Morgunblaðið - 26.10.2004, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 26. OKTÓBER 2004 23
að því að mynda blöð frá árinu
1964. Segja má að aðgangur al-
mennings að greinum sem birst
hafa í Morgunblaðinu sé tvískipt-
ur. Greinar sem birst hafa fyrir
árið 1986 verða aðgengilegar með
því að fletta myndum af síðum
blaðsins, en nýrri greinar eru til á
textaformi á vefnum. Aðgangur
að greinum yngri en þriggja ára
er þó ekki opinn og þarf að greiða
fyrir aðgang að þeim greinum.
Mynda þarf hverja síðu í blöð-
um útgefnum fyrir 1986 með sér-
stakri myndavél, og eru skráðar
upplýsingar um ártal, dagsetn-
ingu, blaðsíðutal og fleira. Text-
inn á hverri síðu er svo lesinn inn
með tölvuforriti sem þekkir stafi,
og búin til textaskrá með öllum
orðunum sem fyrir koma á síð-
unni og hún tengd við gagna-
grunn sem hægt er að leita í. Þeg-
ar notandinn ætlar svo að leita að
ákveðnu orði í gömlum blöðum fer
leitarvélin yfir orðin sem fram
koma í textaskránum og finnur
þær síður þar sem orðin koma
fyrir.
Sveinn segir að menn séu vissu-
lega stórhuga og alltaf sé hægt að
bæta það sem boðið sé upp á.
Þannig sé t.d. áhugi á því að láta
leitarvélina auðkenna þau orð sem
leitað er að á síðunum sem það
finnur, en í dag finnur hún ein-
ungis þá síðu sem orðið kemur
fyrir á, en notandinn þarf sjálfur
að finna orðið á síðunni. Einnig er
stefnt að því að hægt verði að
velja textabúta eins og í rit-
vinnsluforriti svo hægt sé að af-
rita texta úr gömlum blöðum og
skeyta í annað skjal.
Til þess að skoða gömul eintök
af Morgunblaðinu á Netinu þurfa
notendur að hlaða niður sérstöku
forriti, DjVu, sem býður m.a. upp
á möguleika á orðaleit á síðunum.
Finna má hlekk sem vísar á for-
ritið í gagnasafninu.
aðgang landsmanna að gagna-
söfnum og tímaritum, enda hægt
að líta svo á að verið sé að verja
því fé sem söfnin hafa til kaupa á
rafrænum áskriftum. Einnig hef-
ur komið til fjárframlag af fjár-
lögum, auk þess sem ýmsar stofn-
anir og fyrirtæki hafa lagt fé til
verkefnisins.
Á þessu ári hafa verið greiddar
samtals 25 milljónir króna fyrir
aðgang að gagnasöfnum, og 54
milljónir króna vegna aðgangs að
tímaritum í landsaðgangi. Með
rekstrarkostnaði er kostnaður við
verkefnið því rúmar 80 milljónir
króna á þessu ári.
Sveinn segir að þrátt fyrir
þetta sé fé af skornum skammti,
og nefndin sem ákveður hvað á að
kaupa þurfi sífellt að vera tilbúin
til að skera niður áskriftir. „Ef
fólk vill ekki greiða fyrir þetta þá
hverfur það á endanum. Það er
ekkert flóknara en það.“
Þarf að mynda hverja síðu
Þegar er búið að mynda öll ein-
tök Morgunblaðsins frá því það
kom fyrst út 2. nóvember 1913 til
ársins 1963, og er verið að vinna
u leyti, þó
fullu.“
asöfnin í
r þennan
gengileg almenningi í gegnum Netið
aleit í Morgun-
árinu 1913
Morgunblaðið/Kristinn
rmaður landsaðgangs að gagnasöfnum og raf-
unnið af stórhug að þessu verkefni.
brjann@mbl.is
Morgunblaðið/Kristinn
myndar gamlar blaðsíður Morgunblaðsins.
repúblikaninn Peter Fitzgerald
ákvað að hætta þingmennsku. Og
þokkalegar líkur eru taldar á því að
Betty Caster, fyrrverandi mennta-
málaráðherra í Flórída, takist að
halda þingsætinu sem demókratinn
Bob Graham gefur nú eftir; hún á í
höggi við Mel Martinez sem gegnt
hefur ráðherraembætti í stjórn
George W. Bush.
