Lesbók Morgunblaðsins - 13.11.2004, Blaðsíða 14

14 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 13. nóvember 2004
Dýralæknatal – Búfjár-
sjúkdómar og saga, er
komin út í ritstjórn Brynj-
ólfs Sandholt.
Í bókinni er að finna
ágrip af sögu Dýralækna-
félags Íslands ásamt dýra-
læknatali Íslendinga og
umfjallana um helstu dýra-
sjúkdóma og starfssvið
dýralækna. Þar má sjá fjölda mynda úr starfi
dýralækna á Íslandi og einnig fylgja myndir
með umfjöllun um dýrasjúkdóma.
Útgefandi er Dýralæknafélag Íslands. Bók-
in er 423 bls. að lengd.
Nýjar bækur
Múrinn í Kína er eftir Huld-
ar Breiðfjörð.
Hér segir af ungum
Reykvíkingi sem fær þá
flugu í höfuðið að ganga
meðfram endilöngum Kína-
múrnum. Hann sækir einka-
tíma í kínversku, kaupir sér
viðlegubúnað og leggur síð-
an af stað. En það eru ekki
liðnir margir dagar í nýju
landi þegar það fara að renna á hann tvær grím-
ur. Framundan er tæplega 3.000 kílómetra
krefjandi ferðalag og frásögn af glímu óreynds
ferðalangs við framandi tungumál og menn-
ingu, endalausar eyðimerkur, lamandi vatns-
skort og sína heimatilbúnu fordóma.
Um kápuhönnun sá Hunang. Prentun var í
höndum Odda hf. Verð 4.250 kr.
HÖFUNDAR bókarinnar „Barn verður til“
eru sérfróðir hvor á sínu sviði. Lars Hamberg-
er sem skrifar textann er prófessor í fæðingar-
og kvensjúkdómafræði við háskólann í Gauta-
borg í Svíþjóð og í fremstu röð þeirra sem
stuðlað hafa að tæknifrjóvgunum á Norð-
urlöndum. Lennart Nilsson er sænskur ljós-
myndari sem í samstarfi við væntanlega for-
eldra og lækna þeirra og með ótrúlegri tækni
og snilld leyfir okkur að skyggnast inn í hulda
veröld fóstursins sem í gegnum aldirnar hefur
verið mönnum dulin ráðgáta. Þroskaferli fóst-
urs er síðan fylgt eftir myndrænt frá getnaði
fram yfir fæðingu.
Bók þeirra kom fyrst út árið 1965 en sú út-
gáfa sem nú birtist okkur á íslenzku er sú
fjórða í röðinni. Hún hefur verið endurskoðuð
rækilega og henni breytt mikið sem ekki er
undarlegt, því tækninni fleygir jú sífellt fram.
Þannig eru flestar myndir í bókinni nýjar af
nálinni.
Segja mætti að þetta væri myndabók með
texta fremur en myndskreytt lesefni, því
myndirnar bera bókina uppi. Myndirnar gætu í
sjálfu sér staðið að miklu leyti einar. Þær eru
hrein snilld margar hverjar og sumar svo ótrú-
lega fallegar að maður fellur í stafi. Maður get-
ur varla ímyndað sér að hægt sé að fylgjast
með vexti og þróun fósturs á þann hátt sem
Lennart Nilsson gerir og mann rekur í roga-
stanz aftur og aftur yfir því sem hægt er að
gera með ljósmyndalinsu.
Um textann er það að segja að hann er nokk-
ur fræðilegur á köflum og þótt mér sem lækni
sem leggur stund á mæðravernd finnist hann
lýsandi, fróðlegur og áhugaverður er erfitt að
segja hvort ungum foreldrum muni finnast
hann aðgengilegur. Sumt er sett fram skýrt og
á mannamáli en á milli koma fróðleiksmolar
sem mörgum gætu þótt of ítarlegir. Þá er líka
allt í lagi að hlaupa yfir þá og óþarft að láta
slíkt fæla sig frá.
Bókin er byggð þannig upp að í fyrstu er
fjallað um ástir karls og konu, þá um getnaðinn
og fóstrinu síðan fylgt eftir í móðurkviði. Með-
gangan er jú um 40 vikna löng og fjallað er um
vikur 3.–12., 13.–26. og 27.–40. sérstaklega.
Næst kemur kafli um fæðinguna og á eftir hon-
um kaflinn Náttúrunni rétt hjálparhönd, en
þar segir frá tæknifrjóvgunum.
