Morgunblaðið - 01.12.2004, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 1. DESEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
KAFLASKIL Í MÝVATNSSVEIT
Kaflaskil urðu í atvinnumálum íMývatnssveit í gær, á síðastastarfsdegi Kísiliðjunnar, sem
starfað hefur þar í nærri fjóra áratugi.
Endalok kísilgúrvinnslu í Mývatni voru
fyrirséð. Takmarkaður markaður hefur
verið fyrir afurðirnar og kísilgúrnámið í
Mývatni hefur alla tíð verið umdeilt.
Það liggur í augum uppi að námavinnsla
er ekki æskileg í þeirri einstöku nátt-
úruperlu, sem Mývatn er, þótt fræði-
menn hafi deilt um áhrifin á lífríkið.
Lokun verksmiðjunnar er auðvitað
mikið áfall fyrir þá 30 starfsmenn, sem
missa vinnuna, og fyrir byggðarlagið í
heild, en í Skútustaðahreppi búa um
440 manns. Sigbjörn Gunnarsson sveit-
arstjóri segir í Morgunblaðinu í gær að
sveitarfélagið geti misst 25–30% af
tekjum sínum.
Rætt hefur verið um að kísilduft-
verksmiðja, sem ynni úr innfluttu hrá-
efni og veitti um 20 manns atvinnu,
kynni að geta komið í stað kísilgúrverk-
smiðjunnar. Nú virðist hins vegar ólík-
legt að fjármögnun þeirrar verksmiðju
takist, þótt ekki hafi það verið útilokað.
Þá kom fram í Morgunblaðinu í gær að
verið væri að kanna möguleika á að
reisa lífmassaverksmiðju, sem ynni et-
anól til íblöndunar í benzín úr ýmiss
konar lífrænum úrgangi. Slík verk-
smiðja gæti skapað um tíu störf.
Valgerður Sverrisdóttir, iðnaðar- og
viðskiptaráðherra, sagði hér í blaðinu í
gær að stjórnvöld, m.a. Byggðastofnun
og Vinnumálastofnun, myndu vinna
með heimamönnum í Skútustaðahreppi
að því að skapa einhver atvinnutæki-
færi. Stjórnmálamenn hafa verið gagn-
rýndir fyrir að gera ekki nóg til að
skapa atvinnu í Mývatnssveit í stað Kís-
iliðjunnar, og skorað hefur verið á þá að
gera eitthvað í málinu. Spyrja má
hversu raunsætt það sé að ætla að
stjórnmálamenn geti skapað atvinnu í
einstökum byggðarlögum. Þeir geta
sett atvinnulífinu í landinu almennan
ramma, en það er ekki lengur á þeirra
valdi að efna til atvinnustarfsemi og
ríkisrekstur á atvinnufyrirtækjum hef-
ur almennt ekki gefizt vel. Það má líka
spyrja hvort það sé ábyrgt af stjórn-
málamönnum að gefa í skyn að þeir geti
í raun gert eitthvað til að skapa ný störf
í einstökum byggðarlögum. Eins og
málum er nú háttað, hafa þeir ákaflega
takmarkaða möguleika á slíku.
Ný störf verða til þar sem athafna-
fólk sér möguleika á arðbærum rekstri.
Og slíkir möguleikar eru í Mývatns-
sveit, þótt kísilgúrvinnsla heyri nú sög-
unni til. Auðlindir byggðarlagsins eru
fyrst og fremst tvær; annars vegar ein-
stök og stórkostleg náttúrufegurð, sem
laðar að sér tugi þúsunda ferðamanna
árlega, og hins vegar jarðhitinn. Í sum-
um tilfellum er hægt að sameina þetta
tvennt til að skapa atvinnu, eins og hin
glæsilegu jarðböð, sem opnuð voru í
Mývatnssveit í sumar, eru gott dæmi
um. Velgengni Bláa lónsins við Grinda-
vík sýnir hverju slíkur rekstur getur
skilað, ef rétt er á haldið. Í nýtingu
jarðhitans felast mikil tækifæri og nú
keppa tvö orkufyrirtæki um réttinn til
að nýta jarðgufuna í Gjástykki, eins og
fram kom í frétt Morgunblaðsins í gær.
Áhugi er á að reyna að koma Mývatni
á heimsminjaskrá UNESCO, sem
svæðið stendur fullkomlega undir, ekki
sízt nú þegar námavinnslu hefur verið
hætt í vatninu. Tækist það myndi það
vafalaust auka ferðamannastrauminn.
