Lesbók Morgunblaðsins - 13.11.2004, Blaðsíða 13

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 13. nóvember 2004 | 13
Héðinn, Bríet, Valdimar
og Laufey – Fjölskylda og
samtíð Héðins Valdimars-
sonar er eftir Matthías Við-
ar Sæmundsson.
Héðinn, Bríet, Valdimar
og Laufey er ekki venjuleg
Reykjavíkursaga. Þetta er
fjölskyldusaga Héðins
Valdimarssonar, stórbrotið
verk um stórbrotið fólk sem setti svip á samtíð
sína.
Matthías Viðar Sæmundsson teflir fram
svipmyndum úr daglegu lífi fólks um aldamót-
in 1900. Þar bregður fyrir einstaklingum sem
áttu við drykkjuvanda að stríða, öðrum sem
tókust á við banvæna sjúkdóma, enn öðrum
sem glímdu við ólæknandi bakteríu stjórnmál-
anna og loks þeim fjölmörgu sem glímdu við
fátækt og örbirgð.
Matthías Viðar dregur fram heimildir sem
ekki hafa áður birst á bók, þeirra á meðal
dómsskjöl sem varpa óvæntu ljósi á lífið í
Reykjavík á sögutíma bókarinnar. Nýstárleg
efnistök, yfirsýn og innlifun Matthíasar Viðars
leiða lesendur í eftirminnilega ferð inn í veröld
sem var.
Matthías Viðar Sæmundsson dósent við ís-
lenskuskor Háskóla Íslands féll frá í ársbyrjun
2004 tæplega fimmtuguNýjar bækurr að aldri.
Hann hafði unnið ötullega um nokkurra ára
skeið að rannsóknum á ævi Héðins Valdimars-
sonar, forstjóra Olíuverslunar Íslands og for-
manns Dagsbrúnar.
Útgefandi er JPV-útgáfa.
Nýjar bækur
Ekki láir við stein er heiti
nýrrar ljóðabókar Baldurs
Óskarssonar. Í bókinni
eru 82 frumsamin ljóð og
24 þýdd. Baldur hefur fyr-
ir löngu skipað sér á bekk
með fremstu ljóðskáldum
þjóðarinnar og ljóðaunn-
endur verða svo sann-
arlega ekki fyrir von-
brigðum með nýju bókina.
Þessi þrettánda ljóðabók
Baldurs vitnar um orðkynngi hans, hlýja
gamansemi og gleði. Meitluð náttúrukennd
og óvenjulegar mannlífsmyndir einkenna
ljóðin – og ósjaldan er Grandinn ekki langt
undan.
Útgefandi er Ormstunga.
„ÆVIN er löng og lífið er stutt,“ segir Flosi
Ólafsson sem hefur sent frá sér Heilagan
sannleik, enn eina bókina þar sem hann sjálfur
og Lilja kona hans eru í aðalhlutverkum; bókin
er að sögn Flosa, eins konar minningabrot frá
liðinni ævi „… séð með svolítið skjálgum aug-
um.“
Og til marks um að þú ert enn í fullu fjöri,
nýorðinn 75 ára?
„Fullu fjöri!? Nei, blessaður vertu, það vant-
ar nú mikið á það. Ég er alveg að geispa gol-
unni. Þetta útgáfubrölt er bara til að lengja líf-
ið, því þú veist að hláturinn lengir lífið og ég
hef svo dæmalaust gaman af að setja saman
texta og þá ekki síst ef hann fær leyfi til að
vera svolítið tvíræður.“
Er ekki sá Flosi Ólafsson sem þú lýsir svo
skemmtilega í bókunum einhvers konar til-
búningur, þú ert ekki svona dags daglega er
það?
„Ja, þegar þú spyrð svona flatt út þá getur
þetta vel verið. Ég er samt að skrifa algjörlega
frá eigin brjósti, brjósti Flosa Ólafssonar, en
hitt er annað að það getur vel verið að ég
bregði mér í einhverra annarra kvikinda líki
sem er þá hluti af aðferðinni sem ég nota til að
koma einhverjum skrattanum á framfæri.“
Ertu nokkuð svona sérvitur og fordóma-
fullur?
