Vikublaðið - 15.04.1994, Blaðsíða 5

VIKUBLAÐIÐ 15. APRIL 1994
llmrædan
5
AUMINGJA
HAGFRÆBIN
í öllu atvinnuleysinu
Ati Skúlason hagfræðingnr ASI skammaði fitndarmenn fyrir aðgagnrýtm hagfrœðikemtingar. Við horðiðsitja Kristín Ólafs-
dóttir fitndarstjóri og Már Guðtnundsson hagfrccðingur. M-yndir: ÓI.Þ.
Minnimáttarkenndin gagn-
vart hagfræðinni er ótrú-
leg. Það mætti halda að
ég hefði beðið ykkur að hlusta á
mig, sagði Ari Skúlason hagfræð-
ingur Alþýðusambandsins á fundi
stjómmálafélagsins Birtingar um
atvinnuleysi á Komhlöðuloítinu
við Bankastræti miðvikudaginn 6.
apríl. Hugarástand Ara lá einhvers
staðar milli hneykslunar og reiði
þegar hann sendi áheyrendum tón-
inn undir lok fundarins. Hann
hafði komið til að ræða um ráðstaf-
anir til að bregðast við auknu at-
vinnuleysi en ekki til að taka á móti
gagnrýni á hagfræðikenningar frá
fundarmönnum.
Andófið gegn hagfræðinni braust
fram á firndi Birtingar eftir að fundar-
menn höfðu hlýtt á erindi frummæl-
enda sem voru þrír hagfræðingar: Már
Guðmundsson hjá Seðlabankanum,
Ari Skúlason ffá ASI og starfssystir
hans hjá BSRB, Rannveig Sigurðar-
dóttir. Hörður Bergmann var eini fyr-
irlesarinn sem ekki er hagfræði-
menntaður.
Gagnrýni fundarmanna á framsetn-
ingu hagfræðinganna var af ýmsum
toga. Einar Valur Ingimundarson
umhverfisverkffæðingur sagði hag-
fræðinga of fyrirferðarmikla í umræð-
unni. Gísli Gunnarsson sagnfræðing-
ur benti á að fyrst ætti að setja niður
pólitísk markmið og síðan að fá hag-
fræðinga til að útfæra leiðina að þess-
um markmiðum. Iðulega væri þessu
öfugt farið, hagffæðin kæmi fýrst og
pólitíkin þar á effir. Guðmundur
Bjarnleifsson sagði að atvinnuleysið
yrði ekki leyst á Excel-töflureikni.
- Við eigum að nota hagfræðingana
til að ná því fram sem við viljum, sagði
Guðmundur og gagnrýndi hagfræð-
inga fyrir að hafa hugann um of bund-
inn við údönd. Björn Guðbrandur
Jónsson umhverfisráðgjafi taldi að
einna síst væri að leita til hagfræðinn-
ar með lausn á atvinnuleysisvandan-
um. - I hagfræðinni er ekki þverfótað
fyrir þversögnum og við erunt kontin
á þann punkt að þversagnirnar eru ó-
bærilegar, sagði Björn Guðbrandur.
Við erum bara að lýsa
vandanum
Hagfræðingarnir í hópi fruinmæl-
cnda vörðu sig með því að þeir hefðu í
raun ekki talað um hagfi'æði í erindum
sínuni heldur lagt ffam upplýsingar
um ástand mála.
- Við þurfuin að hafa staðreyndirn-
ar á hreinu, sagði Már Guðmundsson.
Ari tók undir þetta og réttlætti áhuga
hagfræðinga á erlendri umræðu um
atviimuleysi með því að vísa til þess að
sífellt væri reynt að troða útlcnskum
lausnum inná okkur.
Andófið á fundi Birtingar gegn
hagfræði beindist ekki gcgn hagffæð-
ingunum sem tóku þar til máls heldur
gegn því hvernig hagfræðin hefur ver-
ið notuð tíl að réttlæta ástand sem
vaxandi fjölda fólks finnst óþolandi.
Kjarnyrtastur í þessari gagnrýni var
rcyndar einn af hagfræðingunum.
- Verkalýðshreyfingin er máttvana
vegna þess að hún hefur gengist inn á
rök markaðarins [les viðteknar hag-
fræðikenningar] og fallist á markaðs-
forsendurnar, sagði Rannveig Sigurð-
ardóttir hagfræðingur BSRB í lok er-
indis síns. Einar Valur Ingimundar-
son sagði það sæta tíðindum að jafn
opinská yfirlýsing kæmi frá hagfræð-
ingi samtaka opinberra starfsmanna.