Það er þess vegna langt frá því að
ekki séu möguleikar til atvinnusköpun-
ar í Mývatnssveit. En það er fremur
undir heimamönnum komið að nýta þá
en að stjórnvöld geti ráðið þar miklu
um.
BÍLAFLOTINN OG UMHVERFIÐ
Innflutningur jeppa og smájeppa hef-ur aukist umtalsvert á síðustu árum
og var hlutur þeirra nær þriðjungur af
heildarsölu bifreiða á Íslandi árið 2003.
Slíkar bifreiðar geta oft komið í góðar
þarfir hér á landi við akstur um illfæra
vegi og í snjóþunga. En á móti kemur að
þær menga töluvert meira en smábílar,
sem duga vel í allan venjulegan akstur
innanbæjar.
Tinna Finnbogadóttir, viðskipta-
fræðinemi við Kaupmannahafnarhá-
skóla, hefur á vegum Landverndar
skoðað bílaflota Íslendinga með tilliti til
losunar gróðurhúsalofttegunda. Eins
og Tinna benti á í viðtali í Morgun-
blaðinu í gær njóta jeppabifreiðar vin-
sælda meðal fjölda fólks sem nánast
aldrei leggur leið sína út fyrir bæjar-
mörkin, og virðast jepparnir aðallega
eftirsóttir sökum þess að þeir gefi til
kynna að eigandinn sé vel stæður.
Tinna nefnir að þegar vörugjöld á
stórar bifreiðar voru lækkuð árið 2000
hafi engin lækkun orðið á gjöldum á
smábíla. „Að mínu viti er þetta algjört
hugsunarleysi, þar sem með svona að-
gerðum er í raun verið að hvetja til
kaupa á stórum bílum sem menga
meira,“ segir Tinna.
Hún nefnir að í haust hafi verið lögð
fram tillaga á Alþingi þess efnis að fjár-
málaráðherra fengi heimild til að fella
niður öll opinber gjöld, svo sem virðis-
aukaskatt, vörugjöld og þungaskatt á
bifreiðum sem nýta endurnýjanlega
orkugjafa, þ.m.t. tvinnbílum, sem nota
bæði rafmagn og jarðefnaeldsneyti.
Þetta gæti leitt til þess að slíkir bílar
yrðu allt að milljón krónum ódýrari en
sambærilegir bensínbílar. „Og hver
myndi ekki velja umhverfisvænan bíl ef
hann væri ódýrari en sambærilegur
bensínbíll?“ spyr Tinna.
Sérfræðingar hafa í vaxandi mæli
áhyggjur af útblæstri koltvísýrings í
umferðinni í Reykjavík, en hann jókst
um 5% milli áranna 2001 og 2003. Í ýms-
um nágrannalöndum okkar hefur verið
reynt að draga úr fjölda jeppa á göt-
unum í því skyni að draga úr mengun. Í
Bretlandi hefur verið rætt um að
hækka gjöld á jeppabifreiðar verulega,
og borgarráð Parísar hefur lagt til að
umferð þeirra verði beinlínis bönnuð í
borginni frá næsta ári.
Hækkun skatta og gjalda er vita-
skuld engin allsherjarlausn, og fáir
myndu ljá máls á því að banna jeppa-
umferð í Reykjavík. En Íslendingar
hafa skuldbundið sig með Kyoto-bók-
uninni til þess að draga úr losun gróð-
urhúsalofttegunda, og sjálfsagt er að
reyna með einhverjum ráðum að beina
neytendum að umhverfisvænum sam-
göngukostum. Þá er nærtækast að
lækka skatta og gjöld á umhverfisvæn-
ar bifreiðar, eins og víða hefur verið
gert. Í sumum borgum í nágrannalönd-
unum njóta eigendur umhverfisvænna
bíla einnig lægri stöðugjalda eða jafn-
vel ókeypis bílastæða. Það eru kostir
sem vert er að skoða, auk eflingar al-
menningssamgöngukerfisins.
Gengi sjávarútvegsfyrir-tækja í Kauphöllinni hef-ur um margt valdið von-brigðum, skráðum
sjávarútvegsfyrirtækjum hefur
fækkað mikið eða úr 20 árið 2000 í
tíu á þessu ári. Árin 1997–1998 var
hlutfallslegt verðmæti sjávarút-
vegsfyrirtækja á hlutabréfamarkaði
hátt í 40% en hefur hraðlækkað og
er nú ekki nema um 6–7%. Þá hefur
vísitala útrásarfyrirtækja og Aðal-
lista hækkað mun meira en vísitala
sjávarútvegs frá því snemma á árinu
2003, að því er fram kom m.a. í setn-
ingarávarpi Þórðar Friðjónssonar,
forstjóra Kauphallar Íslands, á ráð-
stefnu Kauphallarinnar um sjávar-
útveg í gær sem bar heitið Er hlut-
bréfamarkaðurinn vannýtt auðlind?
