auka umferðaröryggi
barna með sérstöku eftirliti við
upphaf og lok skóladaga.
Fylgt verði eftir samþykktum
flokksþingsins um málefni aldr-
aðra, m.a. verði tekið tillit til
mismunandi fjölskyldugerða
við hönnun húsnæðis, t.d. stór-
fjölskyldunnar þar sem þrír ætt-
liðir búa saman. Með því væri
fjölskyldunum auðveldað að sjá
um aldraða og fatlaða í heima-
húsum. enda taki þjóðfélagið
tillit til þess með auknum skatt-
ívilnunum og opinberum
styrkjum. Framkvæmdasjóður
aldraðra verði efldur og sérstök
áhersla lögð á uppbyggingu
langlegudeilda fyrir öldrunar-
sjúklinga og dagvista fyrir þá er
þær geta nýtt sér.
Þá ber einnig að hafa að
leiðarljósi þau grundvallar-
mannréttindi aldraðra, sem og
annarra einstaklinga í lýðræðis-
þjóðfélagi, réttinn til sjálfs-
ákvörðunar, áhrifa og þátttöku.
En það er ekki nóg að hafa
góða stefnu og setja fögur fyrir-
heit á blað, það þarf að fylgja
þeim eftir.
Nokkuð hefir áunnist síðan
þetta var samþykkt. Ég get
nefnt breytingar á tryggingalög-
um, breytingar á erfðalögum og
aðgerðir í húsnæðismálum.
Við höfum náð forystu á
Norðurlöndum í meðferð
áfengissjúklinga svo eitthvað sé
nefnt.
En því miður eru aðrir þættir
er snerta fjölskylduna, sem vert
er að hyggja að.
Hlutverk
kaupfélaganna
Grundvallarreglur
■ Staða kaupfélaganna er
erfið um þessar mundir og
heyrst hefur að mörg þeirra
liafi ekki staðið verr í langan
tíma. Engan þarf að undra
þetta þar seni staða þjóðarbús-
ins er slæm og ekki síður þar
sem hagur landsbyggðafólks
sem að verulegu leyti hafa sín
viðskipti við kaupfélögin hefur
sjaldan verið verri.
Þá hafa líka að undanförnu
verið gerðar árásir á sam-
vinnuhreyfinguna og kaupfé-
iögin af aðilum sem lítið til
þeirra þekkja og að sjálfsögðu
hafa þær sín óheillaáhrif.
Ýmsir telja samvinnuhreyf-
inguna og kaupfélögin einok-
unaraðila sem hafi það að
markmiði að græða á sínum
félagsmönnum og drepa niður
samkeppni. Þeir sem svo tala
eiga það flestir sammerkt að
þekkja hvorki eðli samvinnu-
hreyfingarinnar né hlutverk
kaupfélaganna.
Hvert kaupfélag er sérstakt
félag með sérstaka stjórn sem
félagsmennirnir kjósa á lýð-
ræðislegan hátt svipað og gerist
hjá flestuni félagshreyfingum
landsins. Kaupfélögin starfa
eins og önnur samvinnufélög
um allan heim eftir reglum
sem fyrstar voru settar fram
árið 1844 í smábænum Roch-
dale í Englandi. Segja má að
þær grundvallarreglur hafi það
að markmiði að félagsmenn
séu allir jafnir og að ágóði
félagsins skiptist niður á félags-
nienn. Samkvæmt reglunum
er kveðið svo á um að félagið
sé öllum opið. Enginn er
skyldugur að gerast félagsmað-
ur í kaupfélagi og engum er
meinaður aðgangur að því
nema hann ætli sér að skaða
félagsskapinn. Þá er einnig í
lögum kaupfélaganna ákvæði
um að hver félagsmaður skuli
hafa eitt atkvæði án tillits til
þess hver verslun hans er við
félagið eða fjármagns sem
hann kann að eiga þar inni.
Þetta ákvæði laganna tryggir í
raun að hver einstakur félags-
maður er jafnrétthár, hvort
sem hann er ríkur eða fátækur,
óbreyttur félagsniaður eða
stjórnandi félagsins.
Stundum virðist að félags-
mennirnir sjálfir átti sig ekki á
þessum grundvallaratriðum
félagsskaparins. Þeir sem
gagnrýna kaupfélögin hvað
hæst eru jafnvel félagsmenn
sjálfir en koma síðan ekki á
fundi félagsins eða reyna á
annan hátt að nota sinn rétt til
að koma sínum hugmyndum í
framkvæmd.
Hvaða hag hefur ein-
staklingurinn af því
að vera í kaupfélagi?
Þessari spurningu var eitt
sinn svarað svo: „Hagur ein-
staklingsins er hjóm eitt,
samanborið við hag fjöldans."
Ef litið er á starfsemi kaupfé-
laganna og hún borin saman
við einkareksturinn kemur
mismunur þessa rekstrarforma
skýrt í Ijós.
Lang flest íslensku kaupfé-
lögin eru svo kölluð „blönduð
félög", þ.e. eru jöfnum hönd-
um nieð neysluvöruútvegum
og afurðasölu, auk margs kon-
ar þjónustu og jafnvel iðnað-
arframleiðslu. Þetta fer þó eft-
ir því hvað félagsmennirnir