„Ég held að ég sé það litríkur persónuleiki
að þetta sé allt saman ég. Og þegar ég les
þetta sjálfur þá kemur þessi gæi alls ekkert
flatt upp á mig. En þetta getur samt vel verið
og sumt er skrifað til að ná fram einhverjum
uppákomum í textanum, til að sýna hvað þessi
náungi er nú eiginlega fáfengilegur. Megnið af
þessu er skrifað með írónísku trukki á bakvið
sem mér finnst ákaflega gaman að nota. Þegar
þannig er skrifað þá liggur alltaf að baki text-
anum hugsunin „… ða hitt þó heldur“. Sem-
sagt, maður segir eitt og meinar annað. Að
nota íróníu er nú hálfgert bullutrikk því maður
er þá ekkert að meina með því sem maður seg-
ir.“
Um árabil skrifaðir þú nánast einn manna
pistla í dagblöð, lengst af í Sunnudagsblað
Þjóðviljans á síðari hluta liðinnar aldar. Nú
eru ansi margir að reyna sig við þetta form.
Hvernig líst þér á?
„Það er ómögulegt fyrir mig að halda því
fram að ég hafi fundið upp þetta bókmennta-
form. Það höfðu fjölmargir skrifað gaman-
sama pistla útum allar jarðir áður en ég kom
til sögunnar. Jafnvitlaust er að halda því fram,
eins og ég hef séð í krítík, að ungskáldin í dag
hafi fundið upp á því að skrifa skemmtilega
texta. Írónían hefur fylgt okkur í gegnum ald-
irnar í bókmenntum og meira að segja sveit-
ungi minn Snorri Sturluson kunni góð skil á
henni.“
Þú hefur skrifað alveg reiðinnar býsn í
gegnum tíðina en samt er fyrst núna að færast
nýtt fjör í bókaútgáfuna?
„Já, þetta er alveg rétt en ég var aldrei að
skrifa fyrir útgáfu. Ég var að skrifa fyrir flutn-
ing. Ég skrifaði alveg reiðinnar býsn af alls
kyns afþreyingarefni, revíutextum og alls
kyns skemmtiefni fyrir útvarp áður en sjón-
varpið byrjaði. Ég held að það sé búið að
henda því öllu saman mjög vandlega. Það er
varla nokkuð til af upptökum af þessu efni. Svo
skrifaði ég efni fyrir sjónvarp og leiksvið,
þýddi öll reiðinnar býsn af leikritum, söng-
leikjum og þannig mætti áfram telja. En samt
hef ég aldrei skrifað neitt merkilegt, eins og
mig hefur samt alltaf langað til þess – að senda
frá mér listrænt tímamótaverk.“
Hvers vegna, Flosi?
„Ég hef alltaf verið svo óskaplega upptek-
inn. Mér finnst núna þegar ég sit hérna fyrir
framan þig að ég hafi aldrei náð frama í nokkr-
um sköpuðum hlut. Ég hef aldrei mátt vera að
því að leika, ekki að skrifa, ekki að syngja,
helst kannski ríða út og svalla þegar ég var og
hét.“
En varstu ekki einmitt upptekinn við þetta?
„Jú og þess vegna gat ég varla einbeitt mér
að neinu einu í senn. Að ég skuli ekki hafa ver-
ið að leika Hamlet, Makbeð og Rómeó allan
tímann helgast einfaldlega af brauðstriti í
sjónvarpinu, útvarpinu og Þjóðviljanum að
ógleymdu brennivíni og gleðskap. Þetta var
ekki af því að ég væri svona afspyrnu vondur
leikari, ef einhver skyldi einhvern tíma hafa
látið sér detta það í hug. Sjáðu til, þetta er að-
ferð gamals manns til að sætta sig við að hafa
ekki verið eins og það er kallað, alle tiders
succéss!“
En, Flosi, þú ert alle tiders succéss við þetta
allt sem þú nefnir.
„Já, þó að ég sé nú af hinni svokölluðu
„bitru“ kynslóð þá er ég ekkert undirlagður af
því að finnast ég ekki hafa fengið næga við-
urkenningu í lífinu. Mér hefur verið hampað
einhver ósköp og mest fyrir mest lítið. En þeg-
ar ég horfi til baka þá finnst mér eins og skrif-
aður texti hafa alltaf verið mitt mesta hjartans
mál, því mér hefur þótt mest gaman að fást við
það. Það er þó ekki það eina sem ég hefi þráð.
Ég hefði t.d. viljað vera langur og mjór í stað
þess að vera stuttur og feitur.“
En þú segir nú í bókinni að þegar morgun-
þunglyndið sæki hvað harðast að þér þá sé það
huggun harmi gegn þegar Lilja kona þín bend-
ir þér á að þú sért hvorki sköllóttur né að norð-
an.
