NT - 01.11.1985, Qupperneq 9

Föstudagur 1. nóvember 1985 9
Vettvangur
Þórarinn
Þórarinsson
skrifar:
Höldum merki okkar
hátt og látum ekki
bera of langt af leið
Það myndi flokkurinn ekki þola og málstaður okkar á það ekki skilið
■ Hermann Jónasson flutti
oft eftirminnilegar ræður. Eina
eftirminnilegustu ræðuna, sem
ég man eftir, flutti hann á
fundi miðstjórnar Framsókn-
arflokksins í febrúar 1948. Pá
stóðu yfir nokkrar deilur í
flokknum um þátttökuna í
ríkisstjórn Stefáns Jóhanns,
ásamt því hvort Sósíalista-
flokkurinn yrði nokkurn tíma
hæfur tii stjórnarþátttöku
vegna utanríkisstefnu sinnar.
Þrátt fyrir nokkuð mismunandi
sjónarmið um þessi efni var
samkomulag um meginstefn-
una.
Hermann Jónasson vék að
þessu, þegar hann sleit fundin-
um. Útdrátt úr þeirri ræðu er
að finna í fundargerð mið-
stjórnarinnar og hefur Guð-
brandi Magnússyni tekist
furðu vel að ná kjarnanum úr
ræðunni og koma honum fyrir
í fáum orðum. Þaðan eru
fengnar fyrirsagnir þessarar
greinar.
Útdráttur Guðbrands
Magnússonar á niðurlagi
ræðunnar hljóðar á þessa leið:
„Ég sagði, að ekki væri hægt
að vinna með kommúnistum
meðan stefna þeirra í utanrík-
ismálum væri slík sem hún er.
En þetta getur breyst. Við
eigum aldrei að segja aldrei.
Við sögðum: Allt er betra en
íhaldið, en þrisvar höfum við
orðið að telja það skást af því,
sem um var að velja. Við
höfum líka á sínum tíma reynt
að semja við kommúnista.
Miðflokkur á ekki að vera með
svardaga, síst þegar við í nútíð
erum sammála.
Höldum merki okkar hátt
og látum ekki bera of langt af
leið. Það mundi flokkurinn
ekki þola og málstaður okkar
á það ekki skilið.
Það má deila um leiðarkafla,
en ekki leiðarmark.“
Að svo mæltu sleit Hermann
Jónasson fundinum, þakkaði
fulltrúum komuna og óskaði
þeim góðrar heimferðar.
Stjórn Stefáns Jóhanns sat
einu og hálfu ári lengur og
stóðu innan hennar verulegar
deilur um, hvernig afstýra
skyldi niðurtalningu verðbólgu
og hruni atvinnuveganna.
Sumarið 1949 krafðist Fram-
sóknarflokkurinn ákveðinna
aðgerða, en þegar þær fengust
ekki fram, rauf hann stjórnar-
samstarfið og knúði fram kosn-
ingar. Eftir þær var gripið til
raunhæfari aðgerða.
Vandrötuð leið
Framsóknarflokkurinn hef-
ur vegna stöðu sinnar og stefnu
þurft að taka þátt í mismunandi
ríkisstjórnum til að koma í veg
fyrir upplausn og stjórnleysi.
Hann hefur haft stefnu sína að
leiðarljósi í þessu samstarfi, en
hjá því hefur að sjálfsögðu
ekki verið komist að hann
hefur stunduð orðið að víkja
frá vissum þáttu* hennar um
stundarsakir vegna tillits til
samstarfsmanna. Þrátt fyrir
það hefur yfirleitt verið fylgt
því heilræði Hermanns Jónas-
■ Hermann Jónasson.
sonar að halda merkinu hátt
og umfram allt að láta ekki
berast of langt af leið. Þá hefur
frekar verið kosið að skjóta
málum til þjóðarinnar.
Framsóknarflokkurinn hef-
ur sjaldan lent í erfiðari
pólitískri stöðu en eftir síðustu
kosningar. Möguleiki til svo-
nefnds vinstra samstarfs var
ekki fyrir hendi. Hann var
tæknilega fullkomlega útilok-
aður. Ekki var annars kostur
en að ganga til samstarfs við
Sjálfstæðisflokkinn eða að
vera utanstjórnar, sem vafa-
laust hefði leitt til þess að
engin tilraun hafði verið gerð
til viðnáms gegn verðbólgunni.
Framsóknarflokkurinn kaus
fyrri kostinn. Það kostaði að
vísu, að hann varð í bili að
víkja til hliðar um stund ýms-
um stefnumálúm sínum.
Vandinn hefur verið fólginn í
því að gæta nógu vel þess
heilræðis Hermanns Jónasson-
ar að láta ckki bera of langt af
leið.