Sú sérþekking sem manni er rétt á silfurfati í
þessari bók er afar verðmæt. Þarna er að finna
flest það sem komið getur upp í hugann og
hægt að finna svör við svo ótal mörgu. Ég rakst
þó á einstaka hluti sem ekki eru alls kostar
réttir eða sem mér fannst vanta. Ekki er getið
um mikilvægi þess að taka krabbameinsstrok
frá leghálsi í byrjun meðgöngu eða þá eftir að
fæðing er afstaðin allt eftir því hve langt er síð-
an síðasta sýni var tekið. Þá sá ég hvergi
minnzt á það að konum væri ráðlagt að taka inn
vítamínið fólinsýru á fyrstu vikum meðgöngu.
Á bls. 93 segir svo undir yfirskriftinni Hjartað
slær: „Hjartsláttur fósturvísisins er afar ör,
næstum tvöfalt örari en hjartsláttur móð-
urinnar. Auðvelt er að heyra hann, jafnvel með
einföldustu hlustunarpípu. Ein öruggasta leið-
in til að gæta að vellíðan fóstursins er að fylgj-
ast með hjartslætti þess.“ Það er ekki rétt að
maður geti heyrt hjartslátt fósturvísis með ein-
földustu hlustunarpípu. Það er hins vegar hægt
að heyra hjartslátt hans með sónartækni og
flóknari tólum. Í mæðraskoðun eru notaðir
hljóðnemar, sem magnað geta upp fósturhljóð
og gert þau heyranleg frá og með 10. til 12.
viku meðgöngu og er þessi aðferð notuð í hvert
skipti eftir það þegar konan kemur í mæðraeft-
irlit. Hjartslátt fer maður ekki að heyra með
venjulegri hlustunarpípu fyrr en löngu seinna í
meðgöngunni og þá er ekki lengur hægt að tala
um fósturvísi. Þar sem ég hef ekki upphaflega
textann veit ég ekki hvernig þetta hefur verið
sett fram á frummálinu.
Bókin er prýðilega þýdd og það sérstaklega
þar sem textinn er ekki alls staðar árennilegur.
Því hefur ekki verið um einfalt verk að ræða.
Formálsorð ritar Reynir Tómas Geirsson
prófessor/yfirlæknir á kvennadeild Landspít-
alans. Hann undirstrikar þar meðal annars hve
alúð og ástúð foreldra og samfélags séu barni
mikilvæg. Undir það vil ég taka.
Skyggnzt inn í hulda veröld
BÆKUR
Heilbrigði
Höfundar: Lennart Nilsson og Lars Hamberger.
Þýðandi: Guðrún Svansdóttir. 240 bls.
Útgefandi: Vaka-Helgafell. Reykjavík 2004.
Barn verður til
Katrín Fjeldsted
ALICE Sebold var „heppin“. Hún var ekki
drepin, henni var „bara nauðgað“. Og lánið
hélt áfram að leika við hana. Nauðgarinn náð-
ist og var dæmdur. Áverkarnir hurfu án þess
að skilja eftir sig ör. Hún hélt áfram í skól-
anum. Lífið hélt áfram. En hún lifði ekki ham-
ingjusömu lífi upp frá því eins og persónurnar
í ævintýrunum. Hún var ekki lengur ein af
stelpunum. Hún var „stelpan sem var nauðg-
að“. Stelpan sem fólk vissi ekki hvernig það
átti að umgangast. Stelpan sem fólk ýmist vor-
kenndi eða hryllti við. Stelpan sem hvíslast var
á um á bak við hana. Stelpan sem vinir og fjöl-
skylda forðuðust að horfast í augu við. Stelpan
sem ókunnugt fólk þóttist þekkja af því að hún
var „fræg“. Kokhrausta stelpan sem bar höf-
uðið hátt og fór að djamma ótæpilega til að
sýna heiminum að það væri sko „allt í lagi með
mig“. Stelpan sem varð aldrei söm, hvorki
innra með sér né í augum umhverfisins. Stelp-
an sem var svo heppin að vera bara nauðgað.
Heppin er frásögn hennar sjálfrar af nauðg-
uninni og eftirleik hennar. Óvægin og tæpi-
tungulaus frásögn þar sem hvergi vottar fyrir
beiskju eða ásökun og engin tilraun er gerð til
að vorkenna sjálfri sér eða fegra eigin hlut.
Skelfileg frásögn af þeim hryllingi sem nauðg-
un er og þeim tvískinnungi sem ríkir bæði í
dómskerfinu og þjóðfélaginu
gagnvart þessum glæp. Og les-
andinn sveiflast upp og niður til-
finningaskalann fram og til baka.
Verður reiður, skelfdur, hrærð-
ur, glaður, sorgmæddur og hissa.