Friðrik Már Baldvinsson, pró-
fessor við viðskipta- og hagfræði-
deild Háskóla Íslands, fór yfir
helstu atriðin í skýrslu hans og Stef-
áns B. Gunnlaugssonar um sjávar-
útveg í Kauphöllinni. Sagði Friðrik
margar ástæður vera fyrir afskrán-
ingu sjávarútvegsfyrirtækja úr
Kauphöllinni. Flest þeirra hefðu
farið af markaði vegna samruna eða
yfirtöku, í sumum tilvikum hefði
samruninn verið við fyrirtæki sem
skráð væri á markaði en í öðrum til-
vikum ekki. Fimm hefðu verið af-
skráð vegna samþjöppunar á eign-
arhaldi.
Friðrik benti á að til þess að
styrkja stöðu sjávarútvegsfyrir-
tækja á hlutabréfamarkaði væri
nauðsynlegt að þau tækju skýra
stefnu varðandi hærri arðgreiðslur.
Þá væri nauðsynlegt að draga úr
óvissu sem ríkti um stjórn fiskveiða
þar sem fjárfestar skynjuðu hana
sem áhættu. Núverandi kvótaþak
takmarkaði stærð sjávarútvegsfyr-
irtækjanna og æskilegt að það yrði
hækkað eða því aflétt og eins banni
við beinum fjárfestingum erlendra
aðila í sjávarútvegi.
Markaðsverðið of lágt
Meginástæður að baki fækkun
sjávarútvegsfyrirtækja í Kauphöll-
inni sagði Friðrik vera þær að við-
skipti með bréf fyrirtækja sem tekin
hefðu verið af markaði hefðu verið
lítil og hlutfall utan Kauphallar hátt
og því hefðu eigendur ekki séð sér
hag í skráningu og eins hefðu mörg
minni fyrirtækin í raun ekki átt er-
indi inn á markaðinn.
Þá hefði það verið
skoðun margra útgerð-
armanna og annarra
kjölfestufjárfesta að
markaðsverð margra
sjávarútvegsfyrirtækja
hefði verið of lágt, m.a. vegna þess
að kvóti væri yfirleitt bókfærður á
broti af markaðsvirði og endurmetið
fé því miklu hærra en bókfært.
Þetta hefði leitt til þess að kjölfestu-
fjárfestar hefðu keypt aðra hluthafa
út og tekið fyrirtækin af markaði.
Þá benti Friðrik á að vextir hefðu
lækkað hér og erlendis á síðustu ár-
um, lánsfé væri orðið ódýrara og
ávinningur af skráningu hefði því
minnkað þar sem fjármögnun með
eigin fé væri orðin hlutfallslega dýr-
ari. Enn önnur ástæða afskráningar
sjávarútvegsfyrirtækja væri síðan
ótti kjölfestufjárfesta við að missa
stjórn á fyrirtækjunum ef viðskipti
með bréf þeirra væru án takmark-
ana.
Þá kom fram að áhugi íslenskra
fjárfesta á sjávarútvegi hefði
minnkað verulega frá árinu 1998,
m.a. vegna þess að arðsemi og
markaðsávöxtun sjávarútvegsfyrir-
tækja hefði verið lítil, seljanleiki
verið lítill, félögin hefðu vaxið hægt
og haft takmarkaða vaxtarmögu-
leika enda innlendir fiskistofnar
fullnýttir og lög settu stækkun fyr-
irtækjanna verulegar skorður. Arð-
greiðslur hefðu verið lágar og félög-
in byggju við stöðuga óvissu um
lagaumhverfi hvað snerti stjórn
fiskveiða. Væntingar um að sjávar-
útvegsfyrirtækin gætu tekið upp
vaxtastefnu virtust því ekki miklar
við núverandi aðstæður. Þá skynj-
uðu fjárfestar óvissuna sem ríkti um
kvótakerfið og mætu því greinina
áhættumeiri en aðrar og því væri
mikilvægt að óvissan minnkaði.
Þá kom fram að margt benti til
þess að fjárfestar fjárfestu frekar í
stórum en litlum fyrirtækjum og því
væri æskilegt að kvótaþakið yrði
hækkað eða því aflétt. Þá væru tak-
markanir á erlendum fjárfestingum
í útgerð og vinnslu sjávarafurða
greininni fjötur um fót og æskilegt
væri að aflétta banni við beinum
fjárfestingum í sjávarútvegi og setja
þess í stað reglur um hámarkshlut-
deild útlendinga í skráðum félögum.