„Já, það er alveg satt. Ég get alltaf glaðst
yfir því.“
Lilja kona þín er ekki síður í aðalhlutverki í
frásögnum þínum en þú sjálfur?
„Já, þetta nálgast stundum paródíur af
heimilishaldi okkar. En það er afskaplega mik-
ilvægt að hér komi skýrt fram að allt sem ég
hef skrifað um dagana um konur og karlrembu
er allt skrifað með konuna fyrir brjósti. Ég
stend með konunum, ég er í raun og veru mjög
hliðhollur konum í þeirra baráttu og mín skoð-
un er sú að konur séu bara manneskjur eins og
við og auðvitað finnst mér ekkert í veröldinni
eins unaðslegt í alla staði og vel lukkuð kona.“
Verða karlar kannski háðari konum eftir því
sem aldurinn færist yfir?
„Já, og þær verða ofan á í valdabaráttunni.
Þær taka af manni völdin. Það er auðvitað
hundleiðinlegt fyrir mann eins og mig sem
hefur alla tíð verið yfirsprækur, talsvert karl-
menni satt að að segja, að verða að gefa eftir.
En þetta er það sem maður má sætta sig við
þegar ellin sækir að. Svo dett ég útaf oft á dag
og sofna þar sem ég stend nánast. Ég sef
meira og minna allan sólarhringinn. Þetta er
engin heilsa.“
En er ekki góður svefn einmitt undirstaða
góðrar heilsu?
„Læknarnir segja það jú. Og af þessu tilefni
dettur mér í hug þessi vísa eftir Fúsa vin minn
í Skrúð.
Líkið er dáið
í dýrðina flutt
og döpur hver einasta hræða.
Mikil lifandis ósköp er lífið nú stutt
og lítið á því að græða.“
Og þið Lilja búið uppi í Reykholtsdal?
„Já, við búum á landlítilli jörð sem heitir
Berg, en ég kýs að kalla það Stóra-Aðalberg,
nafngift sem er fyrir þingeysk áhrif sem ég
varð einhvern tíma fyrir.“
Hvernig líður ykkur Lilju í sveitinni?
„Við Lilja erum fullkomlega samstiga í bú-
skap okkar og líður geysilega vel í Reykholts-
dalnum. Við viljum hvergi annars staðar vera.
Það er heilagur sannleikur.“
Eða
hitt þó
heldur!
Morgunblaðið/Sverrir
„Þegar ég horfi til baka þá finnst mér einsog skrifaður texti hafa alltaf verið mitt mesta hjartans mál.“
havar@mbl.is
KÓRALÍNA er skemmtilega frumleg hryll-
ingsbók, spennandi og dulúðleg, djúp og vönd-
uð.
Hún segir frá Kóralínu, klárri stelpu, hug-
rakkri og skarpri. Hún er nýflutt inn í nýtt hús
með foreldrum sínum. Þar sem þeir sitja í sí-
fellu við skriftir flækist Kóralína fyrir for-
eldrum sínum. Hún kannar því garðinn ná-
kvæmlega, kynnist allfurðulegum nágrönnum
sínum, ráfar um húsið og telur dyrnar í því.
Hún finnur dularfullar dyr í eldhúsinu, hurð
sem leiðir hana inn í öfugsnúna veröld, yfir-
borðskennda og kalda gerviveröld þar sem
hrollvekjandi eftirlíkingar af foreldrum henn-
ar sækjast eftir ást hennar.
Í raun er aldrei sagt hreint út hvað gerist í
rauninni í sögunni. Að öllum líkindum gerist
sagan í huga Kóralínu, hugmyndaríkri stelpu
sem leiðist. Hugurinn fer af stað, hún þekkir
engan, fær enga athygli frá foreldrum sínum
og dreymir einhvers staðar um sýnilegri vænt-
umþykju frá þeim í þessum nýju
aðstæðum. Um leið er hún með
samviskubit vegna nýju foreldr-
anna sem hún ímyndar sér og því
breytast þeir í grimmar hryll-
ingsverur. Kannski ekki ólíkt því
sem gerist í draumum þegar rök-
hyggjan truflar undirvitundina.
Þetta ættu fullorðnir að geta lesið
á milli línanna, en ég held þó að
flestir af yngri kynslóðinni sem
eru nær reynsluheimi Kóralínu í
tíma og aldri skilji frásögnina til-
finningalega.