Langar til að henda bókinni frá
sér, loka augunum, fría sig
ábyrgð á þessum heimi og órétt-
læti hans. En stílgáfa og hrein-
skiptni höfundar gera það að
verkum að maður les áfram,
bölvandi og snöktandi til skiptis
og leggur ekki bókina frá sér
fyrr en henni er lokið. Og getur
ekki hætt að hugsa um þessa
sögu. Vill svo innilega geta talið
sjálfum sér trú um að þetta séu
nú ýkjur og öfgar, að viðhorfið til nauðgana
hafi nú breyst á þessum rúmu tuttugu árum
sem liðin eru frá því að Alice Sebold var
nauðgað. Að þetta sé nú miklu verra í Ameríku
en hér heima. En veit að sú er ekki raunin.
Þetta er nákvæmlega svona. Nauðgun er eini
glæpurinn sem gerir fórnarlambið „óhreint“
og vekur grunsemdir um samsekt þess. Meira
að segja pabbi Alice skilur ekki hvernig þetta
gat verið nauðgun fyrst nauðgarinn var ekki
vopnaður. Og það er ekki fyrr en fram kemur
við réttarhöldin að hún hafi verið hrein mey,
ómáluð og í víðum „ósexý“ fötum að kviðdóm-
endur fara að trúa á sakleysi hennar. Mann
langar til að öskra!
Enginn skilji þó orð mín svo að hér sé á
ferðinni einhver „femínískur
áróður“ sem hefur það að mark-
miði að sýna fram á skepnuskap
karlmanna. Það er óralangt frá
því. Konurnar í umhverfi Alice
eru engu skilningsbetri eða sam-
úðarfyllri en karlarnir. Nauðgun
er bara óþægileg „uppákoma“ í
augum fólks og eitthvað sem
helst á ekki að tala um nema í
hvíslingum og kjaftasögum. Eng-
inn sem Alice leitar til fæst einu
sinni til að segja orðið nauðgun.
Fólk fer undan í flæmingi og talar
um „þetta sem kom fyrir þig“ eða
„árásina“. Margar lýsingarnar á
vandræðagangi fólks sem hún
umgengst eru bráðskondnar,
þrátt fyrir sársaukann sem kraumar undir
niðri. Og það er þessi húmor sem gerir það að
verkum að þrátt fyrir allt er Heppin skemmti-
leg bók. En hún er líka hræðilega sorgleg. Vel
skrifuð og vel byggð. Sannfærandi og heið-
arleg. Og áhrifameiri en nokkur skáldsaga
sem ég hef lesið. Ætti að vera skyldulesning
fyrir alla. Stráka og stelpur. Foreldra og
kennara. Lækna og lögfræðinga. Jón og
Gunnu. Mig og þig. Við erum nefnilega ekki
saklausir áhorfendur. Við erum hluti af þjóð-
félaginu. Og þjóðfélagið lítur enn þá á nauðgun
sem minni háttar glæp. Fórnarlömb nauðgara
eru ennþá „heppin“ í augum heimsins. Og það
er löngu tímabært að breyta því viðhorfi.
Að sleppa með skrekkinn
BÆKUR
Frásögn
Alice Sebold, þýð: Helga Þórarinsdóttir,
JPV-útgáfa 2004, 303 bls.
Heppin
Friðrikka Benónýs
Alice Sebold
KRISTÍN Helga Gunnarsdóttir er einn besti
barnabókahöfundur okkar. Hún hefur mest
skrifað fyrir stálpuð börn en nú er markhóp-
urinn nokkuð yngri; um það bil fjögurra til
sjö eða átta ára. Fíasól í fínum málum er
safn lítilla, skemmtilegra sagna um sjö ára
eldhressa stelpu sem er vænsta skinn og
mikill prakkari. Bókin er skrifuð í þeim glað-
lega, skýra stíl sem einkennir
verk Kristínar Helgu og skreytt
hæfilega mörgum ágætum teikn-
ingum og kápumynd Halldórs
Baldurssonar.
Það er vel til fundið að hafa
formála að bókinni þar sem er út-
skýrt hver Fíasól er, hver fjöl-
skylda hennar er og hvar hún býr
ásamt því að segja frá persónu-
einkennum hennar en þau eru
helst gríðarlegt hugmyndaríki og
sjálfstæði. Kaflarnir snúast svo
um ævintýrin og árekstrana sem
hún lendir í vegna þessara eig-
inleika sinna. Velt er upp spurn-
ingum um rétt og rangt, foreldr-
arnir eru mannlegir og oft
ráðþrota gagnvart litlu manneskjunni en
kærleiksrík ákveðni ræður þegar til kast-
anna kemur. Eins og í mörgum bókum
Kristínar ríkir hér gleði, hlýja og umburð-
arlyndi gagnvart börnum. Þetta kemur til
dæmis vel fram í sögunni af því þegar
stelpuskottið vill bara vera í
bleikum fötum og endar á því að
fara í náttfötum í skólann. Það
er hægt að ræða heilmikið um
efni bókarinnar við litlar mann-
eskjur sem vilja vera stórar og
treysta sér alveg til að taka þátt
í mannlífinu. Gott dæmi um
slíka sögu er þegar Fíasól rænir
sælgæti og lendir í miklum
vandræðum þess vegna.