Verður Daschle „dömpað“?
Mesta spennan er í kringum
þingkosningarnar í Suður-Dakóta
og segja menn raunar, að spennan
þar sé næstum því jafn mikil og í
forsetakosningunum sjálfum.
Ástæðan er sú að repúblikanar
leggja gífurlegt kapp á að fella sitj-
andi þingmann, sjálfan leiðtoga
demókrata í öldungadeildinni, Tom
Daschle.
Minnist sá sem þessi orð ritar
raunar að hafa séð dreifimiða á
flokksþingi repúblikana í New York
í byrjun september þar sem allir
þingfulltrúar voru hvattir til að
leggja í kosningasjóði repúblikana í
Suður-Dakóta. „Hjálpið okkur að
„dömpa“ Daschle“ [e. help us dump
Daschle]. Er það til marks um þá
áherslu sem Bush og nánustu ráð-
gjafar hans leggja á að fá repúblik-
anann John Thune kjörinn í stað
Daschle.
Thune nýtur sérstaks velvilja í
Hvíta húsinu, var sérvalinn af Bush
til að sækjast eftir þingsætinu í
Norður-Dakóta fyrir tveimur árum.
Hann hafði ekki árangur sem erfiði
þá en á góða möguleika núna. Í Suð-
ur-Dakóta eru nefnilega mun fleiri
skráðir repúblikanar en demókrat-
ar og staða Daschle því fyrirfram
alls ekki örugg; jafnvel þó að hann
hafi þegar setið þrjú kjörtímabil á
þingi og sé einn mesti áhrifamaður
demókrata í bandarískum stjórn-
málum.
Hefur lengi verið um það rætt að
Daschle hafi fyrir nokkrum miss-
erum síðan áunnið sér reiði ráða-
manna í Hvíta húsinu og skil-
greindu þeir hann í kjölfarið sem
þann mann sem helst stæði í vegi
fyrir því að stefnumál Bush næðu
fram að ganga (e. chief obstruction-
ist). Skýrir þetta hvers vegna þeir
hafa lagt jafn mikla áherslu á kosn-
ingarnar í Suður-Dakóta og raun
ber vitni.
Kosningabaráttan þykir hafa ver-
ið mjög hörð og hún hefur kostað
sitt; talið er að þegar yfir lýkur
muni flokkarnir tveir hafa eytt sam-
anlagt 25 milljónum dollara í barátt-
una í þessu litla ríki.
Umdeild ákvörðun í Alaska
Einna athyglisverðustu kosning-
arnar verða svo haldnar í Alaska en
þar á öldungadeildarþingmaðurinn
og repúblikaninn Lisa Murkowski í
vök að verjast. Repúblikanar eru
reyndar mun sterkari en demókrat-
ar í Alaska en nú ber nýrra við.
Skýringin er sú að margir eru ósátt-
ir við það hvernig það atvikaðist að
Murkowski varð þingmaður.
Fyrir tveimur árum gerðist það
semsé að sitjandi öldungadeildar-
þingmaður fyrir Alaska var kjörinn
ríkisstjóri. Hann hætti því á þingi
og tók til starfa sem ríkisstjóri – og
eitt fyrsta verk nýja ríkisstjórans
var að skipa öldungadeildarþing-
mann í sinn stað (þar til kjósa mætti
um þingsætið). Og hvern valdi rík-
isstjórinn nýi, Frank Murkowski?
Jú, dóttur sína, téða Lisu Murk-
owski.
ungadeild Bandaríkjaþings – en alls
sitja 100 fulltrúar í öldungadeild-
inni, tveir frá hverju ríki Bandaríkj-
anna.