Rétt að takmarka
Árni M. Mathiesen sjávarútvegs-
ráðherra sagði í ávarpi sínu að hann
væri ósammála þeim niðurstöðum
að viðvarandi óvissa væri um stjórn-
kerfi fiskveiða sem hefði áhrif á fjár-
festa og leiddi til minni áhuga þeirra
á að fjárfesta í sjávarútvegi.
Ráðherra benti á að á síðustu ár-
um hefðu forystumenn
innan stjórnarflokkanna
allir talað á þann veg að
ekki yrði farið í neinar
kollsteypur á fyrir-
komulagi fiskveiða. „Það
er lengi búið að liggja fyrir mikill
þrýstingur á að íslensk sjávarút-
vegsfyrirtæki greiddu þjóðinni
veiðigjald í einhverju formi. Ekki er
hægt að saka stjórnvöld um að hafa
stokkið til í þeim efnum. Niðurstað-
an um veiðigjaldið fékkst eftir mikla
og ítarlega umfjöllun eftir þriggja
ára vinnu auðlindanefndar og end-
urskoðunarnefndarinnar. Síðastlið-
ið vor var svo lokaskrefið á Alþingi
stigið í þá átt að gera fiskveiðistjórn-
unina heildstæða þar sem hún mun
alfarið byggja á aflamarki og daga-
kerfið endanlega lagt af. [–] En fjár-
málamarkaðurinn virtist ekki taka
eftir þessu og ég minnist þ
að fulltrúar eða álitsgjafar f
fyrirtækja hafi minnst á
það á ég í ljósi þessarar umr
itt með að skilja,“ sagði Árn
Ráðherra ræddi um þak
sjávarútvegsfyrirtækja og
geta tekið undir að það tak
samþjöppunar- og þar me
möguleika útgerðarfyrirtæ
kvótaþakið er einn liðurinn
ná sátt um lögin um stjórn
við þjóðina. Takmörkunin
kemur þó ekki í veg fyrir ým
aðra hagræðingu sem ekk
kvótaeigninni. Einkenni í
fiskvinnslufyrirtækja er að
tiltölulega smá en það er ek
kemur í veg fyrir að sjáva
fyrirtæki nái fram meiri
ingu í vinnslunni. Á því s
engar takmarkanir enda te
að mikil hagræðing eigi
verða á þessu sviði. Það e
sem kemur í veg fyrir að t
fleiri útgerðir vinni sama
vinnslu,“ sagði Árni.
Þá ræddi sjávarútvegs
um þá fullyrðingu að takma
erlendum fjárfestingum í ú
vinnslu sjávarafurða væru g
fjötur um fót og takmark
armöguleika hennar. „Ég
sammála þessu. Fjárf
möguleikar í íslenskum sjáv
eru umtalsverðir þrátt fyri
mætti ætla af umræðunni a
að þeir væru nánast engir.
hlutur erlendra aðila getur
upp í 49,9 prósent í gegn
deildarfélög. Vitað er að útl
hafa fjárfest í sjávarútv
tækjum hér á landi en ekki
hve miklum mæli það er. [–]
Því sjónarmiði hefur ver
á loft að það sé óeðlilegt
marka fjárfestingu erlendr
sjávarútvegi á Íslandi
m.a. í ljósi þess að okkur
er heimilt án takmark-
ana að fjárfesta í ríkjum
Evrópusambandsins.
Sjálfur er ég eindregið
þeirrar skoðunar að rétt s
marka erlenda fjárfestingu
útvegi. Það þarf að teng
lindina við þjóðina í landinu
njóti arðsins í sem ríkustum
Hann sagði þó að með þe
hann ekki að segja að sú að
notuð hefði verið við að t
áhrif erlendra aðila væri
rétta um aldur og ævi. „Ég
ítrekaði Árni, „að ekki sé t
að breyta reglum um erle
festingu í sjávarútvegi.“
Ráðherra benti á að tak
erlendra fjárfestinga í sjáv
hefði ekki komið í veg fyrir
Skýrsla um skráningu sjávarútvegsfyrirtækja á ráðs
Afnám kvótaþa
takmarkana æs
Núverandi kvótaþak
takmarkar stærð sjáv-
arútvegsfyrirtækja og
æskilegt er að það
verði hækkað eða horf-
ið frá því og eins banni
við beinum fjárfest-
ingum erlendra aðila í
sjávarútvegi.
Morgunblað
Árni M. Mathiesen og Björgólfur Jóhannsson, formaður LÍÚ.
Arðsemi þeirra
stóru ekki
endilega betri