Scnnilega vegna þess, að ég
er orðinn gamall maður, finnst
mér þessa ekki hafa alltaf verið
nógu vel gætt. Ég vil aðeins
nefna eitt mál. Þaö hefur jafn-
an veriö sjónarmið Framsókn-
arflokksins að erlend lán yrðu
ekki tekin til framkvæmda
nema þeirra, sem væru annað
hvort gjaldeýrisaflandi eða
gjaldeyrissparandi. Illu heilli
hefur verið svo gersamlega vik-
ið frá þessari stefnu, að síðari
ár hefur fallið stríður straumur
erlends lánsfjár til að auka
verslunarhúsnæði í Reykjavík,
enda þótt kaupmannasamtök-
in álykti, að óþarft sé að bæta
við það að sinni. Ekkert bendir
til, að þennan óhcillastraum,
sem ýtir undir fólksflótta til
höfuðborgarinnar, eigi að
stöðva.
Vandinn framundan
Það hefur aukið vanda
Framsóknarflokksins í núver-
andi stjórnarsamstarfi, að inn-
an Sjálfstæðisflokksins hefur
eflst hreyfing þeirra, sem vilja
velferðarrt'kið feigt og fylgja
ómenguðum Thatcherisma.
Þessi hreyfing hefur eflst vegna
þess, að ekki ólík öfugþróun
hefur verið að gerast innan
Alþýðuflokksins. Þessi öfl
hyggja á samstarf eftir næstu
þingkosningar.
Þess er hinsvegar að gæta,
að innan Sjálfstæöisflokksins
er einnig að finna áhrifamikil
ötl, sem eru rciðubúin til að
standa vörð urn velferðarríkið
að verulegu leyti og hafa svip-
uð sjónarmið og framsókn-
armenn í ýmsum málaflokk-
um. I raun er Sjálfstæðisflokk-
urinn ekki llokkur, heldur
bandalag margra ólíkra
flokka. Auðvelt á að vera að
hafa samstarf við hin umbóta-
sinnuðu öll innan Sjálfstæðis-
flokksins, cn því niiöur hafa
þau veriö á undanhaldi innan
flokksins að undanförnu og
Thatcheristar verið að vinna á.
Enn er ekki fullljóst hvar liinn
ungi formaður tlokksins
stendur.
Undir þeim erfiðu kringum-
stæðum, sem nú ríkja í íslensk-
um stjórnmálum og efnahags-
málum, má Framsóknarflokk-
urinn hafa ekkert meira hugfast
en heilræði Hermanns Jónas-
sonar, að halda nterkinu hátt
og láta ekki bera of langt af
leið.
að vinna fyrir slíkri upphæð -
ef þeir yfirleitt höfðu vinnu.
Lifandi persónur
En um það bil sem Halldór
fékk Nóbelsverðlaunin (1955)
var svo komið að íslendingar
voru komnir í álnir og áttu vel
fyrir bókum eftir hann, þegar
þær komu út hver af annarri og
hver annarri betri. Og sögif-
persónur Laxness úr helstu
skáldverkum hans voru orðnar
að nánum kunningjum fólks
og svo lifandi í tali og töktum
að það hefði sem best mátt
setja þær á manntal með öðru
lifandi fólki og láta þær kjósa
og borga útsvar og hvað eina.
Pólitískir offarar
Hvers vegna er þá verið að
rifja upp atburði ársins 1955,
að því er tekur til Nóbelsverð-
launa handa Halldóri Laxness,
eins og andrúmsloftið kringum
hann hafi verið mengað af
andstöðu og vanmati? Laxness
var þá og löngu áður dáður
höfundur í landi sínu, meðal
sinnar eigin þjóðar. Hafi ein-
hverjir pólitískir offarar verið
á kreiki og reynt að spilla fyrir
honum hjá Sænsku akademí-
unni, þá var það eins og hvert
annað vandræðauppátæki sem
fólk yfirleitt hafði ömun af, en
fékk annars ekki við gert. Það
er ekki í fyrsta skipti sem heil
þjóð verður að þola önn fyrir
framferði manna í áhrifastöð-
um. En fólk sem hefur lifað af
stórar hörmungar í 11 aldir
hefur ekki mikið fyrir því að
gleyma tímabundnu pexi um -
pólitík. Ogeinsog almenning-
ur tók ekkert mark á blaða-
þrefi kaldastríðsáranna og létu
sig litlu varða hvað Laxness og
aðrir höfðu til mála að leggja
um heimsástandið, þá er það
mönnum enn síður minnisstætt
þrjátíu árurn síðar og engin
þörf á að gera úr því eitthvert
númer í sambandi við upprifj-
un á því þegar skáldið hlaut
Nóbelsverðlaunin. Þeim við-
burði fagnaði hver ærlegur ís-
lendingur. Gestur í Vík