Repúblikanar ráða öldungadeild-
inni en meirihluti þeirra er þó mun
naumari en í fulltrúadeildinni; 51
þingmaður situr í öldungadeild fyrir
Repúblikanaflokkinn, 48 fyrir
demókrata og einn er óháður (en sá
leggst þó oftast á sveif með demó-
krötum). Venju samkvæmt er lík-
legt að sitjandi þingmenn verði
endurkjörnir, séu menn á annað
borð að sækjast eftir endurkjöri. Á
þessu eru þó fjórar undantekningar
eða svo, þ.e. kannanir sýna að stað-
an milli frambjóðenda í fjórum ríkj-
um er hnífjöfn og tvísýnt er talið að
sitjandi þingmaður nái að verja sæti
sitt.
Stóru flokkarnir tveir leggja
skiljanlega mikið á sig til að ná sigri
í þessum ríkjum en að auki ber að
nefna að í átta ríkjum er þegar ljóst
að nýr þingmaður verður kjörinn;
ástæðan er einföld, sitjandi þing-
menn hafa ákveðið að setjast í helg-
an stein. Sætin eru því laus.
Alls setjast fimm demókratar í
helgan stein að þessu sinni og þrír
repúblikanar. Þeirra á meðal eru
nokkur þekkt nöfn: John Edwards
ákvað t.d. að gefa eftir sæti sitt í
öldungadeildinni er hann hóf að
berjast fyrir útnefningu Demó-
krataflokksins í þessum forseta-
kosningum (John Kerry hafði betur
á endanum en valdi Edwards síðan
sem varaforsetaefni sitt). Demó-
kratinn Bob Graham er einnig að
setjast í helgan stein eftir heldur
misheppnað forsetaframboð í for-
vali demókrata fyrr á þessu ári.
Ólíklegt er talið að demókrötum
takist að verja öll þingsætin fimm,
sem nú opnast vegna brotthvarfs
fulltrúa úr þeirra röðum. Er það
m.a. mat manna að erfitt verði fyrir
demókrata að verja sætin sem nú
opnast í Suðurríkjunum; í Louisi-
ana, Norður- og Suður-Karólínu og
þó einkum í Georgíu.
Á móti má telja fullvíst að demó-
kratinn Barack Obama vinni þing-
sætið sem losnaði í Illinois þegar
Það búa aðeins um 750.000manns í Suður-Dakóta-ríki í Bandaríkjunum.Engu að síður er þar nú
háð kosningabarátta sem er ekki
síður spennandi en barátta forseta-
frambjóðendanna George W. Bush
og Johns Kerry. Repúblikanar
leggja nefnilega gífurlega áherslu á
að fella Tom Daschle, leiðtoga
demókrata í öldungadeild Banda-
ríkjaþings, af
þingi, telja að
þannig megi
veita Demó-
krataflokknum
mikla skráveifu.
Demókrötum er að sama skapi
mjög í mun að ná aftur meirihlut-
anum í annarri eða báðum deildum
Bandaríkjaþings úr höndum re-
públikana. Heldur ósennilegt er þó
að þeim takist það ætlunarverk sitt.
Ef við víkjum fyrst að ríkis-
stjórakosningunum, sem haldnar
eru í ellefu ríkjum af fimmtíu að
þessu sinni, vekur athygli að það
virðist ekki alls staðar vera sam-
hengi milli stöðunnar í baráttu for-
setaframbjóðendanna tveggja og
síðan milli frambjóðenda demó-
krata og repúblikana í hinum ein-
stöku ríkisstjórakosningum.
Í ríkjum eins og Indiana, Miss-
ouri, Montana, New Hampshire og
Washington er a.m.k. útilokað að
spá fyrir um sigurvegara í ríkis-
stjórakosningum þó að tiltölulega
ljóst sé hvor þeirra George W. Bush
og John Kerry fari þar með sigur af
hólmi í baráttunni um forsetaemb-
ættið.
Ástæðan er sú að aðstæður í
hverju ríki fyrir sig skipta mestu í
ríkisstjórakosningunum. Og stað-
reyndin er sú að víða hefur verið
hart í ári og kjósendur því tilbúnir
að breyta til. Á hinn bóginn er ekki
verið að halda ríkisstjórakosningar
mjög víða og því ekki líklegt að hið
pólitíska landslag breytist mjög
mikið í þessu tilliti.