Hagfrœði er pólitík sinn-
ar tegundar
I vörn sinni fýrir ffamsetningu hag-
ffæðinga á vandamálum atvinnuleysis
Rannveig Sigurðardóttir hagfræðingur
BSRB: Verkalýðsbreyfingin er mátt-
vana vegna /tess að bún hcfitr gengist
inn á rök markaðarins og fallist á
markaðsforsendurnar.
sagði Ari Skúlason að hann liti á hag-
ffæði sem pólitík. Ef það er rétt þá er
sú pólitík hlaðin gilduin sem nú unt
stundir cru fjandsamleg verkalýðs-
hreyfingunni. Viðteknar hagfræði-
kenningar um flókinn þjóðfélagslegan
veruleika eru háðar tískusveiflum eins
og önnur félagsvísindi. Frjálshyggja
síðasta áratugar setur enn mark sitt á
greinina.
Gísli Gunnarson sagnfræðingur
vakti athygli á því að jafnvel kenning-
in um hagvöxtinn, en flestir láta eins
og hagvöxturinn sé sjálfsönnuð frum-
setning í samfélaginu, er í raun ekki
nema 200 ára gömul eða svo. Veiga-
minni kennisetningar eru bæði yngri
og vafasamari.
Tortryggnin gagnvart hagvísindum
er öðrum þræði sprottin af veikleikum
fræðigreinarinnar en hinum þræðin-
um af vangetu hagfræðinga til að
koma með lausnir á þeim vanda sem
við er að etja. Hér er vitanlega um að
ræða tvær hliðar á sömu myntinni.
Veik fræðigrein getur ekki boðið upp
á annað en vanmáttugar úrlausnir.
Olán hagfræðinnar er að hún varð
staðgengili pólitískrar hugmynda-
fræði einhvern tíman á síðasta áratug
en getur vitanlega ekki staðið undir
þeim kröfum sein gerðar eru til hug-
myndafræði,
Kemur hjálpræðið að
utan?
I lagfræðingar vita manna best
hversu fræðigreinin er ófullveðja og
hversu gildishlaðin hún er, þótt þeir
stundum gorti af því að hún sé drottn-
ing félagsvísindanna. Og Ari Skúlason
er ekki alltaf jafii hörundsár og hann
var á fundi Birtingar.
I erindi sem hann flutti á atvinnu-
málaráðstefnu Alþýðusambandsins
fyrir skemmstu sagði hann að
„[ajuðvitað er því þannig farið að hér
er ekki um að ræða hagfræðilega deilu
varðandi lausnir í atvinnumálum,
deilan er auðvitað pólitísk. Það iná
ekki gleyma því að að við erum nú að
upplifa endalok mikillar hægri frjáls-
hyggjubylgju í Evrópu og umheimin-
um. Aherslur verkalýðshreyfingarinn-
ar hafa átt undir högg að sækja á und-
anförnum áratug og við súpum enn
seyðið af því. En nú virðist hilla undir
að vindarnir séu að snúast og víða í
Evrópu nái ríkisstjórnir völdum sem
skilja áherslur verkalýðshreyfingar-
innar betur. Eftir 5-10 ár verðum við
kannski í betri stöðu og þá verður
kannski von á betri OECD-skýrsl-
um.
Ekki hægt að bíða með hendur í
skauti
Við höfum bara ekki ríma til að
bíða í 5-10 ár eftir hagfelldri OECD-
skýrslu og það kom glöggt ffam á
fundi Birtingar. Þorvaldur Þorvalds-
son er einn þeirra þúsunda sem hafa
misst vinnuna á síðustu misserum.
Hann sagði umræðuna um atvinnu-
leysið ntikla að vöxtum en lausnirnar
fáar. Einnig væri áberandi hversu fáir
atvinnulausir tækju þátt í umræðunni
um vandann og tóku aðrir fundar-
menn undir það sjónarmið.