Á yfirborðinu er Kóralína þó
fyrst og fremst spennu- og hyll-
ingsbók, og á því sviðinu tekst höfundi býsna
vel upp. Hann leiðir lesendur sína inn í furðu-
veröld og kemur þeim sífellt á óvart með fá-
ránlegum aðstæðum og húmorískri og lifandi
persónusköpun ýmissa furðuvera héðan og
handan við lífsmörkin. Það sem gerir bókina
líka sérstaka er að þrátt fyrir spennuna er
stíllinn alls ekki hraður, heldur er það hið
magnaða andrúmsloft og absúrd lýsingar sem
skapa spennuna.
Stemningin er dulúðleg og seiðandi,
hrollvekjandi og aðlaðandi um leið, og það er
Hrollvekjandi furðuveröld
Hildur Loftsdóttir
erfitt að láta bókina frá sér. „Ver-
an var föl og bólgin eins og lirfa,
með granna útlimi sem stóðu eins
og prik út úr líkamanum. Andlitið
var næstum laust við alla drætti.
Það hafði bólgnað og tútnað út
eins og gerdeig. […] Kóralína gat
ekki hreyft sig af skelfingu. Veran
sneri höfðinu þannig að bæði
svörtu hnappaaugun beindust að
henni. Munnur opnaðist á þessu
andliti sem virtist ekki hafa neinn
munn og tægjur af fölu holdi
héngu af vörunum. Rödd sem
líktist ekki lengur rödd föður
hennar að neinu leyti hvíslaði:
„Kóralína.““ (bls. 116)
Kóralína er ein af þessum frumlegu bókum
þar sem höfundur fer aðrar leiðir en þær sem
endilega eru í tísku hjá ungdómnum. Vissu-
lega er Kóralína saga af samsíða heimum,
einsog nú er svo mikið um, en þeir eru í raun
bara til í höfðinu á frjórri stelpu. Kóralína er
djúp og vönduð bók sem tilheyrir almennileg-
um og metnaðarfullum bókmenntum fyrir
unga lesendur. Þannig bækur er alltaf gaman
að lesa.
BÆKUR
Börn
Höfundur: Neil Gaiman. Myndskreytingar: Dave
McKean. Þýðing: Margrét Tryggvadóttir. 167 bls.
Mál og menning 2004.
Kóralína
Konur sem hugsa um of er
eftir Susan Nolen-
Hoeksema sem er margvið-
urkenndur prófessor í sál-
arfræði og er í þýðingu Sig-
urðar Hróarssonar.
Konum hættir til að taka
hlutina of nærri sér og eyða
óþarfa orku í að velta fyrir
sér vandamálum fram og til
baka. Þetta kallar höfundur ofhugsun sem hún
tekur hreint og beint skaðlega andlegri og lík-
amlegri heilsu kvenna. Í bókinni bendir hún á
áhrifaríkar leiðir til að losna undan oki ofhugs-
unar.
Bókin er 255 bls. í kiljubroti, útgefandi er
Salka, Oddi prentaði og Birgir Jóakimsson sá
um kápuhönnun. Leiðbeinandi verð er kr.
3.490.
Spurningabókin 2004 er
eftir Guðjón Inga Eiríks-
son og Jón Hjaltason. Þar
kennir ýmissa grasa og
ættu allir að finna eitthvað
við sitt hæfi. Spurt er um
allt milli himins og jarðar
og svörin koma vissulega
oft og tíðum á óvart.
Útgefandi er Hólar.
Svartur á leik er eftir
Stefán Mána.
„Þó að Jóhann Braga-
son, kallaður Faraó, væri
réttilega skráður eigandi
Blúsbarsins ehf. – ásamt
konu sinni og mági – pró-
kúruhafi fyrirtækisins og
framkvæmdastjóri þess,
og samkvæmt þeim stað-
reyndum allt í senn vinnuveitandi minn,
launagreiðandi og æðsti yfirmaður – svona
pappírslega séð – þá var mér vel orðið ljóst
eftir náin kynni af starfsemi staðarins –
bæði sem viðskiptavinur og starfsmaður, að
Tóti dyravörður var það rótfasta bjarg sem
þetta gamalgróna og glæpakennda viskí-
greni var reist á.“
Svartur á leik er glæpasaga þar sem höf-
undur dregur upp trúverðuga og sannfær-
andi mynd af undirheimum Reykjavíkur,
sem er byggð á umfangsmiklum athug-
unum.
Útgefandi er Mál og menning. Bókin er
550 bls. Verð: 4.690 kr.