Repúblikanar halda meirihluta
í fulltrúadeildinni
Í fulltrúadeild Bandaríkjaþings
sitja alls 435 þingmenn og fara
kosningar fram á tveggja ára fresti.
Repúblikanaflokkurinn hefur núna
nokkuð öruggan meirihluta í full-
trúadeildinni, eiga þar 227 fulltrúa á
meðan þar sitja aðeins 205 demó-
kratar. Næsta víst er talið að
repúblikanar haldi meirihlutanum,
þeir hafa eytt miklu púðri í þessar
kosningar, demókratar hafa á móti
ekki náð þeim árangri sem þeir
vonuðust eftir í kosningabaráttunni
og auk þess er kjördæmaskipanin
með þeim hætti að ekki er líklegt að
demókratar nái þeim tólf til þrettán
sætum frá repúblikönum sem þarf
til að breyta stöðunni í fulltrúa-
deildinni.
„Það er ekki glæta, að mínu mati,
að völdin í fulltrúadeildinni skipti
um hendur,“ hafði The Washington
Post eftir fréttaskýrandanum
Charles E. Cook yngri í gær.
Demókratar hafa nú verið í
minnihluta í fulltrúadeildinni í heil
tíu ár og segir Amy Walter, frétta-
skýrandi hjá Cook Political Report,
að fátt bendi til að á því verði breyt-
ing; demókratar muni í besta falli
ná til sín þremur þingsætum sem
repúblikanar ráði nú. Í versta falli
muni þeir hins vegar tapa þremur
sætum til Repúblikanaflokksins.
Tvísýnt í öldungadeildinni
Að þessu sinni er verið að kjósa
um þrjátíu og fjögur þingsæti í öld-
Fréttaskýring | Þing- og ríkisstjórakosningar eru haldnar samhliða
bandarísku forsetakosningunum í næstu viku. Davíð Logi Sigurðsson
segir að baráttan sé víða mjög hörð. Sá möguleiki er meðal annars fyr-
ir hendi að leiðtogi demókrata í öldungadeildinni missi þingsæti sitt.
Repúblikanar líklegir
til að hafa áfram
meirihluta á þinginu
Reuters
Tom Daschle, leiðtogi demókrata,
berst nú fyrir pólitísku lífi sínu en
repúblikanar leggja mikla áherslu
á að fella hann af þingi.
david@mbl.is
’Ólíklegt er talið aðdemókrötum takist að
verja öll þingsætin
fimm, sem nú opnast
vegna brotthvarfs full-
trúa úr þeirra röðum.‘
SVEINN Ólafsson hjá hvar.is
segir að rafrænn aðgangur að
gömlum blöðum marki ekki endi-
lega endalok örfilmunnar, sem
margir hafa skoðað í gegnum
tíðina í sérstökum lesvélum á
Landsbókasafni og víðar, þó
hlutverk örfilmunnar sé að
breytast.
„Almennt séð á þetta eftir að
minnka notkunina á örfilmunum.
Hins vegar er mjög langur end-
ingartími á örfilmunum, þær eru
mjög góður geymslumiðill og
endast lengur en 100 ár. Hvað
varðar gögn sem eru geymd á
tölvum þá þarf að sinna talsvert
miklu viðhaldi til að færa þau á
milli stýrikerfa, breyta viðmóti,
þjöppunarformi og fleira. Það
hefur komið í ljós að þegar
menn eru með stafræn gögn þá
úreldist geymsluformið fljótt.
Þessi aðferð leysir því ekki ör-
filmuna af hólmi strax, en gæti
gert það einn daginn,“ segir
Sveinn.
„Kosturinn við það að lesa
gömul blöð á tölvuskjánum er
einkum að hægt er að leita að
ákveðnum orðum í textanum
með leitarforriti, í stað þess að
þurfa að fletta í gegnum blöðin
með gamla laginu til að finna
það sem leitað er að,“ segir
Sveinn. Einnig er það mikill
kostur að hægt er að skoða blöð-
in í hvaða tölvu sem er, í stað
þess að þurfa að nota sérstakar
lesvélar til að skoða örfilmur.
Ekki endalok
örfilmunnar