Þorvaldur sagði kerfið ekki gera at-
vinnulausu fólki kleift að standa upp-
rétt. Fólk missti húsnæði sitt og væri
gert gjaldþrota vegna þess að atyinnu-
leysisbæturnar eru svo lágar. Hann
taldi að fyrsta skrefið ætti að vera að
Hörður Bergmann rithöfundur: Or-
sakir atvinnuleysisins eru vistkrcppa,
offramleiðsla og ójöfnuður.
hækka atvinnuleysisbæturnar um 20
prósent.
- Auðvaldsþjóðfélagið getur ekki
leyst atvinnuleysisvandann. Það sem
við þurfum er gamaldags klassískan
sósíalisma, staðhæfði Þorvaldur.
Enginn tók undir lausnina sem
Þorvaldur boðaði og Gísli Gunnars-
son andæfði með því að minna á mið-
stýringarbáknið sem sósíalisminn
leiddi af sér í fyrrum austantjaldsríkj-
um.
Valkostir
Hörður Bergmann rithöfundur og
ffæðimaður var róttækastur fyrirlesar-
anna. Hann sagði orsakir atvinnuleys-
isins vera vistkreppa, offfamleiðsla og
ójöfhuður.
- Við eigum að viðurkenna minni
vinnuþörf og njóta þess að svo er
komið. Við eigurn að draga úr neyslu
og beina ffamleiðslu og þjónustu að
því sem veldur minnstum umhverfis-
spjölluin. Annað verkefni er að breyta
vinnutímanum og tryggingakerfinu.
Þá verðum við að auka jöfiiuð og
hætta að hugsa á grunni vaxtahyggju,
sagði Hörður.
Á vettvangi stjórnmálanna er nauð-
synlegt að berjast fyrir slyttri vinnu-
tíma, 35 stunda vinnuvika væri fyrsti
áfangi. Aukinn launajöfnuður er
einnig á verkefnasviði stjórnmálanna.
Hörður vísaði með velþóknun til við-
miðunarinnar til sjós þar sem skip-
stjórinn hefur aldrei rneira en tvöfald-
an hlut hásetans. Afnema ber yfir-
vinnu og vinnu lífeyrisþega hjá hinu
opinbera og sömuleiðis fríðindi og
forréttindi í ríkisgeiranum.
Þá taldi Hörður Bergmann að lög-
festa ættd rétt til lágmarkslauna og
nefndi hugmynd um atvinnutrygg-
ingu í stað atvinnuleysistryggingu.
Nýpólitík hafhar hag-
fræðihugsun
Ohefðbundnar liugmyndir Harðar
féllu í góðan jarðveg á fundinum.
Hugur manna stóð til þess að skilja at-
vinnuleysið og finna lausn á því út ffá
öðruin forsendum en þeim sem hefð-
bundin hagfræði leggur til.
Einar Valur lngimundarson sagði
að hrossakaup hefðu ráðið of miklu í
pólitíkinni. Stjórnun okkar á auðlind-
um hefur einkennst af græðgi og sóun
verið áberandi.
Björn Guðbrandur Jónsson benti á
að hagkerfið væri inettað af auðlegð
og sagði kapítalísk hagkerfi eiga erfitt
mcð að fóta sig í því ástandi.
- I dag leitar kapítalið fálmandi
höndum eftir möguleikum til fjárfest-
inga. I lvalfjarðargöngin eru dæmi um
þetta. Við látum vanahugsun og sókn
eftir cfnislegum gæðum ráða ferðinni,
sagði Björn Guðbrandur.
Hann sagði að við yrðuin að skipta
um gír og leita vaxtar, sem við getum
ekki verið án, á öðrum sviðum en því
efnislcga.
- Það eru óhlutbundin gildi sem
verða að svala þörf okkar fyrir vöxt,
við verðum að leita vaxtar í merkingu,
sagði Björn Guðbrandur. Til að út-
skýra mál sitt nefndi hann taflið. Við
getum ffamleitt óendanlega mörg töfl
en þau eru einskis virði ef ekki er til
fólk sem gefur þeim merkingu með
því að tefla.
Um það bil sem menn komust á
flug í gagnrýni sinni á vanahugsun var
kvöldið liðið á Kornhlöðuloftinu við
Bankastræti í Reykjavík og Kristín Ó-
lafsdóttir fundarstjóri sendi fyrirlesara
og áheyrendur heim í háttinn. En á
morgun kemur nýr dagur og hann er
óskrifað blað. Við skulum vona að á
það blað verði skráð mest pólitík og
minnst hagffæði.
-pv