Stíllinn er skýr og skemmti-
legur eins og áður sagði og
mjög vel gert að blanda saman
sjónarhorni barnsins og fullorð-
inna en það kemur fram í efn-
istökum og orðanotkun. Höf-
undur er óhræddur við að nota
flókin orð og setningar og þess vegna er
upplagt að fjölskyldan lesi bókina saman.
Fullorðnir og eldri systkini munu nefnilega
ekki síður hafa gaman af uppátækjum
Fíusólar en þau litlu.
BÆKUR
Börn
eftir Kristínu Helgu Gunnarsdóttur
með teikningum eftir Halldór Baldursson.
93 bls. Mál og menning, Reykjavík 2004.
Fíasól í fínum málum
Hrund Ólafsdóttir
Kristín Helga
Gunnarsdóttir
Íslensk
Lína
Glóið þið gullturnar er eft-
ir Björn Th. Björnsson.
Þeir dönsku kaupmenn
sem störfuðu hér fyrr á öld-
um hafa ekki fengið góð eft-
irmæli í Íslandssögunni og
löngum verið kenndir við
maðkað mjöl, svik og pretti.
Ekki voru þeir þó allir und-
ir þá sök seldir og sumir
þeirra ákváðu að setjast
hér að og deila kjörum með þjóðinni – gerðust
Íslendingar.
Einn þessara manna var Fritz Hendrik
Berndsen sem kom til Skagastrandar upp úr
miðri 19. öld til að gerast þar beykir. Hann
setti á fót eigin verslun árið 1875 og rak hana
um árabil, en auðgaðist aldrei, gullturnar hans
voru allir hugarsmíð. Lífshlaup hans og Bjarg-
ar Sigurðardóttur konu hans var hins vegar
um margt skrautleg og óvenjuleg. Frá Fritz er
komið margt manna sem dreifst hafa víða og
afkomendur hans hafa um langan aldur sett
mikinn svip á samfélagið á Skagaströnd.
Björn Th. Björnsson hefur nú ritað heim-
ildaskáldsögu um Fritz Hendrik og byggir
meðal annars á eftirlátnum endurminningum
hans en í seinni hluta sögunnar segir nokkuð
af einum sona hans, Sigurði Berndsen, sem
var kunnur fésýslumaður í Reykjavík.
Útgefandi er Mál og menning. Bókin er 234
bls. Verð: 4.490 kr.
Á leiðinni er heiti ljóða-
bókar eftir Sigurð Skúla-
son leikara sem komin er út
hjá Bókaútgáfunni Sölku.
Ljóð Sigurður eru afar
persónuleg og blandar
hann saman hárbeittum ör-
sögum og tregafullum ljóð-
um um ást og ástleysi í við-
sjárverðum heimi. Sigurður
hefur áður gefið út tvær
ljóðabækur og lagt stund á þýðingar.
Bókin er 46 bls. og var prentuð hjá Guten-
berg. Höfundur og Hlynur Helgason sáu um
hönnun kápu.
Leiðbeinandi útsöluverð er kr. 1.690.
Bulgarisambandið er
skáldsaga eftir Fay Weld-
on í þýðingu Þórunnar
Hjartardóttur.
Bulgarisambandið er
jafnekta og skartgripirnir
frá ítalska hönnuðinum
Bulgari, en það var einmitt
hann sem bað Weldon um
að skrifa bók þar sem nafn-
ið Bulgari kæmi fyrir.
Þetta er hárbeitt og fyndin saga um ástir og
örlög, mútur og mafíu, nunnur og drauga.
Konur og karlar takast á, atburðarásin er
ófyrirsjáanleg og loks stendur ekki steinn yfir
steini.
Bulgarisambandið hefur hlotið miklar vin-
sældir og er bókin talin með þeim bestu þessa
þekkta höfundar.
Bókin er gefin út með styrk frá Þýðing-
arsjóði. Hún er í kiljubroti, 263 bls. og prentuð
í Odda. Hunang sá um kápuhönnun. Leiðbein-
andi útsöluverð er 2.490 kr.